Hacı Nərimanoğlu turan aşiqləri
Yüklə 1,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
İstanbulda Hacı Əhməd Paşanın ailəsində dünyaya gəlib. İttihad və Tərəqqi Cəmiyyətinin qurucusu olan və Osmanlı tarixində mühüm xidmətləri olan Ənvər Paşanın ögey qardaşıdır. Dədə-babalarının Krım Türklərindən olduğu bəllidir, ona görə də 1934-cü ildə Türkiyə Cümhuriyyətində rəsmi soyadı daşıma qanunu qəbul olunanda Nuru Paşa da ulu babalarının gəldiyi Dunay çayı ağzındakı Killi və ya Kiliya Türk qalasının adını özünə soyadı götürmüşdür. Ənvər Paşa ilə birlikdə və əmisi oğlu Xəlil Paşanın da məşhur hərbçi – general olması bu soyun igid, cəsur, döyüşkən cəngavər olmağından soraq verir. Hər iki qardaş həyatları boyu turançılıq idealı ilə yaşayıblar və türk xalqlarını vahid dövlətdə birləşdirməyə çalışıblar. Camal, Tələt adlı qardaşları da olub. Teymən (leytenant) Nuru 1909-cu ildə Quru Qoşunları Məktəbini bitirərək Üçüncü Ordu komandanlığında zabit kimi xidmətə başlayıb, 1910-cu ilin yanvarından birbaşa padşaha tabe olan piyada bölüyünə keçirilib. 1911-ci ildə Hərbi Akademiyanı bitirərək yenidən döyüşən ordu sıralarına göndərilib. Həmin dövrlər Osmanlı dövləti olüm-qalım savaşı aparırdı. Gənc zabit ən ağır döyüşlərin getdiyi Şimali Afrika cəbhəsinə göndərilir. Yəni Qafqazlardan əvvəl Avropa və Afrikadakı savaşlarda döyüşçü, partizan, igid komandir kimi ad-san qazanmışdı. Osmanlıya daxil Liviyanın çağdaş günlərimizdə ( fevral- mart 2011 ) savaş meydanına çevrilən Benqazi şəhəri uğrunda döyüşlərdə mahir nişançı zabit Nuru bəy şəxsən 100 italyan əsgərini məhv etmişdi, partizan hərəkatı yaratmışdı. İtalyanlara qarşı göstərdiyi rəşadətli igidliklərə görə 1916-cı ildə minbaşı rütbəsi alır, həm də “Altun ləyaqət”, Almaniyanın “Dəmir xaç” medalı ilə təltif olunur. 1917-ci ildə Avstriya-Macarıstan dövlətinin üçüncü dərəcəli fərqlənmə nişanına, Türkiyənin “Altun-imtiyaz” medalına layiq görülür. Mudros müqaviləsindən sonra ingilis-fransız qüvvələri onu dərhal tapılıb öldürülməli olan 7 “milliyətçi-residivist”in siyahısına salmışdılar. Balkanlar, İraq, Misirdə də ən çətin savaşların öndə gedəni Osmanlı zabiti Nuru idi, onun igidliyi dillər əzbəriydi, əfsanələşmişdi. Nuru Paşanın ən böyük mücadiləsi Qafqaz, Azərbaycan uğrunda savaşıdır, məhz buna görə də Nuru Paşa Bakının qurtuluşundan sonra isə həm də ingilis, rus-erməni kəşfiyyatının hədəfinə çevrilir. 1919-cu ildə ingilislər tərəfindən tutulsa da, AXC rəhbərliyinin təlimatı üzrə xüsusi xidmət orqanlarının olduqca cəsarətli əməliyyatı ilə başarılı şəkildə Batumdakı cəza evindən qurtulub Bakıya gətirilir. Azərbaycan xalqının fədakar oğullarının sayəsində Nuru Paşa-Osmanlı ordusu qarşısında mənəvi borcundan, qismən də olsa, çıxa bilir, Xilaskarlıq missiyasını şərəflə yerinə yetirən sərkərdənin düşmən əlində o zaman ölməsinə vaxtsız imkan verilmir. Mudros müqaviləsinə uyğun olaraq Osmanlı əsgərlərinin Azərbaycanı tərk