Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Anabilim Dalı
Yüklə 1,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
| sensus communis
kavramından hareketle, insanların üyesi bulundukları topluluğun yargılarını dikkate alarak eylemde bulunduklarını söyler ve nihayetinde herkesin insan olmak bakımından dünya topluluğunun üyesi olduğunu hatırlatır. Bu durum insanın kozmopolit varlığının yeniden hatırlanarak, politik bir eylem tarzı olarak ortaya konmasının ve bir insanlık idealinin yeniden tesisinin temelini oluşturur. Öte yandan Habermas, ortak köken anlayışına dayalı bir ulus anlayışının yerine, ortak risklere maruz kalan bir devlet vatandaşlığı anlayışına dayanan bir ulus anlayışı tesis edilebileceğini söyler ve insan hakları ve demokrasi yararına bir değerler sistemi kurulduğu takdirde, cumhuriyetçi anayasaların Kant’ın öngördüğü gibi barışa yönelten bir yapı olarak ortaya çıkacağını düşünür. Böyle bir sistemin kurulumu ve muhafazası içinse Kant’ın aklın kamusal kullanımı düşüncesinin, devlet dışı organizasyonlar ve sivil toplum kuruluşlarıyla, kısaca sivil bir kamuoyuyla desteklenmesi gerektiğini düşünür. Bu ortak hareket noktası anlayışının en geniş yorumlanışını ise Hardt ve Negri’nin İmparatorluk iktidarının karşısında yer alan bir demokrasi olanağı olarak Çokluk anlayışında bulabiliriz. Çokluk, tüm dünya halklarını kapsayabilecek, tam olarak kozmopolitizme uygun bir direniş olanağını içinde barındıran bir kavramdır. İçine aldığı nüfus öğelerini birleştiren değil, farklılıklarına rağmen bir arada tutabilen bir yapı olarak çokluk, Kant’ın öngöremediği tarihsel gelişimler dolayısıyla farklı şekilde cereyan eden 96 kozmopolit halklar federasyonu düşüncesinin yarattığı negatif etkilerin karşısında yer alacak bir ortaklıktır. Sonuç olarak, tüm bu bakış açıları birleştirildiğinde karşımıza çıkan tablo, Kant’ın akla dayanan bir ahlak anlayışı temelinde, kategorik imperatifin gölgesinin her adımda hissedildiği bir hukuk felsefesi anlayışıyla ortaya koyduğu kozmopolit haklar ve ebedi barış idealinin, bu çalışma kapsamında ele aldığımız düşünürlerce, mevcut haliyle gerçekleşemeyecek, ancak yok da sayılamayacak bir felsefi yaklaşım olarak ele alındığıdır. Bu yaklaşımın gerçekleştirilemez oluşunun en temel sebepleri, Kant’ın ahlaki yaklaşımı ile hukuki yaklaşımı arasında tam bir uyumu tesis edememesidir. Doğal hukuk kuralları olarak ele alınabilecek, insan onuruna dayanan, vazgeçilemez haklar düşüncesini, normatif hukuk kuralları ile ortaya koymaya çalışmak, eleştirel bir bakışa her zaman açık kapı bırakmak olacaktır. Bu nedenle Kant’ın kozmopolit hukuku, pek çok farklı bakış açısının pek çok farklı eleştirisine maruz kalmıştır. Bu eleştiriler, ele aldığımız isimlerden Derrida haricinde, sınırların belirsizleştiği günümüzde, kesin ve net tanımlamalar yaparak, hukuki sınırlar çizmenin imkansızlığı üzerinden ilerlemiştir. Oysa ele aldığımız son düşünür olarak Derrida, bu belirsizlik noktasından şikayetçi değildir. Ona göre, hukukun sınırları çizilebilir ama adaletin çizilemez. Kategorik imperatif ise kurmaya çalıştığı evrensel bir yasa olarak eyleme düşüncesiyle hukuka değil, adalete yönelik bir anlayış olarak ele alınmalıdır. Dolayısıyla Kant’ın kategorik imperatifi temele aldığını söylediğimiz kozmopolit hukuk kavrayışını, adalet bağlamında değerlendirmek gerekecektir. Keza, kozmopolit hukukun sınır olarak belirlenen konukseverlik kavramı da koşulsuz ve sınırsız bir şekilde ele alınmalıdır. Aksi takdirde konukseverlik kendi kendini gerçekleştirmeye çalıştığı her seferde kendini yıkan bir kavram haline dönüşecektir. Dolayısıyla, Derrida’nın bakış açısından düşünüldüğünde ebedi barışın ve kozmopolit hakların, koşulsuz ve sınırsız bir yaklaşımla, hemen o anda, orada, ihtiyaç duyulduğu noktada gerçekleştirilmeye çalışılması, eylemlerin