Həcər Adil qızı Qasımova Elmi redaktor: h e. d., dos. MƏMMƏdov r. F
Yüklə 4,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
ki, göndərən dövlət öz nümayəndəliyinin əməkdaşlarını sərbəst seçmək hüququna malikdir. Yerləşmə dövləti, bu əməkdaşların dövlət tərəfindən onların üzərinə qoyulan missiyaları yerinə yetirə bilmələri üçün ölkədə sərbəst yerləşməsini təmin etməli və öz fəaliyyətlərini normal həyata keçirə bilmələri üçün onlara immunitet və imtiyazlar təqdim etməlidir. Yerləşmə dövləti ilə diplomatik münasibətləri olmayan təşkilatın üzv-dövlətlərinə də münasibətdə yerləşmə dövləti eyni öhdəlikləri daşıyır. Yerləşmə dövlətinin bu öhdəliklərdən boyun qaçırması hüquqa ziddir və onun statusuna uyğun gəlmir. Beləliklə, göndərən dövlət tərəfindən nümayəndələrin bu ka- teqoriyasının təyin olunmasına qabaqcadan razılıq, aqreman tələb olunmur, çünki onlar diplomatik nümayəndəliklərdən və missiyalardan fərqli olaraq yerləşmə dövlətinə akkreditə olunmurlar. İkincisi, bu nümayəndələr onun ərazisinə akkreditə olunmadıqlarına görə yerləşmə dövləti onları ikitərəfli diplomatiyadan fərqli olaraq persona non grata elan edə bilməz. Bu 1975-ci il Vyana Konvensiyasının 77-ci maddəsindən irəli gəlir. 1 Həmin məsələnin müzakirəsi 1975-ci il diplomatiya hüququ üzrə Vyana Konfransında kəskin diskussiyalara səbəb olmuşdur. Ərazilərində beynəlxalq təşkilatların qərargahları yerləşən dövlətlərdən çoxu onlara adı çəkilən nümayəndələri persona non grata elan etməyə icazə verən müddəanı Konvensiyaya daxil etməyə çalışırdılar. Bu zaman onlar belə bir mövqedən çıxış edirdilər ki, əgər bu nümayəndələrə 1975-ci il Konvensiyası əsasında mahiyyətcə diplomatik immunitet və üstünlüklər verilirsə, uyğun olaraq onlara aqreman və persona non grata haqqında normalar tətbiq oluna bilər. Onlar bu kateqoriya nümayəndələrin hüquqi statuslarının fərqli xüsusiyyətlərinə məhəl qoymadan əsas kimi BMT və ABŞ arasında BMT-nin qərargahı haqqında 1947-ci il 26 iyun razılaşmasını misal gətirirdilər. Məhz bu razılaşmada nəzərdən keçirdiyimiz məsələ ikitərəfli diplomatiya mövqeyindən həll olunmuşdur. Həmin razılaşmanın IV maddəsinin, 13-cü bölməsinin 3-cü bəndində daimi nümayəndəliyin istənilən əməkdaşının persona non grata elan edilməsinin mümkünlüyü əks olunmuşdur. Lakin haqlı olaraq belə bir məsələ də ortaya çıxır ki, doğrudan da həmin nümayəndələr tərəfindən onlara verilən immunitet və üstünlüklərdən sui-istifadə edilməsi halları ilə qarşılaşanda və yaxud da yerləşmə dövləti belə sui-istifadənin yer aldığını iddia edəndə maraqlı tərəflərin mövqeyi və davranışı necə olmalıdır? Uzun müzakirələrdən sonra hər üç tərəfin – göndərən dövlətin, təşkilatın, onun qərargahının və ya şöbəsinin yerləşdiyi dövlətin hüquq və maraqlarını nəzərə alan razılaşdırılmış qərar qəbul edilmişdir. Bu, 1975-ci il Konvensiyasının 77, 84 və 85-ci maddələrində əks olunmuşdur. İlk əvvəl onu qeyd edək ki, 77-ci maddədə əks olunan dip- lomatiya hüququnda ümumi tələbə əsasən immunitet və üstün- lüklərdən istifadə edən bütün şəxslər bu imtiyazlara xələl gətirmədən yerli dövlətin qanun və qaydalarına hörmət etməlidirlər. Onlar, həmçinin yerləşmə dövlətinin daxili işlərinə qarışmamalıdırlar. Yurisdiksiya immunitetindən istifadə edən şəxs tərəfindən yerləşmə dövlətinin cinayət qanunvericiliyinin “ciddi və aşkar” pozulması hallarında göndərən dövlət (əgər o, immunitetdən imtina etmirsə) həmin şəxsi geri çağırır, onun daimi nümayəndəlikdə və ya nümayəndə heyətində funksiyalarına son verir və ya onun geri yola düşməsi üçün bütün tədbirləri görür. Dövlətin daxili işlərinə “ciddi və aşkar” müdaxilə edilməsi hallarında da o, eyni tədbirləri həyata keçirməlidir (77, b. 2). Uyğun olaraq immunitet və üstünlükdən