Heydə r ə LĠyev
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
427
onların hər biri özünə mə xsus tərzdə, bir-birindən fərqli halda həyatı qavramıĢ, d ərk etmiĢdir və bu da onların yaradıcılığında təkraro lunmaz iz buraxmıĢdır. Vidadi (1709-1809) hu manistdir, qə mküsardır, xalq ın kədərini dərindən duyandır. Onun lirikasında qüssə-kədər əhvali-ruhiyyəsi üstünlük təĢkil edir. Bu kədər doğma diyara həsr etdiyi qoĢmada səslənir. Burada vətənə Ģəfqətli məhəbbət, doğma yerlərdən uzaqda yaĢamağa məcbur olmuĢ insanın həsrət duyğuları öz əksini tapır. Bu möv zu Vidadidə tənhalıq möv zusu, kö məksiz insanın zora kılıq qarĢısında gücsüzlüyü mövzusu ilə səsləĢir:
Bu, Ģair hu manizminin əsası, ruhun fəryadıdır. Vidadin in dünyagörüĢü onun Vaqiflə nəzm ya zıĢ masında özünü daha parlaq büruzə verir. Bu bir az kinayəli dialoqda Vidadi dostunu qayğısızlıqda məzəmmət edir və tezliklə həyatın bütün qəmginliyin i dərk edəcəyini və bundan sarsılacağını qabaqcadan xəbər verir. Vidadi ö z tərəf müqabilin i xəbərdar edərək deyir ki, bu dünyanın qoluzorlula rın ın iltifatına inanma , onlardan təĢəkkür göz- ləmə:
Çox bulanma bu dünyanın qanına, Vəfa yoxdur sultanına, xanına. Danasını bir də qoymaz yanına Bizim inək kimi təpər, ağlarsan.
Vidadin in kədər fə lsəfəsi Ģairin müs əddəsində (altılıq) daha qabarıq nəzərə çarpır. Bu Ģeir b ir növ Ģairin dünya, insan ehtirasları, varlığın mənası haqqında düĢüncələrinin nəticəsidir. Vidadi burada fəryadın etmir, Ģikayətlən mir. Onun kədəri heç də əvvəlkindən az deyil, lakin Ģairin zehnində sərt notlar da səslənməyə baĢlayır. ġər və zülmət əbədi deyil, lakin əfsus ki, xey ir də fan idir. Hər Ģeyin sonu var:
Bir gün pozulur, şövkətü-divanə inanma. Çün baqi deyil, mülki-Süleymana inanma, Gəl aqil isən, gərdişi-dövranə inanma. 428
Bununla yanaĢı, Vidadiyə nəciblik, mərdlik xüsusiyyətləri xasdır. O, düzlüyü, cəsarəti, zəka və müdrikliyin qüdrətini, böyük məqsədlər naminə yüksək rəĢadətə hazır olan fədakar insanlan tərənnüm edir:
Vaqif A zərbaycan poeziyasının ən görkəmli liriklə rindən biridir. Xa lqçılıq, obrazlar zəngin liy i, cilalan mıĢ bədii sənətkarlıq, canlı və ifadəli dil, gerçəkliyi nikbin dərketmə - bütün bunlar Vaqifin yaradıcılıq simasının ən əhəmiyyətli xüsusiyyətləridir. Vaqif faciə li bir həyat yaĢamıĢdır. O, s adə bir müəllim o lsa da, öz qeyri-ad i qabiliyyəti və bacarığı sayəsində Qarabağ xanlığının baĢ vəziri kimi fəaliyyət göstərmiĢ, ömrünün sonunadək bu vəzifədə çalıĢ mıĢdır. Dövrünün ən bilikli Ģəxsiyyəti sayılan Vaq ifm astronomiya və memarlıq haqqında da məlu matı var idi. QonĢu xalqlarla sülh münasibətlərinin tərəfdarı olan Vaqif 1795-ci ildə Ġran qoĢunlarının ġuĢaya hücumunun qarĢısının alın masında yaxından iĢtirak etmiĢdir. Ġki ildən sonra Ağa Məhəmməd Ģahın qoĢunları Qarabağı ald ıqda Vaqif həbsxanaya salınaraq hər an ölümünü gözlə miĢdir. ġahın