Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
252
prinsipial ikimənalılığını göstərir. O, mövcud qanunların əsaslandırılması üçün də, tənqid olunması üçün də, saxlanılması üçün də və həmçinin ictimai əsasların dəyişdirilməsi üçün də istifadə oluna bilər (kilsənin və dövlətin qarşılıqlı münasibətləri barədə baxın. Fəsil 6). Amma, stoik təbii hüquq məgər bütün insanların fundamental bərabərliyini təsdiq etmirmi? Belə olduğu halda mövcud bərabərsizliyə necə yol vermək olar? Cavab qismən, müəyyən dərəcədə bərabərliyin stoik anlamının ikimənalılılığı ilə bağlıdır. Hər bir kəs vahid loqosa aiddir və bu mənada hamı bərabərdir. Bu aidiyyat, eyni zamanda, yaxşı və xoşbəxt həyat üçün heç bir əhəmiyyətə malik deyildir və insanın varlı və ya yoxsul olacağını, hökmdar və ya kölə olacağını müəyyənləşdirmir. Deməli, dünyanı dəyişdirmək üçün ona aktiv müdaxilə etmək onun başlıca məqsədi deyildir. Başlıca məqsəd ondan ibarətdir ki, hər bir kəs talenin verdiklərini həyəcansız təmkinlə qarşılasın. Başqa sözlə, belə tipli suallar cavabsız qalır ki, mövcud sosial fərqlər fundamental bərabərliyə təsir göstərirmi və bu fundamental bərabərlik bərabərliyin iqtisadi və siyasi aktuallaşmasını tələb edirmi? Siseron bir dövlət xadimi olaraq bu sualların real siyasi şəraitdə cavabını tapmışdı. İnsanların fundamental bərabərliyinin əksinə olaraq mövcud cəmiyyət yalnız onların fərqləri sayəsində fəaliyyət göstərir. Biz onlarla hesablaşmalıyıq. Elə buna görə də, Siseron elə bir nizamın qurulmasına zərurət görmürdü ki, burada mülkiyyətin zəkalı bölgüsü mümkün olsun. Siserona görə, hüquq nizamının əsas prinsipi tələb edir ki, insan, məsələn, özgə mülkiyyətinin mənimsənilməsi yolu ilə başqalarına zərər vurmasın və hər bir kəs öz verdiyi vədlərin arxasında dursun. Hər şeydən əlavə, bu, o demək idi ki, o, mülkiyyət hüququna hörmətlə yanaşılmasına və həmçinin müqavilələrin yerinə yetirilməsinə böyük əhəmiyyət verirdi. Siseronun əsərləri - xüsusən Qanunlar haqqında (De legibus), Vəzifələr haqqında (De offiis) və Dövlət haqqında (De re publica) əsərləri - vasitəsi ilə stoik təsəvvürlər Romanın hüquqi təfəkkürünə güclü təsir göstərmişdir. "Həqiqi qanun təbiətə uyğun olan hüquqi səbəbdir. O, ümumən tətbiq oluna biləndir, dəyişməzdir və əbədidir. O, öz tələbləri ilə borcun yerinə yetirilməsinə çağırır və öz qadağaları ilə qeyri-düzgün əməllərin qarşısını alır... Biz senat və ya xalq vasitəsi ilə də onun yerinə yetirilməsindən azad ola bilmərik... Roma üçün bir qanun, Afina üçün başqa qanun və ya indi üçün bir qanun, gələcək üçün isə başqa bir qanun ola bilməz, yalnız yeganə əbədi və dəyişməz qanun vardır ki, hamı üçün, bütün xalqlar və bütün zəmanələr üçün eyni qüvvəyə malikdir. . .
253
Qanuna tabe olmayan öz-özündən qaçıb gizlənir və öz insani təbiətini inkar edir və elə bu faktların təsiri nəticəsində də ən sərt cəzaya layiq olur, hətta əgər o, adətən cəza kimi nəzərdən keçiriləndən yayınsa belə" 108 .
ümumi qanun ideyası ilə bağlıdır 109
. Bu ideyalar bir çox xalqları özündə birləşdirən Roma imperiyasının şəraitinə tam uyğun gəlirdi. Belə ideyalar tolerantlığın müəyyən dərəcəsi üçün əsası təmin edirdi (həmişə reallıqda olmasa da, ən azı, idealda). Hüququn yunan anlamı kimin onun subyekti olması(yunanlar), kimin isə olmaması(varvarlar) barədə kəskin qarşı qoyması ilə çətin ki, Roma imperiyası kimi nəhəng və mürəkkəb bir cəmiyyət üçün siyasətin mənbəyi ola bilərdi. Roma stoikləri müəyyən dərəcədə birgə, ümumi məsuliyyət hissinə malik idilər, bu isə əksər hallarda yunanlarda yox idi. Stoiklər kosmopolitik həmrəyliyin və humanizmin ifadəçiləri idilər. Onlar belə bir dini əqidəni bölüşürdülər ki, bütün insanlar kosmoloji və əxlaqi bütövə aiddirlər. Belə bir kosmopolitik qardaşlıq idealını nəzəri olaraq həmçinin Roma imperiyasında sıx əlaqələrin yoxluğunu dəf etmək üçün göstərilən ideoloji səy kimi də şərh etmək olar. Vifleemi və Romanı, fərdi və imperatoru böyük bir distansiya ayırırdı. Stoiklər onu dəf etmək üçün fərd və kainat arasında harmoniya postulatını irəli sürdülər. Onlar o atəş barədə danışırdılar ki, o, həm Tanrıda, həm də insanda alışıb yanır və insanların qardaşlığına təminat verir. Stoiklər od haqqında öyrədirdilər ki, o, müəyyən vaxt intervalı keçdikdən sonra müntəzəm olaraq bütün hər bir şeyi məhv edir və dünya bundan sonra yenidən yaranır. Lakin bu dünya da əvvəlki dünyada artıq baş verəni təkrar edir. Yaranan dünya yeni odun onu məhv edəcəyinə qədər davam edir. Bu proses yeni dünyalarla və yeni yanğınlarla sonradan da özünü bərpa edir 110
. Beləliklə, stoiklər tarixi bir dövran kimi şərh edən konsepsiyanı müdafiə edirdilər. Dünya irəliyə (və ya yuxarı və ya aşağı!) doğru düz xətt üzrə deyil, çevrə üzrə hərəkət edir: bütün hər bir şey ilin dörd fəsli kimi özünü təkrar edir. Od haqqında bu kosmoloji təsəvvürlər, mümkündür ki, həyatın stoik fəlsəfəsinin əsaslandırılması kimi fəaliyyət göstərmişdir. Əgər
Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|