Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Saflıq qardaşları
- İbn Sina
84
Bəxtiyar Vahabzadə bu fikri bir vaxt çox gözəl ifadə etmişdi:
Onun qüdrətilə dünya bir zaman Gülüstan olacaq, cənnət olacaq!
Zadəgan yönümlü sufizmin ilk nümayəndəsi Həllac oldu. Onun güclü ruhi həyəcan vəziyyətində işlətdiyi «Mən haqqam» («Ənə əl- həq») ifadəsi zadəgan yönümlü sufizmin çıxış nöqtəsi oldu. Həllac insani təbiətin ilahi təbiətdən yalnız yenilik və əzəlilik sarıdan fərqləndiyini söyləyirdi. Qurana insani təfəkkürün məhsulu olan bir əsər kimi baxaraq «Mən də beləsini yaza bilərəm», - demişdi. Həllac özünün bu düşüncələrini bir qədər yumşaq desəydi, cəmiyyət bu qəbildən olan fikirləri qəbul etməyə demək olar ki, hazır idi. Lakin, Həllac bu fikirləri son dərəcə kəskinliklə söyləyirdi və bu səbəbdən də həbs edildi və edam olundu. Bəsrə
şəhərində yaradılan Saflıq qardaşları adlı bir cəmiyyət Həllac tərəfindən söylənilən mülahizələrə bənzər mülahizələri gizli də olsa son dərəcə aydınlıqla ifadə etdi. Saflıq
əsər
23 bütöv bir ensiklopediya idi. Lakin Saflıq qardaşlarının təqdim etdikləri bu ensiklopediya zadəgan ruhundan daha çox şəhərli ruhunu ifadə edirdi. Saflıq qardaşlarının ensiklopediyası bir də onunla səciyyəvi idi ki, bu ensiklopediyada orijinal elmi təfəkkürün nəticələrindən daha çox, müxtəlif xalqlar tərəfindən, hətta müxtəlif dillərdə yaradılan faktiki elmi material toplanmışdı. İslam aləmində şəhərli ruhunu ifadə edə bilən ilk orijinal elmi fikrin yaradılması missiyası Fərabidən sonrakı bu dövrdə İbn Sinanın və Biruninin üzərinə düşdü. İbn Sina da həmçinin təkcə filosof deyil, eyni zamanda, həkim, astronom, geoloq, siyasətçi, şair, zooloq və musiqiçi olmuşdur.O,yüzdən artıq əsər yazmışdır. Onun tərəfindən yaradılmış «Təbabət kanonu» isə daha məşhur olmuşdur. Bu əsər Qədim Yunanıstanda, müsəlman dünyasında və Hindistanda əldə olunmuş tibbi məlumatları özündə birləşdirmiş və XYII əsrə qədər Şərq və Qərb təbibləri üçün başlıca vəsait olmuşdur. Əsas fəlsəfi əsərləri isə aşağıdakılardır: «Göstərişlər və qeydlər kitabı», «Ədalət kitabı» və «Bilik kitabı»
23 Riyazi elmlər (1), Təbiət elmləri (2), Əqli-nəfsani elmlər (Metafizika, 3), İlahi-qanuni və dini-şəri elmlər (4). 85
İbn Sinanın fəlsəfi əsərləri içərisində ən məşhuru olan «Bilik kitabı» klassik fars dilində yazılmışdır. İbn Sina farsdilli fəlsəfənin əsasını qoymuşdur. İbn Sinaya kimi əsasən poeziya dili olan fars dili (Rudəki) İbn Sinanın qələmi ilə həm də fəlsəfə dili oldu. İbn Sina fəlsəfəni iki qola - nəzəri və əməli qollara - ayırır: onun fikrincə,nəzəri fəlsəfə həqiqətin, əməli fəlsəfə isə dünyəvi nemətlərin əldə olunmasına xidmət edir. Onların hər ikisi məntiqdən qidalanır. Məntiq isə idrak vasitəsi, təfəkkür aləti kimi başa düşülür. İbn Sina məntiqi təfəkkürə və elmi idraka nə qədər bağlı olsa da, həyatın estetik aspektlərinə də biganə deyildi. Bunu ən azı ondan görmək olar ki, o, farsdilli poeziyanın Rudəkidən sonrakı ikinci nümayəndəsi hesab olunur. Lakin, burada da rasional aspekt emosional, estetik aspektlərə nisbətən daha önəmli idi. Bundan da daha çox deyilsə, İbn Sina həyatın emosional formalarını rasional formaların bir zahiri ifadəçisi kimi görürdü. Bununla bağlı iki xarakterik nümunəyə diqqət yetirək. Bu nümunələrin birincisi İbn Sina tərəfindən poeziyaya verilmiş təriflə bağlıdır. Beləliklə, poeziya - təxəyyülə təsir edə bilən və bir-biri ilə uyuşan, oxşar, eyniölçülü, təkrarlanan ritmlərdən qurulan bir nitqdir. İkinci nümunə isə musiqinin mənşəyi ilə bağlıdır: Musiqi – insani nitqin intonasiya zənginliyindən doğulmuşdur. Diqqət yetirin: insanlar yaltaqlanarkən səslərini necə aşağı salırlar, başqalarını hədələyərkən və ya qürur nümayiş etdirərkən isə səslərini necə ucaldırlar. Səsin modulyasiyası insanın əhvali-ruhiyyəsinin dəyişilməsini təqlid edir və tədricən müstəqil dəyərə malik olaraq musiqini yaradır. Lakin estetikaya, emosional düşüncə tərzinə İbn Sinanın göstərdiyi maraq əsasən onun özü üçün səciyyəvi idi, onun yaratdığı məktəb İbn Sinadan əsasən rasional momentləri, bir qədər kəskin deyilsə, quru məntiqiliyi götürdü. İbn Sinanın şagirdləri və davamçıları arasında Bəhmənyar da müəyyən yer tutmuşdur. Onun bir sıra əsərləri dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır: «Təhsil kitabı», «Metafizika elminin mövzusuna dair traktat», «Mövcudatın mərtəbələri» adlı əsərlər Bəhmənyar irsinin öyrənilməsində daha mühüm əhəmiyyətə malikdir. İbn Sina və onun ardıcılları elmin məqsədini dünyəvi nemətlərin əldə olunmasında görürdülər. Bu isə əlbəttə ki hər şeydən öncə ondan irəli gəlirdi ki, İbn Sina da, onun şagirdləri də, həmçinin elə Biruni də şəhərli ruhunun ifadəçisi idilər. Şəhərli ruhunun hökmranlığı hökmdar aristokratizminin zəiflədiyi dövrlərdə müşahidə olunmuşdur. Əgər müsəlman dünyasında şəhərli ruhunun hökmranlığının birinci tarixi mərhələsi Əməvi ruhunda daşınan aristokratizmin tükənməsi ilə meydana gəlmiş
Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|