Heydə r ə LĠyev
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
363
məmurları - vergi-toplayanlar çəyirtkə kimi kəndlərə daraĢır, vəzifələrini yerinə yetirərkən həm öz ciblə rini unutmur, hə m də zorakılığa yol verirdiler. Nadir Ģahm hakimiyyət baĢına gəldiyi vaxt dövlət xəzinəsi ġah Sultan Hüseyn və II Təh masibin səhlənkarlığ ı nəticəsində demək olar ki, boĢalmıĢdı. Nadir Ģah dövlətin gəlirini yalnız vergilərin miqdarının və sayının ço xaldılması sayəsində müəyyən qədər bərpa etməyə nail olmuĢdu. 1739-cu ildə Hindistana uğurlu yürüĢündən sonra böyük qənimət ələ keçirən Nadir Ģah nüfuzunu qaldırmaq məqsədilə əhalini üç il vergi verməkdən azad etdi. Müasirlərin verdikləri məlumata görə, Nadir Ģah 100 min döyüĢçüdən ibarət ordu saxlayırdı. XVIII əsrin 40-cı illərində ġimali Azərbaycanda və Cənubi Dağıstanda ƏfĢar zülmünə qarĢı üsyanlar baĢ verdikdə Nadir Ģah çoxsaylı qoĢunlarını Ģimala doğru yeritdi. YürüĢ zamanı qoĢunlar, bir qayda olaraq, yerli əhalinin hesabına dolanırdılar. Nadir Ģah yürüĢdən qayıtdıqdan sonra sərf olunmuĢ xərcləri ödəmək üçün 1739-cu ildə xalqa "bağıĢladığı vergilərin" zorla toplanılması barədə fərman verdi. Beləliklə, əhalidən üçillik vergi toplanıldı. Verg i toplanılarkən özbaĢınalıq və zorakılıq baĢ alıb gedirdi. Bu isə əhalinin narazılığın ın daha da artmasına gətirib çıxarırdı. ġəhərlər. Sənətkarlıq. XVIII əsrin birinci yarısında hərbi əməliyyatlar zaman ı Ģəhərlər kəndlərə nisbətən daha çox dağıntılara məru z qalırdı. Məlu mdur ki, müharibələr zamanı sərkərdələr ilk növbədə iqtisadi cəhətdən daha zəngin olan Ģəhərləri - ticarət və sənətkarlıq mərkəzlərin i zəbt edird ilər. Məhz buna görə də yerli hakimlər, hər Ģeydən əvvəl, Ģəhərlərin gözəlliyindən ço x, onların müdafiə qabiliyyətini möhkəmləndirməyə füdr verirdilər. Qala divarlarından kənarda ev və bina tikdirməkdən ehtiyatlanan Ģ əhər zadəganları öz imarətlərin i yalnız Ģəhər daxilində inĢa etdirməy i daha üstün tuturdular. Belə hallarda özlərinə bina - mü lk tikdirən varlılar nə Ģəhərin planlaĢdırılmasına, nə də xarici görünüĢün pozulmasına əhəmiyyət verirdilər. Buna görə də Ģəhərin küçələri get-gedə daralır, Ģəhər meydanları təcridən aradan çıxırdı. XVIII əsrin b irinci rübündə Azərbaycanın ən qədim Ģəhərlərindən birində - ġamaxıda olmuĢ ingilis səyyahı Eon Bel öz xatirələrində yazmıĢdır: "O (ġamaxı. - məsul red.), amfiteatr Ģəklində, dağ döĢündə tikilmiĢdir. ġəhər böyük olsa da, burada eaniĢin in, hakimin və bəzi zəngin tacirlərin binalarından baĢqa digər evlər p is vəziyyətdədir". 1721-c i ildə ġirvanda baĢ verən üsyan zaman ı ġa ma xı Ģəhəri böyük zə rər çəkmiĢdir. Lakin 1734-cü ildə ġamaxıya vurulan zərər heç nə ilə müqayisə edilə bilməz. Həmin il Ģamaxılılar Ġran ın gələeək hökmdarı Nadirə müqavimət göstərdikləri üçün onların Ģəhəri yerlə yeksan edild i və əhali Ağ suya köçürüldü. Beləliklə, A zərbaycan xəritəsində "Yeni ġamaxı" adı altında təzə bir Ģəhər əmələ 364
