Hazırladı: ”Geologiya mühəndisliyi” tələbələri Bakı 2015
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hərfi şərti işarələr
- IV dövr (Q) – açıq sarımtıl, boz; Neogen (N) – sarı; Paleogen (ᵱ) – narıncı; Təbaşir (K) – yaşıl;
- Yura (J) – mavi; Trias (T) – bənövşəyi;
- Ordovik (O) – zeytunu yaşıl; Kembri (Є).
- cizgi işarələri adlanır.
- Bərabər qalınlıqlar xəritəsi
Design by Ali Agakishiyev
7 yer səthinə çıxmış olan müxtəlif yaşlı süxurların yatım formalarını, yer səthinə çıxdığı sahələri eləcədə yer səthinə çıxan müxtəlif qırılmaları özündə əks etdirən geoloji sənəd nəzərdə tutulur. Geoloji xəritəni tərtib etmək üçün aşağıdakı növ şərti işarələrdən istifadə edilir. Hərfi şərti işarələr: bunlar süxurların nisbi yaşını indeks şəkildə əks etdirmək üçün istifadə olunur. (N, P, K)
Süxurların yaşları eləcədə geoloji xəritələrdə rənglərlə qeyd edilir: IV dövr (Q) – açıq sarımtıl, boz; Neogen (N) – sarı; Paleogen (ᵱ) – narıncı; Təbaşir (K) – yaşıl; Yura (J) – mavi; Trias (T) – bənövşəyi; Perm (P) – qonuru qırmızı; Karbon (C) – boz; Devon (D) –qəhvəyi; Silur (S) –bozumtul yaşıl; Ordovik (O) – zeytunu yaşıl; Kembri (Є). Maqmatik süxurlara gəldikdə onların tərkibi yunan əlifbasının hərifləri ilə və rənglərlə qeyd edilir.
Geoloji sərhədlər xəritədə qara xətlə göstərilir. Uyğun sərhəddirsə xətt bütöv olur. Əgər qeyri uyğun olarsa qırıq-qırıq xətt olur.
Layların fəza vəziyyəti yatım elementləri işarəsi ilə göstərilir.
Burada – 17 - yatım bucağı
- uzanma xətti
- yatım xətti Qırmızı xətlə geolji xəritədə qırılmalar göstərilir. Cizgi və xətlərlə göstərilən işarələr cizgi işarələri adlanır.
Rəqəmlərlə göstərilən işarələr fiziki işarələr üçüncü növ şərti işarələr Design by Ali Agakishiyev
8 layların yatım bucaqları, qırılma səthinin yatım bucağı.
Stratiqrafik vahidlərin nisbətən xırda bölgüləri. Əslində geoloji xəritəyə çoxlu sayda geoloji məlumatı müxtəlif sayda şərti işarələrlə yükləmək mümkündür. Lakin belə geoloji xəritəni nə təhlil etmək nədə istifadə etmək mümkün deyil. Ona görə də geoloji xəritədə artıq qeyd edildiyi kimi müxtəlif yaşlı və mənşəli süxurların yaşı, yatım formaları, yatım elementləri, qırılmalar, laylar arasında münasibəti səciyələndirən uyğun və qeyri uyğun yatım formaları qeyd edilir. Bəzi hallarda geoloji xəritədə faydalı qazıntı yataqları hər hansı bir məsələni həll edən cisimlər göstərilə bilər.Geoloji xəritələr adətən topoqrafik xəritə üzərində qurulur. Əgər geoloji xəritə topoqrafik əsas üzərində qurulmayıbsa onun təhlili çoxmənalı ola bilər. Topoqrafik xəritə (əsas) geoloji xəritədə mixəyi rəngdə bütöv yaxud qırıq-qırıq xətlərlə göstərilir. Onların üzərində mixəyi rəngdə yazılan rəqəmlər müvafiq olaraq xəttin altitudası göstərilir.
Altituda dedikdə yer səthində olan nöqtənin dəniz səviyyəsinə qədər şaquli məsafədir. Bu məsafəyə mütləq qiymətdə deyilir. Lakin əgər nöqtə yer səthində yerləşirsə və relyef səthini səciyyələndirirsə onda onun mütləq qiyməti altituda adlanır. Əgər nöqtə lay səthində yerləşirsə onda həmin nöqtədən dəniz səviyyəsinə qədər olan məsafə mütləq qiymət adlanır.
