Həcər Adil qızı Qasımova Elmi redaktor: h e. d., dos. MƏMMƏdov r. F
Yüklə 4,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
dövlətin nümayəndəliyinə (deleqasiyasına) ümumi imtiyazlar təqdim etməli və onlara funksiyalarını həyata keçirə bilmələri üçün lazımi imkanları yaratmalıdır. Təşkilat və ya konfrans, öz növbəsində bu cür imkanlarla təmin olunmaları üçün nümayəndəliklərə (deleqasiyalara) yardım etməli və həmçinin öz səlahiyyətlərinə daxil olan digər imkanlarla onları təmin etməlidir. İndi də, birinci qrupa daxil olan immunitet və üstünlüklərin araşdırılmasına keçək. Xarici əlaqələrin bütün xarici orqanlarında olduğu kimi burada da nümayəndəliyin binasının toxunulmazlığı əsas yerdə durur. Nümayəndəliyin binası deyərkən, burada daimi nümayəndəliyin, müşahidəçilərin daimi missiyalarının, beynəlxalq təşkilatın orqanında və beynəlxalq konfranslardakı deleqasiyaların, orqan və ya konfransdakı deleqasiyaların binaları nəzərədə tutulur. Nümayəndəlik və deleqasiyaların binalarının tam toxunulmazlığının Konvensiya ilə təmin olunması məsələsi çox mürəkkəb məsələlərdən idi. Belə ki, Konvensiyanın nümayəndəlik (23) və deleqasiyaların (54) binalarının toxunulmamazlığına aid uyğun maddələrinin hazırlanmasında BHK-sı 1969-cu il Xüsusi missiyalar haqqında Konvensiyanın 25-ci maddəsində olduğu kimi “fövqəladə vəziyyət” qeyd-şərtini daxil etməyi nəzərdə tutmuşdur. Təbii ki, bu da tam toxunulmazlığı təmin edə bilməzdi. Uzun müzakirələrdən sonra Vyana Konfransı, 23-cü maddənin son variantına daimi nümayəndəliklərin mütləq istisnasız toxunulmazlığı prinsipini yerləşdirdi. Lakin orqan və konfranslardakı deleqasiyaların xidməti binalarına münasibətdə bunu həyata keçirmək mümkün olmadı. Belə ki, layihənin 54-cü maddəsinin müzakirəsində lazımi 2\3 səs yığılmadı və maddə Konvensiyanın mətnindən çıxarıldı. Bu zahirən belə görünməsə də əslində “son zərurət”, “fövqəladə vəziyyət” doktrinası praktikada bir sıra sui-istifadələrə yol aça bilər. Və mahiyyətcə bu qeyd-şərt suveren dövlətlərin xaricdəki rəsmi nümayəndəliklərinin binalarının ümumtanınmış toxunulmazlıq prinsipinə xələl gətirmiş olur. Bu zaman nümayəndəliyin binasının mütləq toxunulmazlığından bəhs etmək əsassızdır. Bununla əlaqədar bir çox deleqasiyalar, Konvensiyanın mət- nində deleqasiyaların xüsusi yaşayış binalarının və onların əmlaklarının toxunulmazlığı haqqında layihənin 60-cı maddəsinin (son redaktədə 59-cu maddə) saxlanılmasına çalışmağa səy göstərirlər. Bu məsələdə əsas təşəbbüs Latın Amerikası ölkələrinə aid idi. Müzakirələrdən sonra 60-cı maddə qəbul edildi. Konvensiyanın 59-cu maddəsinin 1-ci bəndinin sonuncu redaktəsində deyilir: “Deleqasiyanın başçılarının, digər deleqatların və deleqasiyanın diplomatik personalının üzvlərinin xüsusi yaşayış binaları toxunulmazlıq və müdafiədən istifadə edir”. Bu maddənin çox mühüm əhəmiyyəti vardır, belə ki, mehmanxanalar (xüsusi yaşayış binaları) deleqatlar tərəfindən praktikada həm yaşayış, həm də xidməti bina kimi istifadə edilir. Deleqatların xidməti binalarına gəldikdə isə, əsasən