Hazırladı: ”Geologiya mühəndisliyi” tələbələri Bakı 2015
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sahə üzrə müxtəlif növ laylanmanın inkişaf etmə zonaları
- Qısa müddətli fasilə
Design by Ali Agakishiyev
14 Laydaxili laylanmanı öyrənməkdə məqsəd layın nə kimi paleocoğrafi şəraitdə formalaşmasını araşdırmaqdır.
2. Çöküntü toplanmada qısa müddətli fasilələr – Lay səthinin formalaşması Design by Ali Agakishiyev
15 Qısa müddətli fasilə dedikdə çöküntü toplanma hövzəsinə müəyyən geoloji zaman ərzində çöküntülərin gətirilməsində fasilənin baş verməsi nəzərdə tutulur. Qısa müddətli fasilə zaman etibarı ilə 1 an, 1 dəqiqə, 1 saat, 1 gün, 1 il və s. baş verə bilər. Qısa müddətli fasilənin zamandan başqa əsas şərtlərindən biri də həmin fasilə zamanı Ekzogen proseslərin toplanmış çöküntülərə nə dərəcədə təsir etməsi də nəzərdə tutulur. Əgər 100-200 min il ərzində hövzədə toplanan çöküntülərə ekzogen proseslər təsir göstərərək onların səthində yalnız bu proseslərin izləri həkk olunursa ,onda bu
Qısa müddətli fasilələr aşağıdakı xüsusiyyətlərə malikdirlər. 1.
qayda olaraq layın sərhəddindən kənara çıxmırlar. 2.
Zaman etibarı ilə nisbətən qısa müddətdə baş verməsi. 3.
Təxminən eyni paleocoğrafi çəraitdə baş verməsi. 4.
Kəsiliş boyu dəfələrlə təkrar olunurlar
Qısa müddətli fasilə zamanı toplanmış çöküntülərin səthinə Ekzogen qüvvələri təsir edərək öz izlərini qoymuş olurlar. Əgər qısa müddətli fasilə zaman hövzədə dib cərəyanları mövcuddursa, bu zaman onlar toplanmış çöküntülərin səthində konusvarı ovuqlar yaratmış olacaqlar. Əgər bu ovuqlar yalnız dib cərəyanının gücünə yaranmış olarlarsa onların oturacaqları nisbətən enli olur.
Əgər həmin ovuqlar cərəyan tərəfindən çöküntülərin səthi üzrə sülb halında olan hər hansı bir hissəciyin sürüklənməsi nəticəsində yaranırlarsa bu zaman onların otura-caqları ensiz olur. Design by Ali Agakishiyev
16 Hövzənin dayaz, yəni dalğalar fəaliyyət göstərdiyi hissəsində toplanan çöküntü-lərin səthində xırda dalğacıqlar yaranır. Dalğacıqların eni 10-15 sm, hündürlüyü isə 1,5-3 sm olur.Dalğacıqların təpələrinə doğru çöküntü hissəciklərinin ölçüləri kiçilir.
Axar sular şəraitində toplanan çöküntülərin də səthində də dalğacıqlar yaranır. Onlar dayazdakılarına nisbətən assimmetrik formada olurlar. Bu dalğacıqların yastı qanadları suyun axınının əksi istiqamətində meyl edirlər. Bu halda da çöküntü hissəciklərinin ölçüləri dalğacıqların oturacağından təpəsinə doğru kiçilir.
Küləyin fəaliyyəti nəticəsində toplanmış çöküntülərin səthində qısa müddətli fasilə zamanı axar sular şəraitində yaranan dalğacıqlar formasında dalğacıqlar yaranacaq. Küləyin fəaliyyəti nəticasində yaranan dalğacıqların təpəsinə doğru çöküntülərin ölçülər artır. Bu halda da dalğacıqların yastı qanadı küləyin hərəkət istiqamətinə əks yatmış olur.
Dib cərəyanları nisbətən güclü olarlarsa bu zaman toplanmış çöküntülərin səthində yaranmış konusvarı ovuqlar tədricən böyüyərək novcuqlara keçə bilərlər. Bu zaman hövzədə çöküntü toplanma prosesi bərpa olunarsa gətirilən çöküntülərlə ilk növbədə həmin novcuqlar doldurularaq. Novcuqlarda toplanan çöküntü hissəciklərinin Design by Ali Agakishiyev
17 ölçüləri aşagıdan yuxarıya doğru azalır.
Dib cərəyanları daha güclü olarsa novcuqlar nova yaxud xəndəyə çevrilə bilərlər. Məsələn: Abşeron –Balaxanyanı – Astana Xəzərin dib cərəyanları sayəsində en istiqa-mətində nov və xəndəklərlə mürəkkəbləşmişdir.Bəzi hallarda nisbətən dayaz hövzə-lərdə isti iqlim şəraitində suyun intensiv buxarlanması nəticəsində hövzədə toplanmış çöküntülərin səthində çatlar şəbəkəsi yaradılır. Deyilənlərdən əlavə hövzə dibində toplanmış çöküntülərin səthində onun dibində yaşayan canlılarınizləri həkk olur. Sahil zonas boyu toplanan çöküntülərdə də müxtəlif canlıların izləri,yağış damlasının dolunun izləri qala bilər.
Hövzədə qısa müddətli fasilə zamanı heç bir ekzogen proses fəaliyyət göstərmir, uzun zaman su ilə hövzə dibində toplanmış çöküntülər arasında baş verən fiziki, kimyəvi proses nəticəsində müəyyən sərt halda olan qabıq yarana bilər. Deyilənlərdən göründüyü kimi toplanmış çöküntülərin ust səthində ekzogen proseslər yalnız mənfi işarəli, girinti şəklində olan izlər qalmış olurlar. Hövzədə çöküntütoplanma prosesi bərpa olunduqda yeni layın formalaşması başlayır. Onun formalaşması daban səthinin yaranmasından başlayır. İlk növbədə hövzəyə gətirilən çöküntülər həmin mənfi işarəligirintiləri toldururlar. Nəticədə yeni əmələ gələn layın daban səthində, əvvəl formalaşmış layın tavanında ekzogen proseslərin yaratdığı mənfi işarəli girintilər, qabarıq yaxud müsbət forma şəkilində
Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|