Topoqrafik xəritə dedikdə yerin relyef səthini horizontallarla üfüqi müstəvi üzərində təsviri nəzərdə tutulur. Başqa sözlə, relyef, yerin səthinin üfüqi müstəvi üzərində proyeksiyasına topoqrafik xəritə deyilir. Eyni (hündürlüyə malik) altitudaya malik olan nöqtələrdən keçən xəttə horizontal deyilir.
Üfüqi müstəvi ilə relyef səthinin kəsişməsindən alınan izə horizontal deyilir. Geoloji məsələlərin həllində geoloji xəritədən başqa üfüqi müstəvidə çoxlu sayda müxtəlif xəritələr tərtib edilir. Məsələn: litofasial xəritə- belə xəritədə yer səthinə çıxan layların sərhədləri daxilində litoloji tərkibləri qeyd edilir. Paleocoğrafi xəritə- belə xəritə adətən kiçik miqyaslarda qurulur və orda litologiya ilə bərabər aşınma, daşınma və toplanma zonaları qeyd edilir. Bərabər qalınlıqlar xəritəsi-izopaxit yəni, həqiqi qalınlıqlar əsasında qurulan xəritə və izoxor xəritəsi, bu xəritənin qurulmasında şaquli qalınlıqlardan istifadə edilir.
Deyilənlərdən əlavə müxtəlif geoloji məsələ və problemləri həll etmək üçün müvafiq miqyasda çoxlu sayda başqa xəritələrdə tərtib edilir.
Design by Ali Agakishiyev
9
Geoloji cisimlər və geoloji sərhədlər
Məlumdur ki, Yer qabığında müxtəlif tərkibə, müxtəlif formaya və müxtəlif ölçüyə malik geoloji obyektlər, geoloji cisimlər mövcuddur. Geoloji cisim geoloji statik fəzanın geoloji sərhədlərlə hüdudlanmış elə bir hissəsinə deyilir ki, onun daxilində həmin sərhədləri ayıran amillər sabit yaxud əhəmiyyətsiz dərəcədə dəyişməyə məruz qalmış olsunlar. Geoloji statik fəza dedikdə ilə bir geoloji cismin yerləşdiyi mühit nəzərdə tutulur (Yer qabığı yaxud bütövlükdə Yer planeti). Geoloji sərhəd dedikdə isə, bir geoloji cismin digərinə keçməsi ilə bağlı onun tərkibinin səlis yaxud kəskin dəyişdiyi səddə deyilir.Deməli Yer qabığının təbii yolla əmələgəlmiş istənilən cismi geoloji cisim kimi qəbul edilə bilər. Bəzən eyni kimyəvi tərkibə malik olmasına baxmayaraq kristallik şəbəkəsində atom ionlarının düzümünün fərqli olması ilə fiziki, mexaniki, kimyəvi xüsusiyyətlərinə görə fərqli olan geoloji cisimlər əmələ gəlir. Məsələn: kimyəvi tərkibi karbon elementindən ibarət olmasına baxmayaraq məhz kristallik şəbəkəsində atom və ionların düzülüşünün fərqli olması, fiziki-kimyəvi xüsusiyyətlərinə görə bir-birindən kəskin fərqlənən almaz və qrafit mine-ralların yaranmasına səbəb olur. Yer qabığında minerallardan tutmuş bütövlükdə Yer kürəsinə qədər təbii yolla əmələ gəlmiş cisimlər geoloji cisimlərdir. Mineral, kristal, lay, lay dəstəsi, horizont, çökmə qatı, qranit və bazalt qatı bütövlükdə Yer kürəsi geoloji cisim kimi qəbul edilir.
müxtəlif xüsusiyyətdə ola bilərlər. Burda onların tərkibindən, quruluşundan və morfologiyasından asılıdır. Əksər geoloji cisimlər arasında geoloji sərhədlər aydın, əksər geoloji cisimlər arasında isə geoloji sərhədlər aydın seçilmir. Elə buna görə də geoloji sərhədlərin aşağıdakı növlərə ayrılır:
Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|