Həcər Adil qızı Qasımova Elmi redaktor: h e. d., dos. MƏMMƏdov r. F
Beynəlxalq təşkilatlar yanında dövlətlərin
Yüklə 4,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6.2. Beynəlxalq təşkilatlar yanında dövlətlərin daimi nümayəndəlikləri
- Daimi nümayəndəliklərin təsis olunması qaydaları
6.2. Beynəlxalq təşkilatlar yanında dövlətlərin daimi nümayəndəlikləri Beynəlxalq təşkilatlar yanında dövlətlərin daimi nümayəndəliyi diplomatiya hüququnun nisbətən yeni institutlarındandır. Onun yaranması I Dünya müharibəsindən sonra ümumdünya miqyaslı siyasi beynəlxalq təşkilatın – Millətlər Cəmiyyətinin yaranması ilə bağlıdır. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının yaranması ilə isə beynəlxalq təşkilatlar yanında dövlətlərin nümayəndəliyi institutu yeni inkişaf mərhələsinə daxil olur. BMT-nin fəaliyyətinin ilk günlərindən üzv- dövlətlər burada özlərinin daimi missiyalarını yaratmağa başladılar. Bu institutun hüquqi əsasları da elə həmin dövrdən formalaşmağa başlamışdır. 1948-ci il dekabrın 3-də BMT-nin Baş Assambleyasının qəbul etdiyi 257(III) qətnamə ilə daimi nümayəndəlik yaratmaq praktikasının qanunauyğunluğu təsdiq olundu. Bu qətnamə dövlətlərin BMT-də və onun Avropa şöbələri yanında daimi nümayəndəliklərini təsis etmək hüququnu təsdiq edib möhkəmləndirir və daimi nümayəndəliyin və daimi missiyaların üzvlərinin təyinolunma qaydalarını və müəyyən dərəcədə hüququ statusunu da müəyyən edir. Beynəlxalq təşkilatlar yanında dövlətlərin daimi nümayəndəliyi institutunun hüquqi əsasları BMT Nizamnaməsinin 105-ci maddəsində də əks olunmuşdur. Bu maddənin 2-ci bəndində deyilir ki, “təşkilat üzvlərinin nümayəndələri də həmçinin təşkilatın fəaliyyəti ilə bağlı öz funksiyalarını müstəqil yerinə yetirə bilməsi üçün vacib immunitet və üstünlüklərdən istifadə edirlər” 1 . BMT-nin Baş Assambleyası 1946-cı il fevralın 13-də Birləşmiş Millətlər Təşkilatının immunitet və imtiyazları haqqında Konvensiyanı, daha sonra 1947-ci il 21 noyabrda isə BMT-nin ixtisaslaşdırılmış müəssisələrinin immunitet və imtiyazları haqqında Konvensiyanı qəbul etmişdir. BMT-nin immunitet və imtiyazları haqqında 1946-cı il Konvensiyasının maddə IV 16-cı bölməsində müəyyən olunur ki, “dövlətlərin nümayəndələri” anlayışına bütün nümayəndələr, onların müavinləri, müşavirlər, texniki ekspertlər və nümayəndə heyətlərinin katibləri daxildir. 1946-cı il aprelin 19-da BMT-nin Cenevrədəki Avropa şöbəsinin immunitet və üstünlükləri haqqında BMT-nin baş katibi və İsveçrə Federal Şurası arasında bağlanan razılaşmanın 13-cü bölməsində də analoji tərif verilmişdir. BMT və ABŞ arasında bağlanan və bağlandığı anda BMT-nin immunitet və imtiyazları haqqında 1946-cı il Konvensiyasına əlavə hesab olunan, 1947-ci il BMT-nin mərkəzi müəssisələrinin yerləşməsi haqqında razılaşmaya əsasən BMT yanında dövlətlərin daimi nümayəndələri və nümayəndə heyətlərinin əməkdaşları “uyğun şərt və öhdəliklərə əməl olunmaqla Birləşmiş Ştatlara akkreditə olunan diplomatik nümayəndəliklərə verilən