Həbsxana – cəmiyyətin daha çox

31 
 
          Sanitar  Nizam  ona  vurulan  bir  neçə  iynədən 
sonra bir az özünə gəlsə də, vəziyyəti qənaətbəxş de-
yildi.  Odur  ki,  tibb  məntəqəsinin  həkimləri  rəislə 
məsləhətləşib    onu  təcili  yatabla  məhkumların  mər-
kəzi  xəstəxanasına  göndərilməyini  daha  münasib 
saydılar. 
         Axşama  yaxın  Nizamı  xərəkdə  məhkumlar 
üçün  nəzərdə  tutulan  təcili  yardım  komvoyunda 
mərkəzi  xəstəxanaya  göndərdilər.  Nizam  göndəri-
ləndən iki saat sonra onu sevən sanitarlardan birinin 
–  dələduzluq  maddəsi  ilə  cəza  çəkən  Roma  deyilən 
Rəhmanın ayrılığa “dözməyib” özünə qəsd etmək is-
təməsi,  lezva  ilə  qolunu  kəsməsi  xəbəri  yayıldı.  Ro-
ma venasını kəsməyə ürək eləməsə də lezva qırığı ilə 
qolunda böyük şram aça bilmişdi. Qolu sarınıb axan 
qanının  qarşısı  alındıqdan  sonra  rəisin  göstərişi  ilə 
onu üç sutkalıq cərimə təcridxanasına saldılar.   
          Zonda  Romanın  hərəkətinə  münasibət  bir  mə-
nalı deyildi. Çoxları bunu sevgi səbəbindən baş ver-
məsinə  inanıb  gülürdülərsə,  bəziləri  özünəqəsdi  sa-
nitarlara edilən haqsızlıqlara görə rəhbərliyə yönələn 
etiraz kimi qiymətləndirirdilər. Sanitar dostları isə öz 
aralarında ona həsəd apararaq: “yarası sağalanadək, 
ən azından bir həftə işləməkdən canı qurtardı”, – de-
yirdilər. 
Daha  bir  gün  keçdi,  Nizamın  xəstəxanada  ke-
çinməsi  xəbəri  gəldi.  Onun  xəstəxanada  ölməsi  mü-

---

32 
 
əssisə  rəhbərliyini,  xüsusilə  tibb  məntəqəsinin  hə-
kimlərini xeyli xoş hal etdi. “Yaxşı ki, vaxtında gön-
dərdik,  yoxsa  əzabı  üstümüzə  qalacaqdı,”  –  şükür 
edirdilər.  “Elə  adamın  yaşamaqdansa  yaşamamağı 
daha münasibdir,” – əksəriyyət belə hesab edirdi.  
Bütün  sanitarlar  yeddi  gün  qollarına,  boğazla-
rına qara bağlayıb Nizam üçün matəm saxladılar. 
Sanitarların vəziyyəti  həqiqətən məşəqqətli  idi. 
Briqadirindən  savayı  qalanlarının  əllərindən  əski, 
“şvabra”  deyilən  döşəmə  silən,  süpürgə  bütün  gün-
boyu əskik olmurdu. Təmir, abadlıq işlərində vaxtını 
öldürmək üçün briqadir də onlara qoşulub işləyirdi. 
Boş vaxtları demək olar ki, yalnız gecələr olurdu. Rə-
is  onları  müəssisənin  təsərrüfat  işçiləri  kimi  adlarını 
işə  yazıb  əmək  stajı  yazdığını  minnət  edərək  maaş 
əvəzinə hər həftə çay, qənd, siqaret aldırırdı. Və gu-
ya  xərclədiklərindən  əlavə  maaşlarından  artıq  qalan 
məbləğ  də  adlarına  açılmış  hesablarda  toplanırdı. 
Amma sanitarlardan birinin nə vaxtsa mühasibatdan 
pul  aldıqlarını  hələ  kimsə  nə  görmüşdü,  nə  də  eşit-
məmişdi.  Mujiklər  belə  azad  olanda  evə  getmək 
üçün  qanuni  yol  pulunu  almağa  mühasibi  yerində 
tapmırdılar.  
          Sanitarların  halını  ağırlaşdıran  pis  cəhət  o  idi 
ki, onlar ən aşağı təbəqə – kasta olduqları üşün məh-
kum  yoldaşları  tərəfindən  də  yeri  gəldikcə  əzilir  və 
təhqir  edilirdilər.  Həm  paqon  və  həm  də  məhkum-

