Həcər Adil qızı Qasımova Elmi redaktor: h e. d., dos. MƏMMƏdov r. F
Yüklə 4,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
Və nəhayət, xüsusi missiyaların üçüncü əsas şərti onların qarşısında duran vəzifələrin konkret məqsədli xarakter daşımasıdır. Məhz bu meyar xüsusi missiyanı müəyyən edən əsas şərtlərdəndir. Beynəlxalq Hüquq Komissiyası Konvensiyanın 1-ci maddəsinə olan şərhində qeyd etmişdir. "Xüsusi missiya dövlətlər arasında ümumi diplomatik münasibətlərin təmin edilməsində məsuliyyət daşıyan missiya xarakterinə malik olmamalıdır, onun vəzifələri dəqiq müəyyən olunmalıdır”. Praktikada, bəzən xüsusi missiyalara maraqlı dövlətlər arasında münasibətlərin, siyasətin ümumi prinsipləri də daxil olmaqla çox geniş vəzifələr tapşırılır. Lakin zirvə toplantıları ilə əlaqədar olmayan bütün digər hallarda xüsusi missiyaların vəzifələri dəqiq müəyyən olunmalıdır. Bununla onların funksiyaları daimi diplomatik nümayəndəliklərin funksiyalarından fərqlənir. Xüsusi missiya yalnız öz vəzifələri çərçivəsində fəaliyyət gös- tərə bilər. Bu vəzifələr yalnız göndərən dövlətlə qəbul edən dövlət arasında qarşılıqlı razılıq əsasında genişləndirilə bilər. Eyni zamanda xüsusi missiyanın konkret xarakteri onların vəzifələrinin məhdudlaşdırılması da demək deyildir. Məsələn, xüsusi missiyanı qəbul edən tərəflə daimi diplomatik münasibətlərin olmadığı halda və həmçinin də yüksək səviyyəli xüsusi missiyadan bəhs edildiyi bütün hallarda onların aparılması və vəzifələri heç də həmişə qabaqcadan müəyyən olunmur. Onlar adətən missiyanın işi gedişatında müəyyən edilir və çox geniş məsələləri əhatə edir. Başqa bir misal, sırf təntənə və mərasim məsələlərindən mühüm siyasi məqsədlər, görüşlər və yüksək səviyyədə danışıqlar üçün istifadə edilməsidir. 1969-cu il Konvensiyasının birinci hissəsində yer almış ən mühüm məsələlərdən biri xüsusi missiyaların göndərilməsi qaydalarıdır. Konvensiyanın 2-ci maddəsində deyilir: "Dövlət digər dövlətə, diplomatik və ya digər razılaşdırılmış və ya qarşılıqlı mü- nasib kanallar vasitəsilə qabaqcadan alınmış razılıq əsasında xüsusi missiya göndərə bilər". Göründüyü kimi, xüsusi missiyaya da münasibətdə göndərən və qəbul edən tərəfin qarşılıqlı razılığı əsas götürülür. Lakin daimi diplomatik nümayəndəliyin təsis edilməsinə olan razılığın ifadə forması və xüsusi missiyanın göndərilməsinə razılığın ifadə forması bir-birindən fərqlənir. Birinci halda razılıq yazılı formada qeyd olunmalıdır, ikincidə isə onun müxtəlif formaları ola bilər, məsələn, rəsmi razılıqdan səssiz razılığa qədər. Adətən xüsusi missiyanı qəbul etmək öhdəliyi hər hansı bir rəsmi protokol formasında deyil, məhz razılıq şəklində olur. Dövlət vahid xüsusi missiyanı eyni zamanda bir neçə dövlətə göndərə bilər. Bunun üçün həmin dövlətlərin hər birinin ayrı- ayrılıqda razılığı alınmalıdır. (4-cü maddə). Adətən, belə vəziyyət bir neçə dövlət arasında məsələn, sərhəd məsələsi ilə əlaqədar razılaşmanın imzalanmasında və yaxud adətən, dövlət və hökumət başçısının, xarici işlər nazirlərinin iştirak etdikləri zirvə diplomatiyasında yaranır. Bundan başqa, iki və ya bir neçə