eyni immunitet və imtiyazlara malikdir”(maddə V, 15-ci bölmə). Müasir dövrdə dövlətlərin beynəlxalq təşkilatlar yanında daimi nümayəndəlikləri, xaricdəki diplomatik fəaliyyətin mühüm tərkib hissəsinə çevrilmişdir. Bu ilk növbədə BMT yanında dövlətlərin daimi nümayəndəliklərinə aiddir. BMT-nin üzv dövlətlərinin böyük əksəriyyəti burada öz daimi nümayəndəliklərini təsis etmişlər. Həmin orqanların aparatı aid olduğu dövləti BMT-nin müxtəlif orqanlarının işində hərtərəfli təmsil etməklə yanaşı, BMT çərçivəsindən kənarda da diplomatik fəaliyyətlə məşğul olur. Onlar digər dövlətlərin, o cümlədən, aralarında normal diplomatik münasibətlər olmayan dövlətlərin analoji nümayəndəlikləri ilə əlaqə saxlayırlar. BMT yanında daimi nümayəndəliklərin bu üstünlüyü onun əhəmiyyətini daha da artırır. Eyni zamanda bir sıra məhəlli beynəlxalq təşkilatların nəzdində də üzv-dövlətlərin daimi nümayəndəlikləri mövcuddur. Məsələn, Ərəb Ölkələri Cəmiyyəti, Amerika Dövlətləri Təşkilatı və s. Azərbaycan Respublikasının ilk daimi diplomatik nüma- yəndəliyi BMT-də təsis olunmuşdur. Nyu-Yorkda BMT-nin mərkəzi müəssisələri yanında Azərbaycan Respublikasının daimi nü- mayəndəliyi fəaliyyət göstərir. Azərbaycanın Avstriya Respublikasındakı səfirliyi Azərbaycanı BMT-nin Vyana şöbəsində təmsil edir. İsveçrədə BMT-nin Cenevrə ofisi və buradakı digər beynəlxalq təşkilatlar yanında Azərbaycan Respublikası, həmçinin daimi nümayəndəliyə malikdir 1 . Qeyd edək ki, Azərbaycan 1 Крылов С. Б. История создания ООН. М.: ИМО. 1960, ъ. 235 1 The list of Azerbaijani Embassies, missions and consulates Abroad. 184 185 orqanıdır.” 1 Respublikasının BMT-nin Cenevrə ofisi və buradakı beynəlxalq təşkilatlar yanında diplomatik nümayəndəliyi vasitəsilə daha geniş əməkdaşlıq həyata keçirilir. Bu əməkdaşlıq siyasi, hüquqi, iqtisadi, hərbi sahələrdə və həmçinin elm və mədəniyyət sferasında həyata keçirilir. Hər iki tərifdə daimi nümayəndəliklərin və onların əməkdaşlarının hüquqi vəziyyətlərinin əsasını təşkil edən əsas və həlledici əlamət göstərilmişdir. Bu həmin missiyaların nümayəndəlik xarakteridir ki, bundan irəli gələrək onları dövlətlərin xarici əlaqə orqanlarına aid edirlər. Səfirliklər kimi onlar da xarici əlaqələrin daimi orqanlarına aid edilirlər və hər bir dövlətin diplomatik xid- mətinin bir hissəsini təşkil edirlər. Lakin səfirliklərdən fərqli olaraq, onlar artıq qeyd etdiyimiz kimi üçtərəfli münasibətlər sahəsində, daha dəqiq desək göndərən dövlət – təşkilat – həmin təşkilatın qərargahının və ya şöbəsinin yerləşdiyi yerləşmə dövləti iştirak edən münasibətlər sahəsində fəaliyyət göstərirlər. Və buna görə də ikitərəfli diplomatiya sahəsindən fərqli olaraq, təşkilata üzv olarkən və ya burada öz nümayəndəliyini təsis edərkən, maraqlı dövlətin başqa dövlətlər tərəfindən de-yure tanınmasına və ya diplomatik münasibətlərin qurulmasına ehtiyac olmur. İnsan hüquqları sahəsində həmin nümayəndəlik vasitəsilə Azərbaycan Respublikası BMT-nin İnsan Hüquqları Komissiyası ilə, insan