Həcər Adil qızı Qasımova Elmi redaktor: h e. d., dos. MƏMMƏdov r. F
Yüklə 4,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
onun dövlət təhlükəsizliyinin təmin olunması sahəsindəki ma- raqlarına (cinayət yurisdiksiyasından azad olunma) cavab vermir. Bu səbəbdən bir çox dövlətlər bu layihənin əksinə çıxaraq belə yanaşmanın aşırı olduğunu bildirmişlər. Nəticədə Konvensiyanın 37- ci maddəsinin 2-ci bəndində öz əksini tapmış kompromis variant qəbul olunmuşdur: “İnzibati-texniki personalın üzvləri və onların ailə üzvləri, əgər onlar yerləşmə dövlətinin vətəndaşları deyildirlərsə və ya daimi olaraq bu dövlətdə yaşamırlarsa 29- 35-ci maddələrdə göstərilən immunitet və imtiyazlardan belə bir istisna ilə istifadə edirlər ki, 31-ci maddənin 1-ci bəndində nəzərdə tutulan yerləşmə dövlətinin mülki və inzibati yurisdiksiyasından immunitet öz vəzifəsini yerinə yetirmədiyi zaman yol verdiyi hərəkətlərə aid edilmir. Onlar, həmçinin təsərrüfat yaratmaq üçün nəzərdə tutulan əşyalara münasibətdə 36-cı maddənin 1-ci bəndində göstərilən gömrük imtiyazlarından istifadə edirlər”. Beləliklə, inzibati- texniki personalın üzvləri diplomatik agentlərlə eyni qaydada şəxsi toxunulmazlıqdan, cinayət yurisdiksiyasına olan immunitetdən və vergi imtiyazlarından istifadə edirlər. Lakin diplomatik agentlərdən fərqli olaraq onlara mülki və inzibati yurisdiksiyadan immunitet təkcə 31-ci maddənin “a”, “b”, “c” bəndlərində göstərilən hallarda deyil, xidməti vəzifələri ilə əlaqəli olmayan istənilən halların heç birində verilmir. Bundan başqa diplomatik agentlərdən fərqli olaraq inzibati- texniki personalın baqajı gömrük nəzarətindən azad edilmir və onlar yalnız ilkin tədarük (ləvazimat) əşyalarına münasibətdə gömrük rüsumlarından azad olunurlar. İnzibati-texniki personalın ailə üzvlərinə gəldikdə isə onların Konvensiyada nəzərdə tutulan immunitet və imtiyazlardan istifadə edə bilmələri üçün üç şərt müəyyən olunur: bunun üçün onlar inzibati-texniki personalla bir yerdə yaşamalı, yerləşmə dövlətinin vətəndaşları olmamalı və həmçinin yerləşmə dövlətində daimi yaşamayan şəxs olmalıdırlar (37-ci maddənin 2-ci bəndi). İnzibati-texniki heyətin immunitet və imtiyazlarını müəyyən edən normanı beynəlxalq hüququn ümumtanınmış norması adlandırmaq doğru olmazdı. Konvensiyanı imzalayarkən və yaxud onu ratifikasiya edən zaman və ya qoşularkən bir sıra dövlətlər məhz 37-ci maddənin 2-ci bəndinə qeyd-şərt etmişdilər. Məsələn, İraq, Venesuela, Yunanıstan kimi dövlətlər immunitet və imtiyazların inzibati-texniki personala şamil edilməsini qəbul etməmiş və yaxud yalnız qarşılıqlı şərtilə qəbul etmişdilər. Digər tərəfdən isə bir sıra dövlətlər xüsusi müqavilələrlə qarşılıqlı qaydada diplomatik immunitet və imtiyazların inzibati- texniki personala da şamil edilməsi praktikasına üstünlük verirlər. 173 Növbəti kateqoriya nümayəndəliyin xidmətçi personalının üzvləridir. Konvensiya qəbul olunana qədər bu personalın immunitet və imtiyazlarına münasibətdə dövlətlərin praktikası birmənalı deyildi. Bir qrup dövlətlər (SSRİ, Böyük Britaniya, Danimarka, Hindistan, ABŞ, Yaponiya və s.) xidmətçi personala bu və ya digər imtiyazları verir digər qrup dövlətlər isə (İtaliya, Braziliya, Fransa, İsveçrə və s.) onların, ümumiyyətlə, heç bir imtiyazını tanımırdı. 