Günay Məmmədova naxçivan musiQİ
Yüklə 12,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Dedi, nədir biçarə? - Dedim, biçarəyə çarə. - Dedi, məməli üzərlik, Dibi kölgəli üzərlik, Dər sal oda çatlasm, Yaman gözlər pırtlasın. Bir, iki, üç, dörd, beş, altı, yeddi, Qada-bəla bizdən getdi. Üzərliyim çırtladı, Yaman gözlər pırtladı. Başı börklü üzərlik, Köməcli, köklü üzərlik. Səni salıram bu oda, Görsət hökmün, üzərlik (10, s.15). Qeyd etmək istərdik ki, «Üzərliksalma» mərasimi təkcə Naxçıvanın musiqi folkloru ilə bağlı deyil. Bu folklor nümunəsi Azərbaycanın bütün ərazilərində bir ənənə oldaraq öz arxaikliyini saxlamışdır. «Üzərliksalma» mərasimində oxunan nəğmənin adətən 7 hecalı olması (bəzi misralar 8 hecalıdır) və şeirin məzmunundan irəli gələn ahəngin sakit, lirik formada oxunması onu göstərir ki, bu tip musiqi havaları ev və ya qapalı, bağlı məkanda oxunardı. Bu sahədə apanlan müşayiətlər göstərir ki, üzərliksalma mərasimində oxunan nəğmələr qadınlar tərəfindən müşayiətsiz şəkildə oxunardı. Adətən bu tip nəğmələr bir neçə qadının yığışıb üzərliksalma prosesində xor, yəni birsəsli formada olan nəğmənin kütləvi oxunması ilə icra olunurdu. Bu cür nəğ mələr psixoemosional baxımdan insanlara ümid vermə, onları bədnəzərdən qorumaq əhval-ruhiyyəsi aşıladığı üçün müsbət təsir edirdi. Mərasimin sonunda insanlar özündə müəyyən yüngüllük hiss etməklə, yüksək əhval- ruhiyyəyə sahib olurdular. Belə ayinlərdə həm musiqinin emosional təsir gücü, həm də mərasimin öz ab-havası insanlara yaşamaq eşqi aşılayırdı, onları harmonik cəhətdən kökləyirdi. Naxçıvanın mərasim nəğmələri içərisində mahnı- dialoq formasında olan çoxlu lirik mahnılara da rast gəlinir. Belə mahnılar əsasən toy-düyünlərdə və ayrı-ayrı mərasimlərdə ifa olunur. Bu tip mahnılar təkcə xalq mahnı yaradıcılığı üçün xas deyil. Aşıq yaradıcılığında da mahnı- dialoq, deyişmə ifa formalarına rast gəlinməsi bu janrın məişətdə geniş yayılması və xalq tərəfindən sevilməsi ilə izah olunur. Bunu şərh edən V.Belyayev yazır ki, «Azərbaycanın məişət nəğmələri arasında başqa xalqlarda olduğu kimi gənc oğlan və qızlar və ya bir qrup oğlan ilə qızlar arasında öz lirikliyi, zarafatyanalığı ilə seçilən mahnı-dialoqa da rast gəlinir» (109, s.19). Mahnı-dialoqlar janr etibari ilə üç formada özünü göstərir: 1. Reçitativ və melodik ifa formasında olan mahnı- dialoqlar. 2. Mahnı-oyunlar. 3. Mahnı-rəqslər. Reçitativli mahnı-dialoqlara əsasən uşaq oyun* larında və mərasimlərdə oğlan və qızlardan təşkil olun muş iki qrup gənclər arasında ifada rast gəlmək olur. Melodik ifa formasında olan mahnı-dialoqlara isə iki gənc və ya ana ilə qız, qaynana ilə gəlin arasında gedən dialoqlarda rast gəlmək olur. Adətən belə mahnı-dialoqlar tamaşa xarakterli olub mərasimlərdə nümayiş etdirilmək üçün ifa olunar. «Ana ilə qız» mahnı-dialoqun mətnindən görün düyü kimi ana ilə qız arasında gedən dialoqda bir qədər yumor, zarafat mövcuddur. Adətən belə mətnlər bir çox bəndlərdən ibarət olar və müxtəlif bənzətmələrdən, isti fadə edilməklə yumor daha da dərinləşdirilər. Mərasim lərdə keçirilən belə dialoqlar mərasimə toplaşanları güldürmək, əyləndirmək üçün söylənilərdi. Belə mahnı- dialoqlar müəyyən musiqi tonunun üzərində qurular və reçitativ şəkildə oxunardı. Mətnlərdə yumorun, zarafatın deyiliş intonasiyalarının dəqiq ritmik ölçüdə ifa olunması üçün şeirin strukturu aaba sxem üzərində qurulardı. İki gənc - bir oğlanla qız arasında olan lirik-məhəb bət mövzulu mahnı-dialoqlar bütün folklor mühitlərində olduğu kimi Naxçıvan bölgəsində də çoxluq təşkil edir. Bu tip mahnı janrları həm şəhər, həm də kənd mühiti üçün xarakterik olmuşdur. Onların mövzusu əsasən məhəbbət üzərində qurulsa da bu mahnı janrları dialoqun xarak terindən irəli gələn özünün zarafat, yumor, bir-birinə söz atma xüsusiyyətlərinə, mətn quruluşuna malikdir. Bu tip mahnı janrları mövsüm-mərasim ayinlərində, el şən- üklərində daha çox ifa olunardı. Kənd mühiti üçün xarakterik olan «Çobanla qız» mahnı-dialoqunda bu qeyd etdiyimiz keyfiyyətləri, xarakterik xüsusiyyətləri görə bilərik. Oğlanla qız arasında mahnı-dialoqlara aid «Urmu qızı» mahnısını da göstərə bilərik. İki gənc arasında olan bu tip dialoqlar adətən bir sıra bəndlərdən təşkil olunar və vəsf xarakterində ifa olunar. Yəni oğlan qızın könlünü, razılığını almaq məqsədi ilə gözəlləmələrdə, vəsfnamə- lərdə olduğu kimi bir sıra təşbehlər işlədər və qızın cava bından onun razı olub-olmadığını eşidərdi. Şeirin mətni uzun olduğu üçün bir bəndi nümunə olaraq göstəririk: - Ay Urmu qızı, - Can-can əfəndi. - Göstər gözünü, Mən alım səni. - Neynirsən gözüm. Bir cüt piyala - Gördüyün kimi. (10, s.297-298). Yuxarıda qeyd etdiyimiz mahnı-dialoq reçitativÜ ifa ilə oxunur. Bu tip mahnı-dialoqlarm əksəriyyəti bu üslubda icra olunar. Naxçıvan folklorunda mahnı-dialoqlar gəlinlə qaynana arasında da mövcuddur. Məişətin bir çox prob lemlərindən, gəlinlə qaynana arasında olan münasi bətlərdən bəhs edən belə mahnılarda da yumor, istehza və s. ilə rastlaşırıq. «Bədəsil gəlinlə qaynana» arasında olan Yüklə 12,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|