hüquqlarının müdafiəsi və təşfiq edilməsi üzrə BMT-nin Yarımkomissiyası ilə, insan hüquqları üzrə Ali Komissariatla, azlıqlar üzrə BMT Yarımkomissiyası ilə, o cümlədən, insan hü- quqlarının beynəlxalq müdafiəsi ilə əlaqədar yaradılmış digər müxtəlif komitələrlə əməkdaşlıq edir. Həmin missiya vasitəsilə ölkəmiz, həmçinin, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı, Beynəlxalq Əmək Təşkilatı, Miqrasiya üzrə Bey- nəlxalq Təşkilatla, Ümumdünya Ticarət Təşkilatı ,Əqli Mülkiyyət üzrə Ümumdünya Təşkilatı ilə əməkdaşlıq edir və onların strukturlarının sessiyalarında iştirak edir. Daimi nümayəndəliklərin təsis olunması qaydaları. Əvvəla, yalnız həmin Təşkilatın üzvü olan dövlətlər belə nümayəndəlikləri təsis edə bilərlər. Bu təşkilata daxil olmayan, lakin onun işinin gedişatından maraqlı olan dövlətlər burada özlərinin daimi müşahidəçilər missiyalarını yarada bilərlər. Azərbaycan Respublikası, həmçinin Avropa Şurası yanında Strasburqda daimi nümayəndəliyini təsis etmişdir. Respublikamız, həmçinin Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatında daimi müşahidəçi missiyasına, Brüsseldə Avropa İttifaqı yanında daimi müşahidəçisinə (Azərbaycan Respublikasının Belçika Krallığındakı səfiri) malikdir. Azərbaycanın Avstriya Respublikasındakı səfirliyi Azərbaycanı həmçinin ATƏT-də də təmsil edir. Respublikamız İslam Konfransı Təşkilatı və s. regional qurumlarda da öz daimi nümayəndəlikləri vasitəsilə təmsil olunmuşdur. 1975-ci il Vyana Konvensiyası “daimi nümayəndəliyi” beynəlxalq təşkilatların üzvü olan dövlət tərəfindən Təşkilat yanında akkreditə edilmiş nümayəndəlik və daimi xarakterli missiya kimi müəyyən edir 1 B.V.Qanyuşkinin verdiyi tərifə əsasən “daimi nümayəndəlik - beynəlxalq təşkilatda üzv dövləti təmsil etmək üçün, onunla təşkilat arasında olan əlaqələri saxlamaq üçün yaradılan suveren dövlətin 187 İkincisi, 1975-ci il Konvensiyasının 5-ci maddəsində qeyd olunur ki, Təşkilat yanında dövlətlərin daimi nümayəndəlikləri “təşkilatın qaydaları ilə icazə verildiyi” təqdirdə təsis oluna bilər. Doğrudan da bəzi universal xarakterli təşkilatlar, (Beynəlxalq Valyuta Fondu; Beynəlxalq İnkişaf və Yenidənqurma bankı), eləcə də, regional təşkilatlar (Afrika Birləşmiş Təşkilatı) təşkilat yanında daimi nümayəndəliklərinin yaradılmasını nəzərdə tutmur. Bununla yanaşı 5-ci maddədəki müddəanı çox dar və hərfi mənada şərh etmək düzgün olmazdı. Yəni bu o demək deyildir ki, təşkilatın nizamnaməsində və ya digər təsisat aktında daimi nümayəndəliyin yaradılmasının mümkünlüyü birbaşa qeyd olunmalıdır. Əsas qayda kimi burada həmin təşkilatda qəbul olunmuş, daha sonra sanksiyalaşdırılmış (məs, qətnamələrdə) adi praktikanı göstərmək olar. Monistry of Foreign Affairs Republic of Azerbaijan Department of State Protocol. Baku: 2005. 1 Ганюшкин Б. В. Дипломатическое право международных органи- заций. М.: 1972, с. 2. 1 Сандровский К.К. Право внешних сношений. Киев: 1986, с. 250 186 Yüklə 4,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|