1 Nümayəndəliyin xidmətçi personalının üzvlərinə immunitet və imtiyazların verilməsinə dair dövlətlərin müxtəlif mövqelərini nəzərə alaraq 1961- ci il Vyana Konvensiyası kompromis variant kimi 37-ci maddənin 3-cü bəndində əks olunmuş müddəanı qəbul etmişdir. Bu müddəada deyilir ki, nümayəndəliyin xidmətçi personalının yerləşmə dövlətinin vətəndaşları olmayan və ya bu dövlətdə daimi yaşamayan üzvləri öz vəzifələrini yerinə yetirərkən yol verdikləri hərəkətlərə münasibətdə immunitetdən istifadə edirlər və xidməti yerində aldıqları əmək haqqı üçün vergi rüsumlarından azad olunurlar, həmçinin sosial təminata dair 33-cü maddədə göstərilən istisnalardan istifadə edirlər. Beləliklə, Konvensiya xidmətçi personala yalnız üç funksional immunitetdən əlavə heç bir imtiyaz və üstünlük nəzərdə tutmur. Onların ailə üzvləri isə, ümumiyyətlə, immunitet və imtiyazlardan istifadə edən kateqoriyaya aid edilmir. Ailə üzvləri yalnız yerli dövlətin onlara verdiyi imtiyazlardan faydalana bilər. Bundan başqa dövlətlər qarşılıqlı razılaşma əsasında xidmətçi heyətə Konvensiyada nəzərdə tutulanlardan əlavə də imtiyazlar verə bilərlər. Yerli dövlətin vətəndaşı olan xidməti heyətin üzvlərinə gəldikdə isə, dövlətlərin praktikasına əsasən nümayəndəliyin binasında onların həbs olunmasına, məhkəməyə çağırış vərəqəsinin verilməsinə, onlara münasibətdə icra tədbirlərinin həyata keçirilməsinə yol verilmir. 1 Демин Д.Г. Статус дипломатических представительств и их пер- сонала. М.: Международные отношения, 1995, с. 128. 172 174 Nümayəndəliyin əməkdaşlarının ev işçiləri yerləşmə dövlətinin vətəndaşı deyildirlərsə və ya bu dövlətdə daimi yaşamırlarsa, xidmət yerlərində aldıqları əmək haqqı üçün vergi və rüsumlardan azad edilirlər. Digər məsələlərə münasibətdə onlar yerləşmə dövlətində yol verilən dərəcədə imtiyaz və immunitetlərdən istifadə edə bilərlər. Lakin yerləşmə dövləti bu şəxslər üzərində yurisdiksiyanı elə həyata keçirməlidir ki, nümayəndəliyin öz funksiyalarını lazımi şəkildə yerinə yetirməsinə müdaxilə etməsin (37- ci maddənin 4-cü bəndi). Daha bir kateqoriya üçüncü dövlətin ərazisindən keçən diplomatik agentlər və onların ailə üzvləridir. Yerləşmə dövlətinə akkreditə olunan diplomatik agentlərin statusundan fərqli olaraq üçüncü dövlətin ərazisindən keçən dip- lomatik agentlərin hüquqi statusu kifayət qədər tənzimlənmiş hesab oluna bilməz. Uzun müddət bu kateqoriya şəxslərə immunitet və imtiyazların verilməsi nəzakət normalarına əsaslanır və yaxud dövlətlərin daxili qanunvericilikləri ilə tənzimlənirdi. Vyana Konvensiyası qəbul olunduqdan sonra isə burada nəzərdə tutulan əsas immunitet və imtiyazların müəyyən şərtlərlə 3-cü dövlətin ərazisindən tranzitlə keçən diplomatlara da şamil edilməsi beynəlxalq hüquq norması statusu qazanmışdır. Konvensiyanın yalnız bir maddəsi bu kateqoriya şəxslərin statusuna həsr olunmuşdur. Bu məsələ ilə bağlı doktrinial araşdırmalar da azsaylıdır. Uyğun sahədəki dövlətdaxili qanunvericilik və dövlətlərin praktikası isə çox rəngarəngdir. Tranzit