mümkün olduğunca sınırları yıkmaya, hep bir adım daha ötesine geçmeye çalışılmasıyla mümkün olabilecektir. Derrida’nın bu düşünceleriyle birlikte, kozmopolitizm anlayışının etikten uzaklaşarak hukuka doğru ilerlemesini hedefleyen eleştirel yaklaşımlardan geriye doğru, Kant’ın kozmopolitizm anlayışına doğru uzanan bir çizgi çizilmiş olur. Derrida; Habermas, 97 Arendt, Hardt ve Negri’nin aksine kozmopolitizmin etik boyutunu öne çıkarmıştır. Ancak kozmopolitizmin yeterli hukuki korumaya sahip olmadığı takdirde, sadece etik bir duruş olarak başarıya ulaşamadığı da aşikardır. O zaman kozmopolitizmin imkânsız bir hedef olduğu ve vazgeçilmesi gerektiği mi söylenmelidir? Bu çalışma kapsamında incelediğimiz tüm bu düşünceleri birleştirerek, ebedi barışın ve kozmopolitizmin olanağını sorguladığımızda, şöyle bir sonuca vardığımızı söyleyebiliriz: Kant’ın çizdiği şekilde bir kozmopolitizm anlayışı, günümüz küreselleşmiş toplumunda pek de mümkün gözükmemektedir. İktidarın ve bu iktidarın yönetim şekillerinin değiştiği günümüzde, ebedi barışa yönelik bir arzu duyanların da uygulaması gereken yol haritasının değişeceğini söylemek zor değildir. Bu yeni yol haritasını çizerken, günümüz şartlarında küreselleşmenin getirdiği dezavantajları dikkate almanın yanında avantajlarını da gözardı etmemek gerekir. Giriş bölümünde de dikkat çekmeye çalışıldığı gibi, iletişim olanaklarının büyük gelişimiyle dünyanın sınırlarının küçüldüğünü iddia edebiliriz. Bu iletişim olanağı, Arendt, Habermas, Hardt ve Negri’nin öne sürdüğü gibi karşılaşılan risklerin ve acıların ortaklığı bağlamında değerlendirilerek, büyük toplulukların bir araya getirilmesi için kullanılabilir. Nitekim dünya siyasi sahnesinde son on beş ila yirmi yılda meydana gelen isyan, devrim veya büyük protesto gösterileri hatırlandığında, bu iletişim olanağının kullanıldığı göze çarpacaktır. Ancak, böylesi bir yaklaşımda, ortaya çıkan kozmopolit topluluk, insan hakları temelinde bir kozmopolit hukuk düzenini tesis etmeye muktedir olamayacaktır. Zira Kant’a yöneltilen eleştiriler de hatırlanırsa, bir zor gücü olarak hukukun güvencesini içeren bir yapı oluşturulmadığı takdirde, ortaya çıkan her kozmopolit birlik, ahlak ile hukuk arasındaki belirsizlik noktasında sıkışıp kalacaktır. Tıpkı Birleşmiş Milletler’in müdahale hakkı örneğinde olduğu gibi, içerisinde suiistimal edilebilecek bir şekilde karşıt görüşünü barındıran sınırlı bir hukuki yapı, tam olarak hukuki bir kozmopolitizme erişmek bir yana ona zarar verecek bir oluşuma bile dönüşebilecektir. Bu noktada, arzu edilen hukuki zırhı kuşanamamış bir kozmopolitizm fikrini tamamıyla terketmek yerine, böylesi bir yapıya kavuşuncaya değin, Derrida’nın önerdiği gibi, sınırların ötesine uzanmaya çalışan, hukuku değil adaleti hedefleyen bir eylem tarzını tercih etmek gerekebilir. Böylesi bir eylem tarzı, türde gerçekleşecek bir hedefin uzak hayalinin yaratacağı ataleti engelleyerek, yaşanılanların ortaklığından hareketle kurulacak bir kamusal gücü harekete geçirmelidir. Bu ortak zemini, Stoacı halkaların da gösterdiği biçimde, sürekli 98 geliştirmeye ve büyütmeye çalışmak, her seferinde bir sonraki sınırı yıkarak, ortak kamusal alanı tüm dünya vatandaşlarını içine alacak şekilde genişletmeye çalışmak ise Derrida’nın önerdiği tarzda, hukukun yeterli olmadığı noktada etik bir bakış açısını benimsemekle mümkün olacaktır. Böylece kozmopolitizm fikrini, Kant’tan hareketle yola çıkan, küresel dünya düzeninin neden olduğu problemleri daha kuvvetli bir hukuki korumayla çözmeyi hedefleyen ve bu hedefi, yeni ortaya çıkan kamusal alanların da hesaba katılmasıyla daha güçlü bir şekilde talep eden bireylerin, adaleti şimdi ve burada sağlamak maksadıyla her seferinde bir sonraki sınırı aşarak en dış halkaya erişmeyi amaçlayan eylemlerinde muhafaza etmek imkânı ortaya çıkacaktır. |