Hazırladı: ”Geologiya mühəndisliyi” tələbələri Bakı 2015
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4.Stratiqrafik uyğunsuzluğun nişanələri
Design by Ali Agakishiyev
21 başqalarına nisbətən geoloji xəritə və profillərdə daha asan seçmək mumkundur.Məhz bucağın qiymətinin böyuk olmasına görə və bu bucaq,bucaq stratiqrafik uyğunsuzluğun həndəsi ifadəsidir.
a)
Layların qarşılıqlı münasibətində geoxronoloji ardıcıllığın pozulması,yəni,bu və ya digər yaşı təmsil edən layın kəsilişdən düşməsi b)
Uyğunsuzluq səthi fiziki səth olduğundan onun üzərində ekzogen proseslərin izlərini əks etdirməsi c)
Uyğunsuzluq səthi üzərində bazal konqlomeratlarının olması.Bazar konqlomeratları altda yatan süxur komplekslərinin sementləşmiş halıdır. d)
Uyğunsuzluq səthindən altda və üstdə yatan layların paleocoğrafi əmələgəlmə şəraitlərinin bir-birindən kəskin fərqlənməsi e)
Uyğunsuzluq səthindən altda və üstdə yatan süxur komplekslərinin fauna qalırlarının bir-birindən kəskin fərqlənməsi f)
Uyğunsuzluq səthindən altda və üstdə yatan laylar arasında müəyyən bucağın olması Design by Ali Agakishiyev
22 4. Layın ilkin yatım forması Layın ilkin yatım forması dedikdə, o əmələ gəldikdən sonra ilk xarici təsirə qədər tutduğu fəza vəziyyəti nəzərdə tutulur. Nəzəri cəhətdən lay ilkin yatımda üfüqi vəziyyətdə ehtimal olunur. Lakin təbiətdə tam üfüqi vəziyyətdə olan laylara çox nadir hallarda təsadüf edilir. Bu hallar əsasən platforma əraziləri üçün səciyyəvidir. Geosinklinal ərazilərdə isə bir sıra hallarda hətta 1-3 bucaq altında yatan layları da şərti olaraq üfüqi yatım kimi qəbul etmək olar. Platforma ərazilərində isə çöküntü örtüyü nisbətən zəif deformasiyaya məruz qalır. Buna görə də platforma ərazilərində 1-2 yatım bucağı artıq maili yatım hesab olunur. Hətta bəzi hallarda platformalarda maili yatım dəqiqələrlə ölçülür. Adətən platformalarda layların yatım bucağı bir neçə dəqiqələrdən ilk dərəcələrə qədər və nadir hallarda ilk 10 dərəcələrə qədər olur. Geosinklinallara gəldikdə isə burada kristallik bünövrə qırılmalarla daha intensiv doğranmış olduğuna görə çöküntü qatı xarici təsir nəticəsində asanlıqla intensiv deformasiyaya məruz qalır. Geosinklinallarda layların üfüqi yatım anlayışı həqiqətdən daha uzaqdır. Layların ilkin yatımına gəldikdə isə bunların bu yatımda fəza vəziyyəti müxtəlif ola bilər. Üfüqi yatımdan qırışıq formalarına qədərBu layı təşkil edən çöküntülərin nə kimi səth üzərində toplanmasından asılıdır. Əgər həmin səth üfüqidirsə onun üzərində toplanan çöküntülərin təşkil etdiyi laylar da üfüqi vəziyyətdə olacaq. Əgər malidirsə maili olacaq və əgər həmin səth ekzogen proseslər tərəfindən tam peneplenizə olunmayıbsa, yəni düzləndirilməyibsə onda belə girintili çıxıntılı səth üzərində çöküntü toplanma prosesi bərpa olunduqda hövzəyə gətirilən çöküntülər ilk növbədə dibinin girinti zonalarını dolduracaq. Ondan sonra isə çıxıntılarını bürüyəcək. Layların ilkin yatımında hövzə dibi relyefindən asılı olaraq yaranan qırışıqlara
Design by Ali Agakishiyev
23 Bu qırışıqlıqlar ona görə psevdo tektonik adlanır ki, onların formalaşmasında qırışıq əmələ gətirən hərəkətlər fəaliyyət göstərmirlər.
