H. S. HÜMBƏtov, V. V. BƏŞİrov, V. R. Mohumayev yağli və efir yağLI

190 
 
və 6 bölümlü olub 3 dairədə yerləşən 9   erkəkciyi vardır. Həmçinin 
4-
cü dairəni əmələ gətirən 3 staminodisi (şəkilini dəyişmiş erkəkciyi) 
vardır.  Dişiciyi dördyuvalı olub qapaqla açılır. Yumurtalığı bir yuva-
lı, bir yumurtacıqlıdır. Kamfora ağacı may-iyul aylarında çiçəkləyir. 
Oktyabr-
Noyabr  aylarında  meyvə  verir.  Meyvəsi  –  şarşəkilli,  tünd 
göy  və  ya  demək  olar  ki,  qara  rəngli  5-12  mm  diametrində  sulu, 
aromatik ətli, çəyirdəkdir. Bir kiloqramında 1000-2400 meyvə olur. 
40-
50  yaşlı  bir  ağacdan  30  kq-a  qədər  meyvə  yığmaq olar 
(r
əngli 
şəkil 45).
   
Forma  və  növmüxtəliflikləri.  Kamfora  ağacı  növlərinin  bota-
niki təsviri onların coğrafi fərqlərinə əsasən aparılır. Kamfora ağacı-
nın növmüxtəliflikləri içərisində əsasən 3 növmüxtəlifliyi seçilir. 
1.Tayvan kamforası (Cinnamomum camphora ssp. formosana ) 
2.Yaponiya kamforası (Cinnamomum camphora ssp. japonicum) 
3
.Yeni  Zelandiya  kamforası  (Cinnamomum camphora ssp. 
newzealanda)  
Əhəmiyyəti və istifadəsi.  Kamfora ağacının xırdalanmış odun-
ca
ğı, kökü və budaqlarından su baxarı vasitəsilə (distillə yolu ilə) efir 
yağı çıxarılır. Bu yağ bir qədər qaldıqdan və soyuduqdan sonra 90%-
ə yaxın kamfora ayrılır. Distillə üsulu ilə alınmış xam efir yağı müx-
t
əlif tərkib hissələrinə  (fraksiyalara)  ayrılır.  Bunlardan  tərkibində 
safrol olan q
əhvəyi, kamfora yağı  texnikada, təbii tibbi kamfora tib-
d
ə,  ağ  kamfora  yağı  isə  aromaterepiyada  işlədilir.  Kamfora  yağı 
(tibbi preparat) t
əbii kamforalı efir yağından çox kəskin fərqlənir.
 
Kamfora ağacının yarpaqları, meyvəsi və kamfora yağı onun psi-
xoaktiv hiss
ələri  (orqanları)  hesab  edilir.  Kamfora  yağının  daxilə 
q
əbulu və dozası müxtəlifdir. Hesab olunur ki, 10 qr-a qədər kamfora 
yaxşı məstedici effekt verir. Lakin, hər bir fərd üçün bu norma müx-
t
əlif  təsirə malik ola bilər. 10-20 qram arasında kamfora qəbul etmək 
ciddi z
əhərlənməyə səbəb ola bilər. 
Hindistanda v
ə  Nepalda  kamfora  yağı  daha çox beteldən (qara 
bib
ər) və badamdan (buxur) hazırlanan saqqızların tərkibinə stimul-
laşdırıcı kimi əlavə edilir. 
Yaponiyada v
ə  Cənubi  Hindistanda  kamfora  ağacı  dini  ayinlər 
za
manı yandırılan ətirli qatranın (buxurun, ladanın) əsas komponenti 

