Heydə r ə LĠyev
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
365
etmiĢdi. Təbriz, ġama xı, Gəncə, ġəki, ƏrəĢ Ģəhərləri ətrafında tut ağacları bu Ģəhərlərdə ipəkçiliy in inkiĢafı üçün zəmin yaratmıĢdı. AbĢeronda bir çoxları neftçıxarma və neft emalı ilə məĢğul olurdu. XVIII əsrin 30-40-cı illərində Bakıda iki dəfə o lmuĢ alman səyyahı Ġ.Lerx bu barədə belə yazmıĢdır: "Neft b irdən-birə yanmır; tünd qonur rəngdədir, d istillə edildikdə (saflaĢdırıldıqda. - məsul red.) açıq- sarı rəngə çalır. Ağ neft özü-özlüyündə bulanıq rəngdədir, lakin distillə edildikdən sonra spirt kimi Ģəffaf olur və tez də yanır. Sənətkar dükan ları (emalatxanaları. - məsul red.) adətən, bazar meydanında, karvansaralarda və yaxud xüsusi küçələrdə yerləĢirdi". Sənətkarların əksəriyyəti əsnaf adlanan sex təĢkilatları ətrafında birləĢird i. Lakin əsnaflar Avropa Ģəhərlərində olan sex təĢkilatlarından qat-qat zəif id i və ona görə də Ģəhər həyatında həlledici ro l oynaya bilmirdilər. XVIII əsrin birinci yarısında ölkənin ümu mi iqtisadi tənəzzülü Ģəhər təsərrüfatında öz əksini tap mıĢdı. Bu, sənətkarlar tərəfindən hazırlanan malların keyfiyyətcə aĢağı səviyyədə olmasına gətirib çıxarırd ı. Məhz buna görə də Azərbaycan Ģəhərlərindən əksər hallarda xammal ixrac olunurdu. Ölkən in təsərrüfat həyatında olduğu kimi, sənətkarlıqda da feodal münasibətləri hökm sürürdü.
Ölkənin mühüm ticarət mərkəzləri olan ġamaxı, Ərdəbil, Naxçıvan, Dərbənd, Təbriz, Gəncə, Bakı və ġamaxıdan eyni zamanda magistral beynəlxalq ticarət yolları keçdiyindən həmin Ģəhərlər həm də xarici və tran zit ticarətdə iĢtirak edirdilər. ġəhərlər b ir-b iri ilə karvan yolları vasitəsilə əlaqə saxlayırd ılar. Ən gur karvan yolu Azərbaycanla Rusiya arasında idi. Rus tacirlə rinin ka rvanları cənuba doğru aĢağıdakı Ģəhərlərdən keçirdi: HəĢtərxan-Qızlyar-Tərki-Dərbənd-Bakı- ġamaxı-Cavad-Lənkəran-RəĢt. XVII əsrin sonu - XVIII əsrin əvvəllərində Yaxın ġərq ölkələrində baĢ verən ümu mi iqtisadi böhran Azərbaycan Ģəhərlərində ticarətin in kiĢafına mənfi təsir göstərmiĢdi. Ölkən in iqtisadi geriliyinə XVIII əsrin 20-30-cu illərində Azərbaycan ərazisində aparılan Osman lı - Səfəv i müharibələri də az təsir etməmiĢdi. Müharibə nəticəsində Azərbaycanın Xəzərbəyu əyalətlərində yerləĢən Ģəhərlərindən baĢqa demək olar ki, bütün Ģəhərləri tranzit əhə miyyətini itirmiĢdi. Məsələ burasındadır ki, qeyd edilən illərdə Azərbaycanın cənub-qərb və Ģimal-qərb hissəsində Ġranla Türkiyə arasında müharibə gedərkən A zərbaycanın Xəzərbəyu əyalətlərində müvəqqəti olsa da Rusiya dövləti hökmran lıq edird i. Rusiyanın hakim dairələri, ticarət sahəsində Yaxın ġərq ölkələri ilə əlaqə kəsild iyi üçün əsas diqqəti Vo lqa-Xə zər t icarət yolundan ma ksimu m istifadə et məyə yönəldir, Cənubi Qafqaz
366