onlar öz dövlətlərinin nümayəndəlik və səfirliklərində yerləşirlər ki, bu binalar da 1961-ci il diplomatik əlaqələr haqqında Vyana Konvensiyasına əsasən tam toxunulmazlıqdan istifadə edirlər. Bundan başqa, əgər, məsələn, deleqasiyanın başçısı xüsusi olaraq deleqasiya üçün tutulmuş binada yerləşirsə və eyni zamanda o, bu binadan yaşayış məqsədlərindən başqa xidməti bina kimi də istifadə edirsə, o zaman bu bina təbii ki, yaşayış binası sayılır və uyğun olaraq Konvensiyanın 59-cu maddəsinə əsasən toxunulmazlıqdan istifadə edir. Bu məsələ ilə əlaqədar, son olaraq onu da qeyd etmək lazımdır ki, beynəlxalq hüququn mənbələri təkcə müqavilə normaları deyil, eyni zamanda adət normalarıdır ki, bu normalar dövlətlərin başqa xarici əlaqə orqanlarının toxunulmazlığı ilə yanaşı deleqasiyaların xidməti binalarının da toxunulmazlığını nəzərdə tutur. İndiyə kimi biz, daimi nümayəndəliklərin və orqan və konfranslardakı deleqasiyaların binalarının toxunulmazlığından bəhs etdik. Daimi müşahidəçilər missiyasının və orqan və konfranslardakı müşahidəçi deleqasiyaların tutduqları binalarla əlaqədar olaraq 1975-ci il Konvensiyası qərara alır ki, bu orqanları tamamilə daimi nümayəndəliklərin və orqan və konfranslardakı deleqasiyaların hüquqi statusu, immunitet və imtiyazları ilə eyniləşdirsin. Bu eyni zamanda onların tutduqları binaların toxunulmazlığına da aiddir. 1 1975-ci il Vyana Konvensiyası nümayəndəliyin arxiv və sənədlərinin toxunulmazlığını (maddə 25) və həmçinin rəsmi korrespondensiya və poçtun toxunulmazlığını (maddə 27) nəzərdə tutur. 1 Сандровский К.К. Право внешних сношений. Киев: 1986, с. 274 204 205 Nümayəndəlik və deleqasiyaların poçtlarının tam toxunulmazlığı onların normal fəaliyyətlərinin həyata keçirilməsi üçün vacib şərtdir. BHK-sı, məhz bunu əsas tutaraq Konvensiyanın uyğun maddələrini hazırlamışdır. Konvensiyanın uyğun olaraq 27 və 58-ci maddələrində aşağıdakı müddəalar əks olunmuşdur: “nü- mayəndəliyin (deleqasiyanın) rəsmi korrespondensiyası toxunulmazdır” və “nümayəndəliyin (deleqasiyanın) poçtu tutulub saxlanıla və açıla bilməz”. 27-ci maddəyə dair müəyyən qeyd-şərtlərin edilməsi cəhdlərinin olmasına baxmayaraq həmin maddə olduğu kimi qəbul edilmişdir. Beləliklə, Konvensiyada nümayəndəlik və deleqasiyaların poçtlarının tam toxunulmazlığı prinsipi möhkəmləndirildi və bununla da bu məsələyə aid ümumtanınmış adət norması Konvensiyada öz əksini tapmış oldu. 1975-ci il Vyana Konvensiyası nümayəndəliyin rəsmi istifadəsi, nümayəndəliyin başçısının və diplomatik personalın üzvlərinin şəxsi istifadəsi üçün nəzərdə tutulan əşyaların, o cümlədən, avadanlıq əşyalarının yerləşmə dövlətinə gətirilməsini və onların gömrük rüsumlarından və nəzarətindən azad edilməsini nəzərdə tutur(maddə 35). Yerləşmə dövlətinin qanun-qaydalarını və adətlərini nəzərə almaqla daimi nümayəndəliyin və daimi müşahidəçilər missiyasının öz binaları üzərində göndərən dövlətin bayraq və emblemindən istifadə etmək hüququ vardır. Bununla yanaşı belə nümayəndəliklərin başçılarının onların istifadə etdikləri binalara və