---

191 
 
hesab edilir. Kamfora v
ə kamfora yağı bu gün Amazon samanlarının 
dini m
ərasimlərində  də  işlədilir. Yaponiyada kamfora dəfnəsindən 
ənənəvi rəqs festivallarında ayin maskaları kəsilib düzəldilir. 
Tibd
ə  istifadəsi.  Hələ  çox qədim  zamanlardan  kamfora  ağacı 
Çin xalq t
əbabətində  ən vacib dərman bitkisi kimi istifadə  edilirdi. 
Kamfora çox vacib v
ə əvəzedilməz dərman vasitəsidir. Kamforadan 
müxt
əlif xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunur. Çin dilində kam-
fora  ağacından  alınmış  ağ  rəngli  ətirli qatran “Əjdaha beyni” (quş 
beyni) adı ilə adlandırılırdı. Bu qatran qədim zamanlardan baş ağrısı, 
miqren v
ə babasil xəstəliklərinin dərmanı hesab olunurdu. 
Çind
ə  və Tibetdə kamfora dəfnəsi uzun müddətdə uzaq Şərqin 
“d
ədə-babadan (əcdadlardan) qalmış dərman bitkisi” kimi qiymətlən-
dirilmişdir. 
Nepalda  kamfora  stimullaşdırıcı  kimi,  həzm prosesini tezləşdi-
rici vasit
ə kimi istifadə olunur. 
 Ayurved  (
ənənəvi Hindistan təbabəti)  təbabətində (qədim san-
skrit dilind
ə “ayus” - həyatın əhəmiyyəti, prinsipi, uzunluğu, “veda” 
- is
ə bilik deməkdir) kamfora yağı ürək zəifliyinində, öskürək, asma, 
ür
əkkeçmə  (qıc  olma),  diareya,  və  dizenteriya xəstəliklərinin müa-
lic
əsində istifadə edilirdi. Kamfora yağından tez- tez isteriya və nev-
roz zamanı sakitləşdirici vasitə kimi istifadə edirlər. Qərb təbabətində 
kamfora  yağı  öskürək və  soyuqdəymə  əleyhinə  əvəzedilməz vasitə 
kimi istifad
ə olunur. 
Kamfora v
ə  kamfora  yağı  homeopatiya  zamanı  da  sancılar  və 
qıcolmalar zamanın olduğu kimi həkimlərin təyinatı ilə istifadə oluna 
bil
ər. 
Kamfora ağacının bütün hissələrində kamfora yağı və tərkibində 
seskviterpenl
ər (kamferenon, kamferenol və  törəmə  kamfora) olan 
efir  yağları  vardır.  Kamforanın  və  kamfora  yağının  konsentrasiyası 
(qatılığı) kəskin dəyişilə bilər. Bəzi müəlliflər qeyd edirlər ki, müa-
lic
ə vasitəsi kimi bu ağacın qabığından istifadə olunur. 
Kamfora  ağacının  yarpaqlarında  22,2%  kamfora  olur.  Kamfora 
ağacının  tərkibində  olan  efir  yağlarının  tərkibi, bitmə  yerindən, iq-
limd
ən və başqa amillərdən asılı olaraq dəyişilə bilir. Kamfora ağa-
cında olan efir yağlarının tərkibində təxminən bu maddələr: azulen, 

---

192 
 
bisabolol, kadinen, kamfen, pinen, a-kamforen, karvakrol, tsinelol 
(
əsas komponent), n-tsimol, evqenol, laurolitsin (laurin tursusu), a-
limonen, ortoden, terpineol, safranol, safrol olur. 
Safrol tez-tez v
ə  çoxlu miqdarda rast olunur. Safrolun yüksək 
konsentrasiyası ən çox kamfora ağacının köklərində rast gəlinir. Yar-
paqlarında da həmçinin yüksək miqdarda safrol olur. 
Oduncağında (gövdəsində) seskviterpenlər və tsiklopentenonlar, 
kökl
ərində isə laurolitsin və retukulin kimi alkaloidlər toplanır. 
Toxumlarının tərkibində hər şeydən əvvəl taurin və yağlar olur 
ki, bunların da tərkibi kokos yağının tərkibinə oxşayır. 
Tibbi v
ə  toksikoloji  ədəbiyyatlarda dəfələrlə  qeyd  olunmuşdur 
ki, kamforanın yüksək dozaları hallüsinasiyaya (qarabasmaya, gözə-
görünm
əyə) səbəb ola bilir. Daxilə 1,2 qr kamfora qəbul edildikdən 
sonra b
ədəndə xoşagələn istilik hiss olunur və bu istilik yavaş-yavaş 
bütün b
ədənə yayılır, ümumi əsəb sistemi stimullaşır, hərəkət etmək 
ist
əyi  yaranır, dəridə  arabir  sancmalar  yaranır,  xüsusi  keflənmə 
(s
ərxoşluq) hissi  yaranır, sevinc -  fərəh hissi oyanır, zehni həyəcan 
hiss edilir. 
Daxil
ə 2,4 qr kamfora qəbul edildikdən sonra isə hərəkətə güclü 
t
ələbat  hissi  yaranır,  ağıllı  hərəkətlər etmək mümkün olmur, fərdi 
d
ərk etmə hissi itirilir. 
Kamforanın  kefləndirici (məstedici) hissini alkoqol qəbulu ilə 
müqayis
ə  etmək olar. Yüksək miqdarda kamfora qəbulu öyümə  və 
qusmaya s
əbəb olur, mərkəzi sinir sisteminə təsir edir, baş gicəllən-
m
əyə, baş ağrısına, sərxoşluğa (alkoqoloun təsirinə oxşar), hiss olu-
nan  yanılmalara,  böyrək  qıcıqlanmalarına  və  sayıqlamalara  səbəb 
olur. Kamfora müt
əmadi olaraq qəbul edildikdə ondan asılılıq yaranır 
ki, bu da t
əhlükəli hesab edilir. 
Kamfora o birl
əşmələrdən hesab olunur ki, onu asanlıqla sintez-
l
əşdirmək olar. Məhz elə bu səbəbə görədir ki, bu gün bazarda yalnız 
sintetik kamfora t
əklif edilir. Buradan da belə  bir mübahisəli sual 
yara
nır.  Sintetik  kamforanın  tərkibində  yüksək keyfiyyətli, təbii 
kamfora varmı?  
Kamfora  yağı  leqal  (açıq)  məhsul hesab edilir və  bütün dünya 
üçün 
əlçatandır. Lakin, qeyd etmək lazımdır ki, bu gün xüsusi rəsmi 

---