gəldi. 1743-cü ildə ġirvanda ƏfĢarların zülmünə qarĢı qalxan üsyanı yatırarkən Ġran sərbazları Yeni ġamaxın ı da alt -üst etdilər. 1747-ci ildə ġirvanda olmuĢ ingilis səyyahı Eon Hanvey Köhnə ġamaxı haqqında belə yazmıĢdır: "Tarixçilərin haqqında bəhs etdikləri ġamaxıda, deyilənə görə, 12000 ailə yaĢayırmıĢ, Ģəhərin çoxlu və qəĢəng ictimai binası vardı, Ģübhəsiz, Nad ir Ģahın dağın o tərəfındə yaratdığı Yen i ġamaxıdan fərq lənirdi". Azərbaycanın digər mühüm Ģəhərlərindən biri də Gəncə idi. 1703-cü ildə Gəncədə olmuĢ hollandiyalı rəssam Korneli de Bruyin yazmıĢdır: " Gəncə ġamaxıdan dörd dəfə böyükdür. ġəhərdə əksəriyyəti iki mərtəbədən ibarət olan daĢ evlər, yaraĢıqlı enli küçələr, böyük karvansaralar, qubernatorun (bəylərbəyinin. -
bağ vardır, yaxĢı Ģərab hazırlanır, meyvəsi boldur... bura Ġranın ən böyük Ģəhərlərindəndir". Gəncənin ətrafı təbii zəngin liyi ilə fərqlən ird i. Burada dəmir, mis, qurğuĢun, mineral duz yataqları mövcud idi. Məhz bu zənginlik Gəncə Ģəhərində sənətkarlığın mü xtə lif növlərin in inkiĢafı üçün zəmin yaratmıĢdı. Azərbaycanın siyasi həyatında olduğu kimi, təsərrüfat həyatında da mühüm rol oynayan Ģəhərlərdən biri Təbriz idi. Ən qədim zamanlardan bu Ģəhərdən keçən beynəlxalq ticarət yolu onun formalaĢmasında əhəmiyyətli ro l oynamıĢdır. 1717-ci ildə Rusiya dövlətinin Təbrizdəki elçisi A.P. Vo lınski bu Ģəhər haqqında belə yazır: "Təbriz Ģəhəri iki dağ arasında olan rəvan yerdə salınmıĢdır. Onun uzunluğu beĢ verst, bəlkə də bir az ço x məsafəni əhatə edir, eni bir verstə yaxındır. Deyilənlərə görə, burada 36000 yaĢayıĢ evi vardır. Tikintiləri daĢdandır və yaĢıllığa qərq olmuĢdur". Buradan ildə 100 min tü mən gəlir əldə ed ilird i. Ġngilis səyyahı Eon Hanvey Təbrizi Səfəvi dövlətinin ikinci Ģəhəri hesab edir və ya zır ki, 1721-ci ildə baĢ verən zəlzə lə za man ı təqribən min lərlə ada m həlak olmuĢdur. Ölkənin iqtisadi hoyatında Bakı, Dərbənd, Naxçıvan, Lən kəran, Ərdəbil, Xoy, Maku, Urmiya, Astara və digər Ģəhərlər də əhəmiyyətli ro l oynayırdı. Lakin 20-30-cu illərdə Də rbəndi, Ba kım, Lənkə ranı, Astaranı Rusiya ələ keçirmiĢ, Naxçıvan, Xoy, Maku, Urmiya və s. isə Türkiyə tərifəndən zəbt olun muĢdu. Azərbaycan Ģəhərlərində sənətkarlığ ın mü xtəlif növləri, o cümlədən dərzilik, papaqçılıq, zərgərlik, dəmirçilik, misgərlik, dabbağlıq və s. ilə məĢğul olurdular. Sənətkarlığın inkiĢafı Ģəhərlərin coğrafi mövqeyindən, ab-havasından və ətraf mühitdən asılı idi. Məsələn, Gəncə ətrafinda kobalt yataqları olduğundan burada metaliĢləmə və boyaqçılıq sənəti baĢqa Ģəhərlərə nisbətən daha geniĢ inkiĢaf
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|