Heydə r ə LĠyev
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
206
qoĢulduğu qızılbaĢ hərəkatı sayəsində hakimiyyətə gəlmiĢ Səfəvilər sülaləsinin hökmdarları zəh mətkeĢlərin həyat Ģ əraitini yüngülləĢdirən əsaslı tədbirlər görmədilər. Lakin dövlətin iqtisadi sistemin in iflasına yol verməmək naminə Səfəvi Ģahları bəzən vergiləri azaltmalı, hətta ləğv etməli o lurdular. Məsələn, Ģah hökuməti osmanlılarla müharibədə (1555-ci ildən etibarən) xalq kütlələrinin düĢdüyü ağır Ģəraiti nəzərə almalı oldu, malcəhəti (xəracı) və baĢqa vergiləri bir qədər azaltdı. Məhsulun 6/1-dən 3/1-ə qədərini təĢkil edən malcəhət (bəhrəçə, dəhyek) torpaqdan istifadə müqabilində kəndlilərdən alınan əsas vergi olmuĢdur. Bu vergi əsasən məhsulla (buğda, çovdar, arpa, ipək və s.) ödənilirdi. İxracat və şütaqat istilahları ilə adlanan vergi və mükəlləfıyyətlər kəndlilərə hədsiz əziyyət verird i. Kəndlilər nəinki qoĢunu ərzaqla, habelə onun çevik hərəkətdə olan heyvanlarını da ot və ələflə təchiz edirdilər. Bu mükəlləfiyyətlərə görə, kəndlilər öz evlərini Ģah elçilərinin, əcnəbi səfırlərin və digər məmurların ixtiyarına verməli (qonalqa, xane-nüzul), bir çox dövlət məmurların ın məvacib lə təmin olun masının ağırlığın ı çəkməli idilər (ixlas, ümmal, mü mayyizanə, daruğəki, kələntəri, mirabi və s.). Məcburi bəxĢiĢlər sistemi də mövcud olmuĢdur. Bu bəxĢiĢlər torpaq sahiblərinə, Ģahın məmurlarına, xid mətçilərinə verilirdi (düşüllük, novruzi, peşkəş, şilan-bəha, eydi və s.). Kəndlilər və köçəri maldarlar otlaqlardan istifadə müqabilində dövlətə çobanbəyi vergisi ödəməli idilər. Dövlətin və feodalların xeyrinə toplanan vergilər, yerinə yetirilməli olan mükəlləfiyyətlər
Təbriz Səfəv ilər dövlətinin ilk paytaxtı id i. O, dövlət paytaxtının 1555 -ci ildə Qəzv inə köçürülməsindən sonra da ən mühüm iqtisadi, mədəni mərkəz kimi qalırd ı. Bu hadisədən 15 il sonra Səfəvi dövlətinin bir sıra Ģəhərlərini ziyarət etmiĢ ingilis taciri Artur Edvards Təbriz Ģəhərini "Ġranın paytaxtı" kimi təqdim edird i. ġəhər əhalisinin sayı haqqında yalnız təxmin i məlu matlar mövcuddur. Anonim tarixçi göstərir ki, qızılbaĢlar Təbrizi ələ keçirərkən (1501-ci il) orada 300 min əhali yaĢayırdı. Digər tarixçilər (Xandəmir, Oruc bəy Bayat) Təbrizi "ġərqin paytaxtı", "aləmin məskun olan dörddə bir h issəsinin ən abad Ģəhəri" kimi qiymətləndirmiĢlər. Təbriz dəfələrlə Os manlı orduların ın əlinə keçmiĢ, qarətlərə məru z qalmıĢdı. 1514-cü ildə Osman lı türkləri b ir neçə min ən yaxĢı Təbriz sənətkarın ı (ailələri ilə birlikdə) əsir apardılar. 1562-ci ildə Ģəhərdə olmuĢ Cenkinson qeyd edir ki, "Təbriz Ġranın ən iri Ģəhəridir". Lakin ing ilis səyyahı əlavə edirdi ki, "bu Ģəhərin ticarət əhəmiyyəti əvvəlki dövrə nisbətən azalmıĢdı". Cenkinson belə
207