etməsinə baxmayaraq, Nuru Paşa 1920-ci ilədək Azərbaycanda qalır, əsgərlərinə də Azərbaycan vətəndaşlığını qəbul etməyi və burda qalıb bolşeviklərlə savaşmağı əmr edir, Qızıl Orduya, həm də daşnak tör-töküntülərinə qarşı Qarabağ üsyanını, partizan mübarizəsini təşkil edir. Nuru Paşa Azərbaycanın tamamən rus işğalına keçməsindən sonra Qafqazdan geri dönüb bir müddət Türkiyədə yaşayır, bir sıra hərbi əməliyyatlarda iştirak edir, Sarıkamışın ruslardan geri alınmasında fədakarlıq göstərir, ancaq 1923-cü il ilin oktyabrından Türkiyədə hərbi-siyasi vəziyyətin dəyişməsi ilə bağlı təqaüdə çıxır və bundan sonra artıq hərbçi kimi yox, iş adamı kimi fəaliyyət göstərir, Almaniyaya köçür, 1938-ci ildə yenidən Türkiyəyə dönür, ancaq həyat amalından- Turan idealından heç zaman geri dönmür. 1941-ci ildə Nuru Killigil Ankaradakı Alman Böyükelçisi Franz von Papen ilə görüşür və Türkiyədə turançı hərəkata gizli və güclü dəstək verərək Almanların müttəfiqliyini qazanır. Nuru Paşanın görüşləri Alman Xarici İşlər Nazirliyində də izlənir və ona lazımi dəstək verilir. Çünki Nuru Paşanın ideyası qismən də olsa, Almaniyanın marağına uyğun idi: Sovetlər Birliyində yaşayan çoxmilyonlu türk əhalisini ruslar əleyhinə qaldırmaq, əsir müsəlman türklərdən Turançılıq Masasının və SS Doğu Türküstan Alayının qurulmasına, özgür türk respublikalarının yaranmasına yardım etmək Almaniyanın siyasətinə cavab verirdi. Bu məqsədlə Nuru Killigil Berlinə çağırılır, Məmməd Əmin Rəsulzadə, Əbdürrəhman bəy Fətəlibəyli- Düdənginski ilə birlikdə Almaniyada SS-in Türküstan alayının qurulmasına rəhbərlik edir. Ən başlıcası bu idi ki, belə bir missiyanın reallaşmasının uzaq perspektivi təpədən dırnağa türkçü, turançı olan Nuru Paşanın da həyat amalıydı. Nuru Paşa digər türk xalqlarının Türkiyə ilə bütünləşəcəyinə ürəkdən inanırdı, bu sırada ilk olaraq Türkiyə sınırlarına yaxın yaşayan Azərbaycan türklərini və türkmənləri görürdü, bunlardan sonra isə Tatarıstana qədər uzanan bölgədəki digər türkdilli xalqların bütünləşib birləşəcəyini düşünürdü. Bunun üçün isə Türkiyə Almaniya ilə birlikdə Sovetlər Birliyinə qarşı savaşmalı, Almanlar da Türk əsilli Sovet əsirlərindən ordu qurub bunu Türkiyənin əmrinə verməliydi. Alman tərəfinin bu görüşlərə dəstək verməsi üçün şübhələrinə qarşı Nuru Paşa onları inandırmışdı ki, Türkiyə hökumətində, orduda bu görüşmələrdən xəbərdar xeyli insan vardır, xalq da bu fikirləri tezliklə mənimsəyəcəkdir. Eyni zamanda Qafqazlarda və Orta Asiya xalqları arasında, eləcə də sovet ordusu içərisində də Rusiya əsarətindən qurtulmaq istəyən, bu fikri bölüşən və mübarizəyə qalxmaq istəyən, fürsət gözləyən insanlar vardır. Ancaq Nuru Paşanın bu “yol xəritəsi” Almaniyanın SSRİ tərəfindən məğlubiyyəti ilə yarımçıq qaldı, ancaq faydası da çox oldu, on minlərlə müsəlman-türkün alman əsirliyindən sağ- salamat qurtulmasına da yol açdı. Yüklə 1,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|