Hazırladı: ”Geologiya mühəndisliyi” tələbələri Bakı 2015
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
Design by Ali Agakishiyev
25 2)Dənəciklər daxili sürüşmə rolu—bu növ deformasiya adətən sement materialı, süxuru təşkil edən dənəciklərdən daha möhkəm olduqda. Bu vaxt xarici təsir nəticə-sində dənəciklərin, öz vəziyyətlərinin dəyişməsi yəni, ən yüngül sürüşmə səthinin alınması yolu ilə deformasiya baş verir.Lakin bəzi hallarda belə süxurlar da kataklaz hadisəsidə baş verə bilər. Bu vaxt deformasiyaya və qırılmaya məruz qalmış dənəciklərin hissələri öz vəziyyətlərini dəyişərək asan sürüşmə səthi vəziyyətni aldıqdan sonra, süxurda defor-masiya dənəciklər arası sürüşmə yolu kimi baş verir. Kataklaz dinamo-metamorfizmin ən yüksək səviyyəsidir. Bu zaman qeyd edil-diyi kimi hətta kristallarda deformasiyaya və dağılmaya məruz qalırlar. Lakin kris-talların deformasiyası kimyəvi yollada baş verə bilər. Buna Rikke prinsipi deyilir. Beləki, həmin kristalı təşkil edən maddə mövcuddursa bu vaxt kristala təsir edən qüvvə istiqamətində, o ya heç inkişaf etmir ya da çox zəif inkişaf edir. Amma o təsirə perpendikulyar istiqamətdə, yəni təsirsiz sahədə kristal daha intensiv inkişaf etdiyin-dən kimyəvi yolla deformasiya ya məruz qalır. Süxurlarda deformasiya adətən relaksiya və sürüncəklik yolu ilə baş verir. Relaksiya dedikdə qalıq deformasiyanın vahid qiymətində cisimdə olan gərginliyin sıfıra enməsi nəzərdə tutulur. Bu onu göstərir ki, relaksiya zamanı aşırı baş verməklə cisimdə deformasiyanın daimi baş verməsinə səbəb olur.
həddindən aşağı qiymətində) elastiki deformasiya fasiləsiz olaraq qalıq deformasiya ya keçməsi nəzərdə tutulur. Yəni sürüncəklik zamanı plastiki deformasiya cisimdə fasiləsiz olaraq baş verir. Bir çox tədqiqatçılar belə hesab edirlər ki, Yer qabığında süxurların deformasiyaya məruz qalması əsasən sürüncəklik yolu ilə baş verir.Süxura təsir edən qüvvə süxurun möhkəmlik həddini aşarsa bu vaxt cisim dağılmaya məruz qalır.
dənəciklərin göstərdikləri müqavimətdir. Müqavimət—süxurun özüllüyü ilə əlaqədardır.Yəni özüllük nə qədər yüksək olarsa, cismin möhkəmlik həddində bir o qədər yüksək olur. Süxurlarda dağılma iki növ ola bilər. 1)Kövrək—cismə normal qüvvələr təsir edərsə (bir ox üzrə) bu vaxt cisimdə təsir qüvvəsinə perpendikulyar istiqamətdə dağılma baş verir. 2)Cismə toxunan qüvvələr təsir etsin və bu cür dağılma qopma adlanır. Bu vaxt dağılma təsir edən qüvvələrin istiqamətinə nisbətən 45° bucaq altında baş verir.
6. Layların maili yatımı Layların üfüqi və şaquli səthdən fərqli olan vəziyyətinə maili yatım deyilir. Maili yatımın ən sadə forması monoklinal yatımdır.
Design by Ali Agakishiyev
26 Layların yalnız bir istiqamətdə, onların yaşının azalması istiqamətində olan yatımına monoklinal yatım deyilir. Bəzən çevrilmiş yatıma malik olan laylarda da monoklinal yatım müşahidə edilir. Bəzi hallarda yer səthinə çıxan və monoklinal yatıma malik olan öz fiziki xassələrinə görə sərt və yumşaq süxurların növbələş-məsindən ibarət olur. Ekzogen proseslərin təsiri altında yumşaq süxurlar daha çox aşınmaya məruz qalaraq relyefin mənfi elementini, sərt süxurlar isə nisbətən az aşınmaya məruz qalaraq relyefin müsbət elementini əmələ gətirir. Əgər laylar monoklinal yatıma malikdirsə bu vaxt relyefin kuestvari, yəni pilləvari forması yaranır. Geoloji xəritələrdə layların maili yatımını geoloji sərhədlərin topoqrafik xəritənin relyef hori-zontallarını kəsməsinə görə təyin edirlər. Geoloji xəritələrdə layların maili yatımı şərti işarələrlə də verilir. Geoloji xəritələrdə layların maillik dərəcələrini geoloji sərhəd-lərin əyrilik dərəcəsilə müəyyən edirlər. Belə ki, geoloji sərhədlərin əyrilik dərəcəsi topoqrafik xəritənin horizon-tallarının formasına nə qədər oxşar olarsa, bu münasib layın bir o qədər kiçik bucaq altında yatmasını göstərir və əksinə, geoloji sərhədlər düz xəttə yaxın olarsa, bu münasib layın şaquli yatımda olmasını göstərir. Maili laylar əsasən bir-birindən fərqli olan 2 halda rast gəlinir: normal və çevrilmiş. Normal yatımda layın tavanı yuxarıda, dabanı isə aşağıda yerləşir. Çevrilmiş yatımda isə əksinə, layın dabanı yuxarıda, tavanı isə aşağıda yerləşir. Laylar çevrilərkən yatımı 90º olana qədər öz normal yatımını saxlayır. Yəni, tavan yuxarıda, daban aşağıda və cavan çöküntülər qədim çöküntülər üzərində yerləşir. Çevrilmə böyük bucaq altında baş verdikdə laylar çevrilmiş vəziyyət alır. Daban yuxarı hissədə, tavan aşağı hissədə yerləşir. Qədim çöküntülər cavan çöküntülərin üzərində yatır. Maili layın fəza vəziyyəti aşağıdakı yatım elementləri ilə müəyyən olunur:
Layın uzanma xətti lay səthilə üfüqi müstəvinin kəsiş-məsindən alınan üfüqi xəttə (izə) deyilir. Uzanma xəttinin fəza vəziyyəti onun azimut bucağı ilə müəyyən
Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|