dövlət tərəfindən başqa bir dövlətə vahid, ümumi xüsusi missiyanın göndərilməsinə də rast gəlinir (5-ci maddə). Lakin dövlət, eynitərkibli və eynivəzifəli missiyanı bir neçə dövlətin ərazisinə göndərsə də, bu hüquqi nöqteyi-nəzərdən bir missiya kimi deyil, bir neçə ardıcıl missiyalar zənciri kimi qiymətləndirilir. Çünki, bu missiyanın danışıqları hər bir dövlətlə ayrı-ayrılıqda, başqa-başqa vaxtlarda və müxtəlif ölkələrin ərazisində aparılır. Xüsusi missiyanı daimi diplomatiyadan fərqləndirən mühüm amillərdən biri Konvensiyanın 7-ci maddəsində əks olunmuşdur. Burada deyilir: "Diplomatik və ya konsul münasibətlərinin mövcud olması xüsusi missiyanın göndərilməsi və qəbulu üçün vacib deyil". Bundan başqa belə missiyanın mövcudluğu üçün dövlətin tanınması da şərt deyildir. Məhz buna görə diplomatiyanın bu formasından müxtəlif şəraitdə istifadə etmək mümkündür. Xüsusi missiyanın başçısının və onun üzvlərinin təyin olun- ması məsələsi Konvensiyanın 8, 10 və 11-ci maddələri ilə tənzimlənir. Qəbul edən dövlətin xüsusi razılığı olmadan dövlət xüsusi missiyanın başçısını və uzvlərini müstəqil olaraq müəyyən edir. Əgər aralarında xüsusi razılaşma yoxdursa, o zaman qəbul edən dövlət bu şəxslərin təyin olunması üçün aqreman və ya qabaqcadan razılıq tələb edə bilməz. Bütün hallarda, xüsusi missiyanın tərkibinin sayı və buradakı şəxslər haqqında qəbul edən tərəfə məlumat verilməlidir. Qəbul edən tərəf öz növbəsində özündəki şəraiti və missiyanın funksiyasını nəzərə alaraq, tərkibinin sayını münasib hesab etmədiyi xüsusi missiyanı qəbul etməkdən imtina da edə bilər ki, bu halda hər iki dövlətin qarşılıqlı hüquq və maraqları nəzərə alınmalıdır. Qəbul edən 220 221 tərəf, eyni zamanda, səbəb gətirmədən bu və ya digər şəxsin missiyanın üzvü kimi təyin olunmasına razılıq verməyə də bilər (maddə 8). Daimi diplomatiya sahəsində olduğu kimi, xüsusi missiyanın da başçısı və onların üzvləri akkreditiv dövlətin vətəndaşları olmalıdırlar. Akkreditiv dövlətin vətəndaşları olmayan şəxslər isə, yalnız qəbul edən dövlətin razılığı ilə təyin oluna bilərlər. Və bu razılıq da istənilən zaman ləğv oluna bilər. Deyilənlər üçüncü dövlətin vətəndaşlarına da aid edilir. Daimi diplomatik nümayəndəliyin üzvlərini xüsusi missiyaya daxil edə bilərlər və bu zaman onlar nümayəndəliyin əməkdaşı kimi malik olduqları immunitet və üstünlüklərdən istifadə etməyə davam edirlər. Konvensiyanın 9-cu maddəsində deyilir ki, xüsusi missiya göndərən dövlətin bir və ya bir neçə nümayəndəsindən ibarət olur ki, onların da arasından missiyanın başçısı seçilir. Xüsusi missiyaya, həmçinin diplomatik, inzibati-texniki və xidmətçi personal daxil ola bilər. Yerləşmə dövləti, istənilən zaman, öz qərarını əsaslandırmadan akkreditiv dövlətə bildirə bilər ki, xüsusi missiyanın başçısı və ya onun üzvlərindən biri persona non qrata və ya arzuolunmaz şəxs elan olunur. Belə olan halda akkreditiv dövlət həmin şəxsi geri çağırmalı, ya da missiya daxilində onun funksiyasına son qoyulmalıdır. Bu və ya digər şəxs qəbul edən tərəfin ərazisinə gəlmədən də öncə persona non qrata elan oluna bilər. Əgər akkreditiv