Bu qırışıqlar aşağıdakı xüsusiyyətlərə malikdir: 1) Bu növ qırışıqlar adətən nisbətən zəif inkişaf edirlər (qanadların layların yatım bucağı az olur) 2) Stratiqrafik kəsiliş boyu üzü yuxarı tez sönürlər. 3) Stratiqrafik dərinlik artdıqca qanadlarda layların yatım bucağı artır. 4) Layların qalınlığı qanadlardan tağa doğru azalır. 5) Layları təşkil edən çöküntü hissəciklərinin ölçüsü qanadlardan tağa doğru artır. Yəni, qanadlarda çöküntü gillərdən ibarətdirsə, tağa doğru alevrolit və quma keçə bilər. 5. Deformasiya və onun süxurlarda baş verməsi Xarici təsir nəticəsində cismin ölçülərinin formasının və həcminin Design by Ali Agakishiyev
24 dəyişməsinə deformasiya deyilir. Yer qabığında və onu təşkil edən süxurlarda deformasiyanın baş verməsi müxtəlif səbəblərdən ola bilər. Təbiətdə elə daimi mövcud olan qüvvələr vardır ki, onlar Yer qabığını, onu təşkil edən süxurların deformasiyasına gətirib çıxarırlar. Məsələn: Yerin ağırlıq qüvvə sahəsi, Atom və Molekullar arası mövcud qüvvələr (itələmə-cazibə) bu qüvvələr cisimlərdə sonsuz dərəcədə kiçik və böyük deformasiyaların yaranmasına səbəb ola bilərlər. Bu qüvvələrdən başqa süxurlarda və ümumiyyətlə Yer qabığında deformasiya mərkəzdənqaçma qüvvəsi, qabıqaltı məkanda konvektiv cərəyanlar baş verməsi, istilik enerjisinin kəmiyyətcə dəyişməsi sahəsində də yarana bilər. Cisimlərdə deformasiyanın baş verməsinə səbəb onlara təsir edən cəhətlənmiş qüvvədir. Bu qüvvə stress adlanır. Cismə hər tərəfli, bərabər qiymətli qüvvə təsir edirsə, belə təsir nəticəsində cisimdə deformasiya yaranmır. Cismə cəhətlənmiş qüvvə təsir etdikdə isə deforma- siya yaranır. Öz mürəkkəblik dərəcəsinə görə deformasiyalar iki növə ayrılır. 1)Sadə deformasiyalara dartılma, sıxılma, burulma, əyilmə və s. aiddir. 2)Mürəkkəb deformasiyalar—iki və daha çox sadə deformasiyanın bir cisimdə baş verməsi nəticəsində yaranırlar.Bunlara dartıla, burulma,sıxılma və əyilmə aiddir. Cisimlərdə əksolma dərəcəsinə görə deformasiyalar aşağıdakı növlərə ayrılır. 1) Elastiki deformasiya 2) Plastiki yaxud Qalıq deformasiya 3)
Dağılma deformasiya 1)Cismə göstərilən təsir onun üzərindən götürüldükdə, cisim öz əvvəlki ölçü, forma və həcminə qayıdarsa belə deformasiya elastiki deformasiya adlanır. 2)Cismə göstərilən təsir (stress) götürüldükdən sonra, öz əvvəlki forma və həcminə qayıtmazsa, yaxud qismən qayıdarsa belə deformasiya plastik yaxud qalıq
3)Cismə göstərilən xarici təsir onun möhkəmlik həddini aşarsa bu zaman cisim dağılma yaxud kövrək deformasiyaya məruz qalır. Cismə göstərilən xarici təsirə qarşı, onun daxili qüvvələrini mütənasib paylan- masına gərginlik deyilir. Cismin möhkəmlik dərəcəsi onun özüllüyü ilə səciyyələnir.Yəni,özüllük yüksək olarsa cismin möhkəmliyidə yüksək olur. Məsələn: suyun özüllüyü 0,01 Puaz, gilin 10 3 Puaz. Cismin özüllüyü onu təşkil edən hissəciklərin yerdəyişməyə qarşı göstər-dikləri müqavimətdən asılıdır. Dənəciklərdən ibarət süxurlarda deformasiya əsasən iki yolla baş verə bilər. 1)Dənəciklərin arası sürüşmə yolu—bu hal o vaxt baş verir ki, süxuru təşkil edən dənəciklərin sementi daha az möhkəmliyə malik olsun, nəinki dənəciklər xarici təsir nəticəsində sement materialı dağılmaya məruz qalır. Dənəciklər isə öz yerlərində fırlanaraq (vəziyyətlərin dəyişərək) dənəciklər arasında ən asan sürüşmə vəziyyətinə gəldikdə həmin səth üzrə deformasiya baş verir. Bu hal Yer qabığının üst hissəsini təşkil edən süxurlar üçün daha səciyyəvidir. Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|