Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hüquqşünaslıq
257
oxşar niyyət üçün yol göstərməyəcəyəm; heç bir qadını abort etməyəcəyəm. Öz həyatımı və öz sənətimi təmiz və nöqsansız yerinə yetirəcəyəm. Mən heç bir halda daş xəstəliyindən əziyyət çəkənlərə yaxın durmayacağam, bunu bu işlə məşğul olan insanlarn öhtəsinə buraxacağam. Hansı evə girsəm, mən oraya yalnız xəstənin faydası üçün girəcəyəm, düzgün olmayan və məhvedici əməllərdən, xüsusən qadınlarla və kişilərlə, azad olanlarla və kölələrlə məhəbbət işlərindən uzaq olacağam. Müalicə zamanı - həmçinin elə müalicəsiz də - mən insan həyatı barədə gördüklərimi və ya eşitdiklərimi heç yerdə bəyan etməyəcəyəm, oxşar şeyləri sirr hesab edərək susacağam. Mən öz andımı sözsüz yerinə yetirdiyim zaman həyatımda və sənətimdə xoşbəxtlik və əbədi şöhrət qoy mənə nəsib olsun; yalan And içənlərlər və andını pozanlara isə qoy bunun əksi nəsib olsun" 111 .
hesab olunur. O, həm həkim və xəstə arasında, həm də həkim və cəmiyyət arasında qarşılıqlı əlaqənin düşünülmüş əxlaqi anlamını şərh edir. Bundan da daha çox deyilsə, o, təbabətdə Hippokratın müdafiə etdiyi ehtiyatlılıq və diqqət mövqeyini ifadə edir. Doktor dərhal skalpel dalınca qaçmamalı və əməliyyat keçirməyə tələsməməlidir! Hippokrat üçün doktor, hər şeydən öncə, o mənada loğmandır ki, o, dərman yazmalıdır, radikal müdaxiləyə səy göstərməməlidir. Bu mövqe o məqamın anlaşılmasına əsaslanmışdır ki, doktor təbiətin əleyhinə deyil, ona uyğun olaraq fəaliyyət göstərməlidir. Məqsəd - təbii prosesləri stimullaşdırmaq yolu ilə xəstədə təbii müvazinətin və harmoniyanın bərpa olunmasıdır. Mümkündür ki, bu yanaşma bizə həddindən artıq passiv görünə bilər, buna görə də, iki amilin üzərində dayanmaq lazımdır. Əvvəla, antik dövrdə cərrah əməliyyatları bizim günlərdə olduğundan daha təhlükəli idi. Bunun səbəbi gigiyena və tibbi təchizat kimi amillər idi. İkincisi, Hippokrat təbiətə və onun proseslərinə münasibətdə Aristotelə oxşar nöqteyi-nəzəri bölüşürdü. Hər bir şey öz yerini axtarır və insanlar psixosomatik varlıqlar olaraq sağlam olmağa, başqa sözlə, təbiət tərəfindən verilən funksional imkanlara və harmonik müvazinətə çalışırlar. Doktor bu prosesdə köməkçi və eyni zamanda pəhriz və həyat tərzi barədə məsləhətlər verən təbib rolunu oynayır, belə ki, insanın özü bir bütöv olaraq sağlam olmalıdır. Yunan təbabətində (Erasistrat, Erasistratus, b.e.ə. təqribən, 300-240 və Herofil, Herophilus, b.e.ə. təqribən, 335-280) anatomik və
258
fizioloji biliklərin əldə edilməsi üçün hətta insanlar (ölümə məhkum edilmişlər) üzərində belə meyitlərin yarılması təcrübəsi həyata keçirilirdi. Nəticədə, daxili orqanların müfəssəl təsviri və onların funksional qarşılıqlı əlaqələrin (məsələn, göz, görmə sinir və mərkəzi sinir sistemi arasında) üzə çıxarılması mümkün oldu. İdrakın belə formaları ona görə zəruri idi ki, müxtəlif xəstəliklərin gedişi və dərmanların təsiri yalnız xarici simptomların müşahidə edilməsinə əsaslanaraq təsvir edilməsin, həm də baş verənlərin səbəbləri izah olunsun. Qalen (Galen, təqribən, 130-200) Hippokratın davamçısı və aristotelçi idi. O, vurğulayırdı ki, təbiət özünün harmonik məqsədlərinə çalışır və doktor bu prosesdə ehtiyatlı müşavir rolunu oynamalıdır. Qalen təbiətin atomistik anlamının əleyhinə çıxış etmişdir, çünki o, belə hesab etmişdir ki, təbiətin atomistik anlamı həyati prosesləri düzgün təsəvvür etmir. Bununla da, o, öz dövrünün Demokritin və Epikürün təbiət haqqında təlimindən təbabətin nəzəri əsasları olaraq istifadə etmək ənənələrinin əleyhinə idi. Qalen geniş şöhrət qazanmışdı və orta əsrlərin sonuna kimi tibbi avtoritetlərdən biri hesab olunmuşdur. Öz zəmanəsinin fiziki cismi müxtəlif cismani flüidlərin balanslaşdırılmış müvazinəti hesab edən görüşlərinə uyğun olaraq (baxın. Fəsil 4), Qalen psixi temperamentin əsas növlərini (sanqviniklər, fleqmatiklər, xoleriklər və melanxoliklər) nəzəri olaraq bu müvazinətdən kənaraçıxmalar kimi izah etməyə çalışmışdır. Bu baxışlarda həm müvazinət və harmoniya barədə klassik yunan ideyaları, həm də ayrı-ayrı şeylərin müxtəlif ilkin başlanğıclardan (od, hava, su, torpaq) ibarət olması haqqında təsəvvürlər öz ifadəsini tapmışdır.
Nəzəri-hüquqi mühakimələr sofistlərin və Sokratın, Platonun və Aristotelin, bütün stoik məktəbin təlimlərində əhəmiyyətli yer tuturdu. Hər şeydən öncə, bu mühakimələr hüququn mənbəyi və əsaslandırılması barədə mərkəzi nəzəri suallarla bağlı idi. Hüquq üçün ümumi əhəmiyyətə malik olan və məcburi olan bir əsas mövcuddurmu və ya o, son nəticədə, yalnız qüvvələrin və ənənənin ifadəsidir? Əvvəllər biz təbii hüquq konsepsiyası barədə Frasimaxdan və Sokratdan başlayaraq stoik anlaşmaya qədərki uyğun debatları kifayət qədər və təfsilatı ilə nəzərdən keçirmişdik. Bundan sonra isə biz bu
Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|