dövlət yuxarıda qeyd olunan öhdəliyini müəyyən müddət ərzində yerinə yetirməzsə, qəbul edən dövlət həmin şəxsi xüsusi missiyanın üzvü kimi qəbul etməkdən imtina edə bilər. (12-ci maddə) Onu da qeyd etmək vacibdir ki, xüsusi missiyaya rəhbərlik edən və ya onda iştirak edən dövlət başçısına və yaxud da akkreditiv dövlətin digər yüksək vəzifəli şəxslərinə (hökumət başçısı, xarici işlər naziri) münasibətdə qəbul edən tərəf persona non qrata prosedurasını tətbiq edə bilməz. Bu akkreditiv dövlətin daxili işlərinə qarışmaq olardı. Bütün digər hallarda isə qəbul edən tərəf persona non qrata elan etmək hüququndan sərbəst istifadə edə bilər. Lakin bütün hallarda həmin dövlətlər bu cür hüquqlarından sui-istifadə etməməlidirlər. Xüsusi missiyanın başçısından əlavə, missiyanın başçısının müavini də müəyyən olunmalıdır. Onun da adı missiyanın başçısının adı kimi yerli dövlətin səlahiyyətli orqanlarına məlum edilməlidir. Xüsusi missiyanın başçısının müavini, yalnız missiyanın başçısı olmayanda missiyanın adından çıxış edə bilər. Bir sıra konkret aktların həyata keçirilməsi missiyanın başçısı tərəfindən missiyanın inzibati- texniki personalının üzvünə həvalə oluna bilər. Xüsusi missiyanın funksiyası yerli dövlətin xarici işlər nazirliyi ilə və yaxud da müqavilə ilə müəyyən olunmuş yerli dövlətin digər səlahiyyətli orqanı ilə rəsmi əlaqəsi anından başlanmış hesab olunur. Yəni xüsusi missiyanın funksiyasının başlanması daimi diplomatik nümayəndəlik tərəfindən təqdim olunmasından, nə də etimadnamənin təqdim olunmasından asılı deyildir (13-cü maddə). Xüsusi missiyaların funksiyaları həmin missiyanın məqsəd və vəzifələri ilə müəyyən olunur. Geniş mənada onların funksiyalarına, həmçinin akkreditiv dövləti təmsil etməyi də aid etmək olar. Daha konkret funksiyalar isə qəbul edən dövlətin razılığı ilə göndərən dövlət tərəfindən müəyyən olunur (mad. 3). Xüsusi missiya, əsasən dövlət başçısı, hökumət başçısı, xarici işlər naziri, bəzi hallarda isə göndərən dövlətin ayrı-ayrı idarələrinin rəhbərləri tərəfindən səlahiyyətləndirilir. Mərasim xarakterli xüsusi missiya, adətən, həmin konkret hal üçün etimadnaməyə malik olur. Xüsusi missiyanın funksiyasının bitməsi aşağıdakı hallarda olur: - xüsusi missiyanın müddəti bitdikdə; - missiyanın qarşısında duran vəzifələr yerinə yetirildikdə; - danışıqların bitməsi və ya kəsilməsi halında; - xüsusi missiyanın iştirak etdiyi konfrans bağlandıqda; - xüsusi missiyanın iştirak etdiyi mərasim bitdikdə; - göndərən tərəf missiyanı geri çağırdıqda; - qəbul edən tərəf missiyanın fəaliyyətini bitmiş hesab etdiyini bildirəndə. Diplomatik və ya konsul münasibətlərinin kəsilməsi öz-öz- lüyündə xüsusi missiyanın fəaliyyətinin bitməsi demək deyildir. (maddə 20) Bir neçə xüsusi missiyanın başçısı arasında birincilik məsələsi, BMT-də qəbul olunmuş adətə əsasən, dövlətlərin adlarınin ingilis əlifbasına görə sıralanması əsasında müəyyən olunur. Missiyanın daxilində birincilik məsələsi, missiyanın başçısının müəyyən etdiyi qaydaya əsasən, diplomatik rütbələri nəzərə alaraq 222 223 Yüklə 4,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|