istifadə edən şəxs tərəfindən yuxarıda qeyd olunan öhdəliklərin “ciddi və aşkar” pozulmasının isbat olunması yerləşmə dövlətinin üzərinə düşür və yalnız belə sübut təqdim olunduqdan sonra göndərən dövlət həmin şəxsə münasibətdə Konvensiyada nəzərdə tutulan tədbirləri həyata keçirir (funksiyalara son vermə, geri çağırma). Göründüyü kimi, bu normalar persona non grata haqqında norma ilə eyni deyil və hər cür sui-istifadəyə qarşı təminatdır. Bununla yanaşı, Konvensiyanın 77-ci maddəsinin 4-cü bəndindəki müddəaya əsasən, yerləşmə dövlətləri, həmçinin, “öz maraqlarının müdafiəsi üçün vacib olan tədbirləri həyata keçirmək” ixtiyarındadırlar. Təbii ki, hər bir dövlətin öz qanuni maraqlarını müdafiə etmək hüququ vardır. Lakin bu müddəanın belə geniş formada tərtib olunması yerləşmə dövləti tərəfindən sui-istifadələrə 1 Кузнецов С.А. Представители государств в международных орга- низациях М.: Международные отношения,1980 180 181 imkan yaradır. Baxmayaraq ki, 77-ci maddənin 4-cü bəndində birbaşa nəzərdə tutulur ki, yerləşmə dövlətinin belə tədbirləri həyata keçirməsi məşvərətlər və barışdırıcı prosedurlar haqqında 84-cü və 85-ci maddələrə zidd olmamalıdır. Belə tədbirlərin nümayəndəliyin və ya deleqasiyaların normal fəaliyyətinə zərər vurmaması üçün yerləşmə dövləti göndərən dövlətlə məşvərətlər keçirməlidir. Bu bəndə hüququn ümumi norması kimi baxmaq lazımdır və bu norma istisna hallarda, yaranan problemin həlli üçün 77-ci maddənin 2-ci bəndinə uyğun olaraq bütün mümkün imkanlar tətbiq olunduqdan sonra tətbiq oluna bilər. Bununla yanaşı, yerləşmə dövləti 77-ci maddənin 2-ci bəndindəki müddəanı nəzərə alaraq öz mövqeyinin əsaslı olduğunu isbat etməli və nəhayət uyğun qərarı öz hökumətinin nazirliyi səviyyəsində qəbul etməlidir (maddə 77,5-ci bənd). Nəhayət, dövlətlərin adı çəkilən nümayəndələrinin xüsusi statuslarından irəli gələn üçüncü hüquqi nəticə onlara münasibətdə yerləşmə dövləti tərəfindən qarşılıqlıq prinsipinin tətbiqinin hüquqa zidd olmasıdır. Məlum olduğu kimi, ikitərəfli diplomatiya üçün qarşılıqlıq prinsipinin geniş tətbiq olunması xarakterikdir. Beynəlxalq təşkilatlar və ya konfranslar çərçivəsində isə qarşılıqlıq prinsipinin tətbiqi praktiki olaraq qəbuledilməzdir. BMT-nin sənədlərində də dəfələrlə qeyd olunduğu kimi, ərazisində beynəlxalq təşkilatın yerləşdiyi dövlət qarşılıqlıq prinsipinin tətbiqini beynəlxalq təşkilatlar yanında dövlətlərin nümayəndələrinə şamil etməməlidir və həmin dövlətdə yerləşmə dövlətinin öz diplomatik nümayəndəliklərinin hansı immunitet və imtiyazlardan istifadə etməsindən asılı olmayaraq onların hamısına eyni immunitet və imtiyazlar verilməlidir. Eyni zamanda, əgər qəbul etsək ki, beynəlxalq təşkilatın qərargahının yerləşdiyi yerləşmə dövlətinin bu təşkilat yanında başqa dövlətin nümayəndəsini persona non grata elan etmək hüququ var, bu hüquq birtərəfli xarakter daşıyardı. Belə ki, göndərən dövlət təşkilatlar yanında dövlətlərin nümayəndəliyinin spesifikasına uyğun olaraq analoji tədbirləri həyata keçirə bilmək üçün obyektə malik deyildir. Dövlətlərin beynəlxalq təşkilatlar yanında daimi nümayəndəliklərinin, bu təşkilatların orqanlarında və beynəlxalq kon- franslarda deleqasiyaların hüquqi statuslarının göstərilən xüsusiyyətləri və bu xüsusiyyətlərdən yaranan hüquqi nəticələr bir daha təsdiq edir ki, dövlətlərin bu kateqoriya nümayəndələrinin statusu diplomatik nümayəndəliklərin hüquqi statuslarına yaxın olsa da, eyni deyildir. Yəni aralarındakı ümumi cəhətlərlə yanaşı dövlətlərin bu kateqoriya nümayəndələrinin özünəməxsus hüquqi statusları vardır. Buna görə də, onlara aid olan normalar, xüsusi konvensiya ilə tənzimlənir. 182 183 Yüklə 4,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|