Həcər Adil qızı Qasımova Elmi redaktor: h e. d., dos. MƏMMƏdov r. F

Üçüncüsü, daimi nümayəndəliklərin yaradılması üzv-döv-
lətlərin öhdəliyi deyil, məhz hüququdur. Dövlətlər öz suveren 
iradələrini hakim tutaraq və maliyyə, kadr və s. məsələləri nəzərə 
alaraq bu məsələni müstəqil həll edirlər. Xüsusilə, qeyd etmək 
lazımdır ki, bu hüquq heç bir diskriminasiya olmadan bütün 
dövlətlərə verilməməlidir.  
Yerləşmə dövlətinin onun ərazisində bu cür daimi nüma-
yəndəliklərin yerləşdirilməsinə olan razılığına gəldikdə isə  hər 
şeydən əvvəl beynəlxalq təşkilat bu nümayəndəliklərin təsis edilməsi 
üçün yerləşmə dövlətindən razılıq almalıdır. Lakin dövlətlər arasında 
diplomatik münasibətlərdən fərqli olaraq, qəbul edən dövlətdən bir 
dəfə alınan razılıq avtomatik olaraq həmin beynəlxalq təşkilat 
yanında öz daimi nümayəndəliyini təsis etmək istəyən bütün 
dövlətlərə  şamil edilir. Gələcəkdə bu və ya digər daimi 
nümayəndəliyin yaradılması üçün hər bir ayrılıqda götürülmüş hal 
üçün xüsusi razılıq tələb olunmur.  
1975-ci il Konvensiyasının 8-ci maddəsi çoxsaylı akkreditədən 
və ya təyinatdan bəhs edir. Bu maddənin müddəalarına uyğun olaraq 
göndərən dövlət bir şəxsi iki və ya bir neçə beynəlxalq təşkilat 
yanında nümayəndəliyin başçısı kimi akkreditə edə bilər və yaxud da 
nümayəndəliyin başçısını özünün digər nümayəndəliyinin diplomatik 
personalının üzvü kimi təyin edə bilər. O, həmçinin, nümayəndəliyin 
diplomatik personalının üzvünü başqa beynəlxalq təşkilat yanında 
nümayəndəliyin başçısı kimi və ya nümayəndəliyin personalının 
üzvü kimi təyin edə bilər. Göstərilən müddəalar daimi 
nümayəndəliklərin personalının sayının azaldılmasına xidmət edir. 
Həmin maddənin 3-cü bəndində deyilir ki, iki və ya bir neçə dövlət 
eyni  şəxsi bir beynəlxalq təşkilatın yanında nümayəndəliyin başçısı 
kimi akkreditə edə bilərlər. Bu müddəa indiyə kimi BMT-də mövcud 
olan praktikaya əsaslanmamışdır. Lakin onun özünün də müsbət 
tərəfləri vardır.  
Daimi nümayəndəliyin funksiyaları 1975-ci il 
Konvensiyasının 6-cı maddəsində  ətraflı müəyyən olunmuşdur. 
Burada, xüsusilə qeyd olunur ki, daimi nümayəndəliyin sadalanan 
funksiyaları tam müfəssəl və  qəti deyildir. Konvensiya yerləşmə 
dövlətinin razılığı ilə digər funksiyaları da mümkün hesab edir.  
Ümumiyyətlə, daimi nümayəndəliklərin gündəlik iş 
fəaliyyətində  həyata keçirdikləri funksiyalar çox rəngarəng və 
hərtərəflidir. 6-cı maddəyə uyğun olaraq daimi nümayəndəliklərin 
funksiyaları, xüsusilə, aşağıdakılardan ibarətdir: göndərən dövlətin 
təşkilat yanında təmsilçiliyini təmin etməkdən; göndərən dövlət və 
təşkilat arasında  əlaqələrin saxlanılmasından; təşkilatla və onun 
çərçivəsində danışıqların aparılmasından; təşkilatda aparılan 
fəaliyyətin araşdırılması və bu haqda göndərən dövlətin hökumətinə 
məlumat verilməsi, göndərən dövlətin təşkilatın fəaliyyətində  iştira-
kını  təmin etməkdən; təşkilata münasibətdə göndərən dövlətin 
maraqlarının müdafiəsindən; təşkilatla və onun çərçivəsində 
əməkdaşlıq yolu ilə  təşkilatın məqsəd və prinsiplərinin həyata 
keçirilməsinə yardım etməkdən.  
Digər dövlətlərin, o cümlədən, aralarında diplomatik mü-
nasibətlər olmayan dövlətlərin daimi nümayəndəlikləri ilə  əlaqələr 
yaratmaq və inkişaf etdirmək funksiyası da getdikcə genişlənir və 
daha çox əhəmiyyət kəsb edir.
1
  Bəzi hallarda öz hökumətlərinin 
tapşırığı ilə bu orqanlar diplomatik münasibətlərin qurulması 
haqqında danışıqlar aparır və razılaşmalar imzalayır.  
Qeyd olunan funksiyalar mahiyyət etibarilə  və onların həyata 
keçirilməsi formasına görə diplomatik nümayəndəliklərin 
funksiyalarına çox yaxındır. Lakin eyni zamanda dövlətin bu xarici 
əlaqə orqanlarına konsulluq, diplomatik müdafiə kimi funksiyaların 
həvalə edilməsini də qanunauyğun hesab etmək olmaz. Məlum 
olduğu kimi konsul münasibətləri maraqlı dövlətin qarşılıqlı razılığı 
ilə onlar arasında imzalanmış razılaşma əsasında qurulur və əgər bir 
və ya bir neçə dövlət qarşılıq tələb etmədən daimi nümayəndəliklərə 
öz ərazilərində konsul funksiyalarını həyata keçirməyə icazə verirsə, 
digər dövlətlər bununla razılaşmaya da bilər və daimi 
nümayəndəliklərin göstərilən hüququnun tanınmasına onları  məcbur 
etmək hüquqa ziddir.  
Analoji fikir Konvensiyanın layihəsi müzakirə olunan zaman 
diplomatik müdafiə funksiyasına münasibətdə  də söylənmişdir. 
Məsələn,  İsrailin nümayəndəsi  Ş.Rozen beynəlxalq hüquq ko-
missiyasında belə fikir irəli sürmüşdür ki, göndərən dövlətin 
vətəndaşına vurulmuş  zərərə görə beynəlxalq təşkilatın beynəlxalq 
 