keçən diplomatlara hansı immunitet və imtiyazların verilməsi və bunun üçün nə kimi şərtlərin irəli sürülməsi sualı praktiki əhəmiyyət kəsb edir. Konvensiyanın 40-cı maddəsinin 1-ci bəndində deyilir ki, öz vəzifəsini tutmaq üçün gedərkən və ya öz vəzifəsinə, öz ölkəsinə qayıdarkən diplomatik agent zərurət olduqda, ona viza verən üçüncü dövlətin ərazisindən keçirsə, yaxud bu ərazidə yerləşirsə bu üçüncü dövlət onun keçib getməsini və ya qayıtmasını təmin etmək üçün tələb olunan toxunulmazlıq və bu cür digər immunitetlər verir. Bunlar immunitet və imtiyazlardan istifadə edən, diplomatik agenti müşayiət edən və ya ayrılıqda ona çatmaq üçün gedən və ya öz ölkəsinə qayıdan hər bir ailə üzvünə də aiddir. Konvensiya diplomatik agentə təkcə üçüncü dövlətin ərazisindən keçərkən deyil, həmçinin bu ərazidə olarkən belə immunitetlərin verilməsini nəzərdə tutur və bununla da diplomata müəyyən zəruri hallarda qısamüddətli dayanacaqlar etmək imkanı yaradılır. Bununla belə şəxsi xarakterli səbəblərdən uzunmüddətli yubanmalar diplomatın immunitetinin tanınmamasına gətirib çıxarır. 175 Diplomatik agent üçüncü dövlətin ərazisində xidməti vəzifəsi ilə əlaqəli olmayan hallarda olduqda onun beynəlxalq hüquqi müdafiəsi təmin olunmur. Beynəlxalq müdafiədən istifadə edən şəxslərə, o cümlədən, diplomatik agentlərə qarşı cinayətlərin qarşısının alınması və cəzalandırılması haqqında 1973- cü il Konvensiyası müzakirə olunan zaman Beynəlxalq Hüquq Komissiyasının bir çox üzvləri toxunulmazlığın və xüsusi müdafiənin məqsədindən asılı olmayaraq istənilən halda üçüncü dövlətin ərazisində yerləşən diplomatlara verilməsi fikri ilə çıxış etmişdilər. Lakin Komissiya bu mövqeni əsaslı hesab etməmişdir. Tranzit diplomatların qeyd olunan imtiyazlardan istifadə edə bilmələri üçün onların 3-cü dövlətdə olması xidməti vəzifəsi ilə əlaqəli olmalıdır və bu halda belə onlara yalnız təhlükəsiz keçidi üçün zərüri olan immnunitet və imtiyazlar verilir. Tranzit diplomatlara verilən immunitetlərin konkret həcminin müəyyən edilməməsi və bu məsələnin yerləşmə dövlətinin öhdəliyinə buraxılması da Konvensiyanın zəif tərəflərindəndir. Konvensiyada yalnız şəxsi toxunulmazlığın təmin olunması nəzərdə tutulur, digər immunitetlərin verilməsi isə yerləşmə dövlətindən asılıdır. Yerləşmə dövləti bu və ya digər immunitetin verilməsini diplomatın tranzit keçidi üçün vacib hesab etməyə də bilər. Müasir beynəlxalq hüquq doktrinasında diplomata ən azı şəxsi toxunulmazlıq və cinayət yurisdiksiyasından immunitetin verilməsi vacib hesab olunur. Digər immunitetlərə münasibətdə isə vahid fikir mövcud deyildir. 40-cı maddənin 2- ci bəndinə əsasən 1-ci bənddə qeyd olunan şərtlərlə nümayəndəliyin inzibati- texniki və ya xidmətçi personalının və onların ailə üzvlərinin üçüncü dövlətin ərazisindən keçmələrinə həmin dövlət maneçilik törətməməlidir. Üçüncü dövlətlər tranzitlə gedən rəsmi yazışmaya və kodlaşdırılmış, şifirli məktublar da daxil olmaqla digər rəsmi məlumatlara da yerləşmə dövlətinin verdiyi azadlıq və mühafizəni verməlidir. Bu dövlətlər tranzitlə gedən, zərurət olduqda viza Yüklə 4,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|