hesab edirdi ki, bunun əsas səbəbi türk sultanının hərbi yürüĢləri olmuĢdur. 1585 - 1586-c ı illə rin Osman lı iĢğalı za man ı Təbriz ağır zərbə lərə məru z qald ı. Təbriz əhalisinin sayının ço x olması Ģəhərə müvafıq həcmdə ərzaq mallarının gətirilməsin i tələb edirdi. Ətraf bölgələrdən Ģəhərə qoyun əti, buğda unu, qırmızı və ağ Ģərablar gətirilirdi. Təbrizdən birgünlük məsafədə yerləĢən göldən xeyli balıq hasil edilirdi. Hə mç in in Ģəhərdə xeyli miqdarda yüksək keyfıyyətli kürü vardı. Bu kürü Mah mudabaddan gətirilird i. Təbrizdə ço xlu meyvə bağı və bostanlar mövcud idi. ġəhər özünü meyvə və tərəvəzlə təmin edird i. XVI əsrdə də Təbriz Avropa və Asiyanın bir ço x Ģəhərləri ilə irimiqyaslı ticarət əməliyyatlarına cəlb edilmiĢdi. 1568-ci ildə Azərbaycanda olmuĢ ingilis səyyahı Çep men məlu mat verird i ki, "Təbriz ölkənin ən mühüm mahud satıĢı mərkəzi olmuĢdur". Mahud Qərbi Avropa ölkələrindən idxal edilird i. Yun parçalar buraya həm Təbriz tacirləri vasitəsilə (on lar yun parçaları Venesiyadan alırdılar), həm də Ģəhərdə yaĢayan türklər tərəfindən (parçalar Suriyanın Hələb Ģəhərindən alın ırd ı) gətirilird i. Venesiyalı A lessandri qeyd edir ki, Təbriz bazarlarında ġirvan, Gilan və Suriyadan gətirilmiĢ xam ipək almaq mü mkündür. Xam ipək Təbrizin ipəkəy irici emalatxanalarında emal ed ilirdi. Burada istehsal edilən ipək parçalar ġimal-ġərqi Avropanın bir sıra ö lkələrinə (PolĢa, Dan imarka, Ġsveç) ixrac olun maqda idi. 1565-c i ildə I ġah Təh masibin fərmanına əsasən, sənətkarlardan və tacirlərdən alınan verginin ləğv edilməsindən sonra, Təbriz ö z inkiĢafın ın yüksək səviyyəsinə çatmıĢdı. 1571-1573-cü illərin Təbriz üsyanının təsiri nəticəsində I ġah Təhmasib Ģəhərə vergi to xunulmazlığı hüququ verdi və bu tədbir Ģəhərin sonrakı tərəqqisi üçün geniĢ imkanlar açdı. Oruc bəy Bayat göstərir ki, türklər tərə-findən ələ keçirilib talan edilənədək Təbrizdə 80 mindən artıq ev sahibi (yaxud 360 min nəfər) yaĢayırdı. ġirvan ərazisi Səfəv ilər dövlətinə birləĢdirildikdən sonra ġamaxı Ģəhəri ġirvan bəylərbəyiliyin in paytaxtına çevrilmiĢdi. ġamaxı 1578-1581-ci illərdə (Osman lı-tatar hərbi yürüĢləri dövründə) çox zərər çəkmiĢdi. Dəfələrlə əldən-ələ keçmiĢ bu Ģəhər hədəfə dağıntılara və talanlara məruz qalmıĢdı. XVI əsrdə Cənubi Qafqazda ipək istehsalı və ticarəti baĢlıca olaraq ġamaxıda və ƏrəĢ bölgəsində cəmləĢmiĢdi. Cen kinson ġamaxını "gözəl kral Ģəhəri" kimi qiy mətləndirirdi. ġamaxı xarici ölkələrdən axıĢıb gələn, xam ipək alan, onu baĢqa ölkələrdə mənfəətlə satan çoxsaylı tacir kütləsinin cəmləĢdiyi mərkəzi bazar olmuĢdur. ġirvan ipəyi yüksək keyfıyyəti və gözəlliyi ilə seçilirdi. ġamaxıda rus, hind, türk, fars tacirlərinə xid mət edən karvansaralar vardı. XVI əsrin ikinci Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|