189
                                                 
1
 Müxtəlif dövlətin daimi nümayəndəlikləri arasında məhz bu 
münasibətləri bəzi hüquqşünaslar, məsələn, M.Bartau “kollektiv 
diplomatiya” adlandırmağı təklif edirdi. (Bax, YİLC, 1968. vol. p. 44) 
 
188 

---

məsuliyyətinə aid olan məsələlərdə daimi nümayəndəlik “kvazidiplo-
matik müdafiə” həyata keçirə bilər. 
1
 Belə  vəziyyət istisna hallarda 
yer ala bilər və daimi nümayəndəliklərin diplomatik müdafiə həyata 
keçirmək hüququnu ümumi qaydaya aid etmək doğru olmaz. Məlum 
olduğu kimi əksər hallarda belə müdafiə uyğun dövlətin diplomatik 
nümayəndəlikləri və konsulluqları tərəfindən müvəffəqiyyətlə həyata 
keçirilə bilər.  
Bu və ya digər səbəbdən, məsələn, qəbul edən dövlətlə dip-
lomatik münasibətlərin olmaması səbəbindən göndərən dövlət qəbul 
edən dövlətin orqanları qarşısında öz vətəndaşlarının müdafiəsini 
burada yerləşən beynəlxalq təşkilat yanındakı öz daimi 
nümayəndəliyinə yalnız yerləşmə dövlətinin razılığı ilə  həvalə edə 
bilər.  
Diplomatik münasibətlərin mövcud olması halında isə  əgər 
dövlət diplomatik müdafiə funksiyasını  səfirliyə deyil, bu ölkədəki 
daimi nümayəndəliyə həvalə etmək istəyirsə bunun üçün də yerləşmə 
dövlətinin səssiz formada da olsa razılığı vacibdir. Əks halda dövlətin 
hüquq bərabərliyi pozulmuş olardı. Belə ki, göndərən dövlət 
yerləşmə dövlətinin ərazisində səfirlikdən başqa diplomatik müdafiə 
funksiyasını  həyata keçirən daha bir orqana malik olmuş olardı  və 
sonuncunun isə belə bir hüququ mövcud olmayacaqdı.  
Dövlətin bu kateqoriya daimi nümayəndəliklərinin də öz 
funksiyalarını həyata keçirə bilmələri üçün uyğun əməkdaşlar ştatına 
ehtiyacı olur. Konvensiyanın 13-cü maddəsi  nümayəndəliyin 
tərkibini müəyyən edir. Əməkdaşların kateqoriyalarının 
adlandırılması demək olar ki, səfirliklərlə eynidir. Daimi 
nümayəndəliklər, nümayəndəliyin başçısından başqa diplomatik 
personaldan, inzibati-texniki personaldan və xidmətçi personaldan 
ibarət olurlar. Onların özünəməxsus xüsusiyəti isə ondan ibarətdir ki, 
daimi nümayəndəliklərin tərkibində daimi nümayəndələrin rəsmi 
müavinlərinə də rast gəlinir.  
Bildiyimiz kimi, səfirliyin diplomatik personalının üzvü 1961-
ci il diplomatik əlaqələr haqqında Vyana Konvensiyasının 1-ci 
maddəsinin müəyyən etdiyi kimi diplomatik rütbəyə malik olan 
şəxsdir. Daimi nümayəndəliklərin diplomatik personalının üzvü isə 
1975-ci il Konvensiyasında göstərildiyi kimi, daimi nümayəndəliyin 
                                                 