---

33 
 
lardan  həmişə  alçaldılma  görmək  sanitarların  çoxu-
sunda mənəvi dəyərlərin, yüksək şəxsi keyfiyyətlərin 
itməsinə,  ətrafındakı  insanlardan  küskünləşməsinə 
gətirib çıxarmışdı. Daim pislik gözləyirmiş kimi incik 
nəzərlərlə  baxır,  canüzücü  vəziyyətlərinin  qurtara-
cağı günün həsrəti ilə yaşayırdılar.  
          “Yandırılanlardan”  digəri  –  Ayaz  da  bu  zona 
ayrı  yerdən,  hətta  xaricdən,  qonşu  ölkənin  cəzaçək-
mə  müəssisəsindən  gətirilmişdi.  Ayaz  yad  ölkədə 
çəkdiyi  cəzasının  yarısını  mujik  kimi  yaşamışdı.  Xa-
siyyətcə ötkəm, bir az da əsəbi idi. Həbsə düşən gün-
dən  cinayət  aləmi  ilə  arası  yox  idi.  Onun  nəzərində 
bu  insanlar  olduqca  qorxulu,  etibarsız,  təhlükəliydi-
lər. O, hansısa bir qrupun asılılığındansa, sərbəst ol-
mağı  xoşlayırdı  və  imkanı  çatdıqca  müstəqil  yaşa-
mağa  can  atırdı.  Pulun  hesabına  oğru  dərəcələri 
alanları qəti görməyə gözü yox idi. 
          Günlərin  birində  pul  gücünə  “obşaklık”  edən 
birisi ilə sözü tən gəlmədi, mübahisəsi düşdü. Xırda 
bir  məsələdən  yaranan  narazılıq  günü-gündən  bö-
yüməyə başladı. Qarşı tərəf üstünə gəldikcə, o da qa-
bağından  yemirdi.  Bu  minvalla  aralarında  baş  verə-
cək dava qaçılmaz idi. Əsəblər gərilib son həddə ça-
tanda Ayaz daha səbr edə bilmədi, özü hücuma keç-
di.  Növbəti  sözləşmə  zamanı  digər  məhkumların 
əhatəsində  özünü  “obşak”  sayanın  sifətinə  gözlənil-

---

34 
 
mədən kəllə atdı. Bu zərbədən “obşakın” çənəsi qana 
boyandı; bir neçə dişi sındı, dodağı partladı... 
          Ayazın kəllə atması ona baha başa gəldi. Oğru 
dünyası cəzalandırılmaq əmrini verdi. Çox keçmədi, 
gecələrin  birində  “ləkələndirilib”  üzdəniraq  elan 
edildi. Sərt “cəzadan” sonra onun üzdəniraqların sı-
rasına qatılmaqdan ayrı yolu qalmadı. 
          Ayaz Gülbaxta gələn gündən özünü fərqləndir-
məyi bacardı. O, cinayət aləminə olan acığından yal-
nız  paqonluların  ayağı  dəyən  yerlərin  təmizliyini, 
ayaqyolusunu  öhdəsinə  götürdü.  Qalan  işlərdə  işlə-
mədi. Öz sahəsinə məsuliyyətlə yanaşdığından digər 
yerdə  sanitar  işləməyə  ona  heç  kim  məcbur  da  edə 
bilməzdi.  Müəssisənin  idarəsində  işləmək  həm  də 
ona görə xoş idi ki, rəislərlə yaxın münasibətdə olur-
du.  Zabit  və  nəzarətçilərin  hamısı  onu  tanıyır,  hör-
mət edirdilər. Rəhbərliyin fəaliyyəti ilə bağlı çoxları-
nın  bilmədiyi  məlumatları  məhkumlar  arasında  ha-
mıdan əvvəl, o, xəbər tuturdu. Nəinki müavinlər, rə-
is Məhyəddin də yeri gələndə Ayazı coxbilmişliyinə 
görə incitməyə çəkinirdilər.  
          Ötən günlərdə mujiklərdən birinin başına gələn 
gözlənilməz  hadisəni  eşidən  zamanı  da,  Ayaz  oğru 
aləminə  bəslədiyi  nifrətinin  düzgünlüyünə  bir  daha 
əmin oldu. Özlərini “vor” – oğru adlandıran bu kəs-
lər  yetərincə  qorxulu  və  etibarsız  idilər.  İllərlə  həbs-
xanalarda  qazandığın  mövqeyini  bir  günün  içində 

---