ölkələri ilə yanaĢı, uzaq Hindistanla, hətta Çin lə belə ticarət əlaqəsi yaratmağa çalıĢaraq, Xəzər dənizində gəmiçiliy in in kiĢafına ciddi əhəmiyyət verirdi. Azərbaycan tacirləri də öz növbəsində rus gəmilərindən istifadə edərək mallarını HəĢtərxana, oradan isə Rusiya daxilindəki Ģəhərlərə, hətta Avropa bazarlarına çıxarırdılar. Vo lqa-Xə zər ticarət yolunda Xəzər boyunca yerləĢən liman Ģəhərlərindən ən əhəmiyyətlisi Bakı Ģəhəri idi: belə ki, Bakı kö rfəzi gəmilərin yan alması üçün əlveriĢli o lmaqla yanaĢı, HəĢtərxan və digər limanlar kimi qıĢ möv sümündə donmurdu. Bu isə öz növbəsində Bakı vasitəsilə ilbəyu ticarət aparmağa imkan verird i. Təsadüfı deyildir ki, yerli məhsullarla yanaĢı, burada Rusiyadan, Ġrandan, Hindistandan və qonĢu Qafqaz ö lkələrindən gətirilən mallar da satılırdı. ġamaxın m Xəzər dənizindən kənarda yerləĢməsinə baxmayaraq, Ģəhərin bazarlarında əvvəllər olduğu kimi, yenə də qızğın ticarət gedird i. ġamaxıda ticarətin sönmə məsinə səbəb Niyazabadla daim əlaqə saxlan ması id i. Əsrlərdən bəri zəngin bazara malik o lan ġamaxı Ģəhərinə xarici ö lkə malları yenə də Vo lqa-Xəzər ticarət yolu, Niyazabad limanı vasitəsilə gətirilirdi. Təsadüfı deyildir ki, müasirlər Rusiyada, Ġsveçdə və Hollandiyada alver edən çoxlu Ģamaxılı tacirin olması haqqında məlu mat verirlər. ġamaxının beynəlxalq ticarət sahəsindəki rolu haqqında baĢqa bir mənbədə deyilir: " Bu Ģəhər böyük ticarət mərkəzi olmaq la bərabər, moskvalılar və iranlıların malların ın saxlanıldığı yerd ir. Moskvalıların burada karvansarası və yaxud mağazaları vardır. Onlar buraya qalay, mis, dəri, xəz və ölkələrinin digər malların ı gətirirlər. Ġranlılar və hindlilər burada ipək və pambıq parça, həmçinin ipək saplar satırlar. Tatarlar at və qul satırlar. Burada elə bazar da vardır ki, küçələrin ayrıcındadır, küçələrin hər iki tərəfındə dükanlar yerləĢir. Dü kanlarm bəzisin in üstü örtülüdür". Rus dövlətinin elçisi A.P.Vo lınski 1716-1718-ci illərdə ġama xıda o larkən burada aparılan qızğ ın ticarət in Ģahidi olmuĢdur. O da ġamaxı bazarında hər cür mallarla yanaĢı, qullar da satıldığını göstərmiĢdir. Lakin ġamaxıda xam ipək və ipək məmu latı, xüsusilə mü xtəlif rənglərə bəyanmıĢ saplar və parçalar üstünlük təĢkil edird i. Xaricdən gələn tacirlər həmin malları böyük həvəslə alırdılar. A.P.Vo lınski ġamaxıda o larkən bir ço x xarici tacirlərlə, o cü mlədən Ġngiltərə, Fransa, Hindistan kimi Ölkələrin nümayəndələri ilə görüĢmüĢdü. ġamaxıda ço xlu rus, erməni, gürcü tacirinə də təsadüf edilirdi. Xarici tacirlərin əksəriyyəti ruslar idi. ġamaxıda hakimiyyət baĢında olan Ġran dövlətinin məmurları və tacirlər yerli ma lla ra xa ric i tacirlə rin böyük marağ ını görüb qiy mətləri a rtırır, gö mrük xərclərini ço xald ır, onlardan gətirdikləri malları nisyə alır və ço x zaman borclarını qaytarmırdılar. Bu isə ticarətin normal gediĢinə böyük əngəl törədird i. Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|