öldürülməsi Ģairin həyatını ço x qısa müddətə xilas etsə də, bir neçə aydan sonra o, saray çəkiĢmə lərinin qurbanı olmuĢdur. Vaqif poeziyasının Ģöhrəti Azərbaycanda geniĢ yayılmıĢdır. O, digər xalq lar arasında da yaxĢı tanınır, Ģeirləri baĢqa dillərə tərcü mə edilirdi. Vaqif lirikasın ın əsas mövzusu məhəbbət və insan gözəlliyinin tərənnümüdür. Sevgiyə, yüksək ro mantik təmələ əsaslanan ənənəvi münasibətdən fərqli o laraq, Vaqif dünyəvi, cis mani məhəbbəti tərənnüm edir. Onun sevgilisi büt deyil, real qadındır. Vaqifın qəhrə man ı canlıdır, ehtiraslı bir insandır. O, sevgidə fəlsəfı məna axtarmır, onu hər gün qarĢılaĢdığı gözəllər ruhlandırır. Belə ki, Ģair milli və dini ehkamları bir yana qoyaraq poeziya üçün gözəlliy in yeni tipini konkret Ģəkildə təsvir edir. Onun gürcü gözəllərinə həsr etdiyi Ģeirlərə müraciət etmək kifayətdir. Vaqif nikbin Ģairdir. Təkcə bu xüsusiyyətləri ona Azərbaycan poeziyası tarixində xüsusi mövqe qazandırmıĢdır. Vaq if Ģeirlərinə qədər nikbinliy in bu cür parlaq ifadəsi poeziya mıza xas olma mıĢdır. Vidadi ilə nəzm yazıĢ mala rında Vaqif qeyri-ixt iyari olaraq materia list dünyagörüĢü səviyyəsinədək yüks əlir:
429
Qəriblik, ayrılıq nədir ki, ondan Bu qədər çəkibsən azar, ağlarsan?
Həyat sevinclərini bu cür tərənnüm edən Ģair insan əzablarına və feodal cəmiyyətinin ədalətsizliyinə də biganə deyil. " Görməd im" mü xə mməsində Ģair öz əsrinin, mühitinin ü mu mbəĢəri nöqsanlarının əzəmətli ittihamçısı kimi çıxıĢ edir:
Vaqifın çəkd iyi acıları ö zü dərk etmiĢ, qəzəbi lakonik ifad ınə edilmiĢdir. Dövrün ictimai qanunauyğunluqların ı o, tam aydınlığı ilə qiy mətləndirir:
Ondan ötrü kim, deyildir öz yerində xeyrü-şər, Alilər xaki-məzəllətdə, dənilər mötəbər, Sahibi-zərdə kərəm yoxdur, kərəm əhlində zər, İşlənən işlərdə əhkamü-ləyaqət görmədim.
Klassik ġərq poeziyasının sirlərinə, onun bədii ifadə vasitələrinə dərindən yiyələnən Ģair onları aĢıq tapıntıları ilə sıx Ģəkildə calaĢdırmıĢ, çox vaxt folklordan, xalq dilindən istifadə etdiyindən, Ģerin tamamilə orijinal səslənməsinə nail olmuĢdur. Məhz Vaqifın sayəsində xalq Ģeir forması olan qoĢma yazılı poeziyada geniĢ tətbiq edilmiĢ və ədəbiyyatın demokratikləĢməsində, həyatın realist qavranılmasına yaxınlaĢ masında mühü m rol oynamıĢdır. XVIII əsr Azərbaycan poeziyası, xüsusən aĢıq sənəti və üslubuna görə ona yaxın olan yazılı ədəbiyyat qonĢu Qafqaz xalqların ın poeziyasına da müəyyən təsir göstərmiĢ, onların bir ço x aĢıqları öz qoĢmalarının bütöv və ya bir hissəsini Azərbaycan dilində yaratmıĢlar. Azərbaycan poeziyasının nümunələri Gürcüstan, Ermənistan və Dağıstanda geniĢ yayılmıĢdı. Qafqaz xalq ədəbiyyatının qarĢılıq lı təsirinə parlaq nümunə Azərbaycan, erməni, gürcü dillərində eyni uğurla yaradan erməni Ģair və aĢığı Sayat Novanın yaradırıcılığ ıdır. Azərbaycan dilində yazdığı
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|