personalının ekspertlər və müşavirlər də daxil olmaqla diplomatik 
statusa malik olan üzvləridir (maddə1). Bu müddəa  əsas fərqi  əks 
etdirir. Bu fərq xaraktercə siyasi təşkilat olan BMT-nin özündə o 
qədər də  bəlli olmur. Çünki, buradakı daimi nümayəndəliklərdə 
əsasən kadrlı, peşəkar diplomatlar çalışır və onlar bu və ya digər 
diplomatik rütbəyə malik olurlar. Qeyd olunan xüsusiyyət BMT-nin 
ixtisaslaşmış qurumlarında, AEBA-da özünü daha qabarıq göstərir. 
Belə ki, bu cür konkret yönlü qurumlar onun fəaliyyətinə xüsusi 
mütəxəssislərin cəlb olunmasını  tələb edir. Onların hamısı isə, təbii 
ki, kadrlı diplomat ola bilməz.  
Daimi nümayəndəliyin inzibati – texniki və xidmətçi personalı 
səfirlik və missiyalarda olduğu kimi nümayəndəliyin inzibati – 
texniki və xidməti vəzifələrini həyata keçirirlər.  
Adıçəkilən üç kateqoriyadan ibarət olan nümayəndəliyin 
tərkibinin sayı Konvensiyada aşağıdakı kimi nizamlanır: 14-cü 
maddədə deyilir ki, “nümayəndəliyin personalının sayı  təşkilatın 
funksiyalarını, həmin nümayəndəliyin təlabatını  və yerləşmə 
dövlətində mövcud şərait və  şərtləri nəzərə almaqla normal və 
ağlabatan olan həddi aşmamalıdır”.  
Təqdirəlayiq haldır ki, daimi nümayəndəliyin personalının 
sayını müəyyən edən 14-cü maddədə 1961-ci il Diplomatik əlaqələr 
haqqında Vyana Konvensiyasından fərqli olaraq, yerləşmə dövlətinin 
personalın sayını birtərəfli qaydada məhdudlaşdırmaq hüququ təsbit 
olunmamışdır. Bu maddədə qeyd olunan “normal və  ağlabatan” 
həddin kim tərəfindən müəyyən olunması  məsələsinə  gəldikdə isə, 
BHK mübahisəli hallarda danışıqların labüdlüyünü xüsusi 
vurğulamışdır. Danışıqlarda hər üç tərəf göndərən dövlət – 
beynəlxalq təşkilat- qəbul edən dövlət iştirak etməlidir.  
Konvensiyanın 73-cü maddəsində qoyulan daha bir tələbə 
əsasən daimi nümayəndəliyin başçısı  və onun diplomatik personalı 
“prinsipcə göndərən dövlətin vətəndaşları olmalıdırlar.” Onlar 
yerləşmə dövlətinin icazəsini almadan onun vətəndaşları arasından 
seçilə bilməzlər. Bu icazəni isə yerləşmə dövləti istədiyi zaman ləğv 
edə bilər.  
Nümayəndəliyin  əməkdaşlarının  təyin olunması qaydasına 
gəldikdə isə uzun müzakirələrdən sonra 9-cu maddədə 14 və 73-cü 
maddələri nəzərə almaqla daimi nümayəndəliklərin  əməkdaşlarının 
göndərən dövlət tərəfindən azad təyin olunması prinsipi əks olundu. 
1
 YİLC,1968. vol. p. 44 
 
190 
 
191

---