nəqliyyat vasitələrinə münasibətdə də bu cür hüquqları vardır. Nümayəndələrin funksiyalarının həyata keçirməsi vasitələrinə aid olan əlaqə saxlamaq azadlığı və hərəkət etmək sərbəstliyindən də bəhs etmək vacibdir. Əlaqə saxlamaq azadlığının əsas elementlərindən biri, bizim yuxarıda bəhs etdiyimiz nümayəndəliyin poçtunun toxunulmazlığıdır. Hərəkət etmək sərbəstliyi isə 1961-ci il Vyana Konvensiyasının uyğun müddəalarına analoji olaraq təsbit edilmişdir. 1975-ci il Konvensiyası müəyyən etmişdir ki, yerləşmə dövləti dövlətin təhlükəsizliyi baxımından girişi qadağan olunan və ya tənzimlənən zonalar haqqında qayda-qanunları nəzərə almaqla daimi nümayəndəliklərin və orqan və konfranslardakı deleqasiyaların funksiyalarını yerinə yetirmələri üçün öz ərazisində sərbəst hərəkət etmək imkanı yaratmalıdır. İkinci qrupa daxil olan immunitet və üstünlüklərə gəldikdə isə, şəxsi xarakterli immunitet və imtiyazlar arasında nümayəndəlik və deleqasiyaların başçılarının və onun qalan diplomatik personalının üzvlərinin şəxsi toxunulmazlığı prinsipi fundamental prinsip rolunu oynayır. Nümayəndəliyin başçısının və diplomatik personalın üzvlərinin normal fəaliyyəti üçün şəxsi toxunulmazlıq mühüm şərtdir. 1975-ci il Vyana Konvensiyasının 28-ci maddəsi aşağıdakı şəkildə tərtib olunmuşdur: “Nümayəndəliyin başçısının və nümayəndəliyin diplomatik personalının üzvlərinin şəxsiyyəti toxunulmazdır. Onlar heç bir formada tutulub saxlanıla və ya həbs oluna bilməzlər. Yerləşmə dövləti onlara lazımi hörmətlə yanaşmalı və onların şəxsiyyətinə, azadlıq və ləyaqətinə qarşı yönələn hər hansı bir qəsdin qarşısını almaq üçün bütün lazımi tədbirləri görməli və həmçinin bu cür qəsdlər edən şəxsləri təqib edib onları cəzalandırmalıdır”. Bu 28-ci maddənin və deleqasiyalara aid olan hissədə uyğun 58-ci maddənin sonuncu müddəası (bu cür qəsdlər edən şəxsləri məhkəmə qaydasında təqib edib, cəzalandırmaq) mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu baxımdan 1975-ci il Konvensiyası, 1961-ci il Vyana Konvensiyasından daha da irəli gedərək tam toxunulmazlıq prinsipinin təminatını yaratmışdır. 1975-ci il Konvensiyası nümayəndəliyin başçısının və onun diplomatik personalının üzvlərinin sənədlərinin, korrespondensiyalarının və müəyyən istisnalarla əmlakının toxunulmazlığını nəzərdə tutur (maddə 29, 2-ci bənd). Əmlakın toxunulmazlığı prinsipindən istisnalar artıq başqa şəxsi immunitet növü ilə - yurisdiksiya immuniteti ilə əlaqədardır. 1975-ci il Konvensiyasının 30-cu maddəsinə əsasən nüma- yəndəliyin başçısı və nümayəndəliyin diplomatik personalının üzvləri yerləşmə dövlətinin cinayət mühakimə aidiyyatından (yurisdiksiyasından) tamamilə azad olunur. 30-cu maddə, həmçinin mülki və inzibati yurisdiksiya immunitetini də nəzərdə tutur. Lakin burada müəyyən istisnalar vardır. 1975-ci il Vyana Konvensiyasının 30-cu maddəsinin 1-ci bəndinə əasasən nümayəndəliyin başçısı və onun diplomatik personalının üzvləri Diplomatik əlaqələr haqqında 1961- ci il Vyana 206 207 Yüklə 4,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|