Hisse 01 uz qabigi
Yüklə 7,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Val qaykası
Val 313
köməyi ilə hazırlanır. Valların topla birləşməsi və yastıqlarda oturdulması onun layihələndirilməsinə və ha- zırlanmasına xüsusi tələblər qoyur. Valların materiallarının seçilməsi düşən yüklər və lazı- mi möhkəmlik ilə bərabər həm də tətbiq şəraitindən asıldır. Valların layihələndirilməsi zamanı onunla təmasda olan hissələrin birləş- mə şərtləri və mexaniki emal üsullarının tətbiqi öndə durur. Valların həndəsi parametrləri on- ların möhkəmlik hesabatlarının (→Valların möhkəmlik hesabatı) köməyi ilə tapılır.
(alm. die Welle, ingl. Drive shaft) Val qaykası vallarda və oxlarda hissələrin (yastıqların) oxboyu istiqamətdə tərpənməz oturmasını təmin edir (şəkil 1). Bundan əlavə val qaykası oturdulmuş yastıqlarda araboş- luğunu tənzimləmək üçün də tətbiq olunur. Val qaykası paz qaykası və ya xaçlı qayka şəklində hazırlanır.
Şəkil 1. Yastıq bərkitmək üçün val qaykası (alm. die Wellenmutter, ingl.
parametrlərinin möhkəmlik baxımından təyin edilməsidir. Bunun üçün vala təsir edən yük- lərin qiymətləri və növü (burulma, əyilmə) məlum olmalıdır. Bəzi hallarda hesabat üçün əyilmə, yüksək sərtlik və rəqslər (kritik dövrlər sayı) əsas götürülə bilər. Valların yalnız burulmaya yüklənməsi nadir hallarda baş ve- rir. Həmişə bu paralel olaraq əyilməyə yük- lənmə ilə müşaiyət olunur. Əgər əyilmə yalnız ağırlıq qüvvəsinin təsirindən yaranarsa o çox vaxt nəzərdən atılır. Burulmaya hesabat kardan vallarında, mərkəzənqaçma nasoslarında apa- rılır.
W p = ( π /16) ⋅ d 3 müqavimət momentinə malik en kəsiyi dairə olan dolu vallarda burulma üçün əsas tənlikdən τ =T/W p ≤
τ
bur buraxıla bilən diametri tapmaq olur:
3
72 , 1 16 bur bur T T d τ τ π ⋅ = ⋅ ⋅ ≥ , [mm]
İçi boş vallarda müqavimət momenti üçün: W p = ( π /16)
⋅ d xar 3
⋅ (1-k 4 ), burada k= d dax /d
xar
olduğunu nəzərə alsaq, onda valın xarici diametri belə tapılır:
, [mm]
Dişli çarx, qayış və dirsəkli ötürmələrdə burulma ilə yanaşı əyilmə də iştirak etdiyindən vallarda cəmlənmiş yükləmə yaranır. Hər iki növ yükləmənin təsirindən yaranan maksimal gərginlik səthlərə yaxın yerlərdə meydana gəlir. Ümumi təsir möhkəmlik nəzəriyyəsindən məlum olan forma dəyişikliyi hipotezinə əsasən tapılır. σ ə
τ b =T/W p = T/(2W) gətirilmiş moment kimi hesablana bilər:
T valın ötürdüyü burucu moment, α
əyilmə ilə burulma arasında münasibəti əks edtirir. Əgər burulma sakit və əyilmə dəyişən olarsa, onda α
=0,7, burulma və əyilmə eyni xarakterə malik olarsa onda α
=1 olur.
σ g =M/W
≤σ
ə bur şərtini ödəməklə valların buraxıla bilən diametrini möhkəmlik baxımın- dan tapmaq mümkündür. Dolu vallar üçün:
=
− ⋅ ⋅ ≥ 3 4 ) 1 ( 16 bur xar k T d τ π 3 4 ) 1 ( 72 , 1
k T τ ⋅ − ⋅ = 3 _ 3 _ 17 , 2 32
ä g bur ä g M M d σ σ π ⋅ = ⋅ ⋅ ≥ 2 0 2 ) ( 75 , 0
M M g ⋅ ⋅ + = α Valların möhkəmlik hesabatı 314
İçiboş vallar üçün:
Bu düsturlarda valın buraxılabilən diametrini hesablamaq üçün burucu və əyici momentin tapılması vacibdir. Vala təsir edən xarici qüvvələr kimi valın kütləsi ilə bərabər, eksentrik yüklərin təsirindən və ötürmədə yara- nan toxunan, radial və oxboyu qüvvələr nəzərə alınmalıdır. Valın dayaqlarına təsir edən mo- ment və qüvvələrin dəqiq nəzərə alınması on- ların xarakterindən asılı olub, dəyişən hallarda çətinlik yaradır (məsələn: təcillənmədə, əylənmədə, zərbələrdə). Burucu moment valın ötürdüyü güc əsasında P=M
⋅ω = M
⋅ (2 ⋅π⋅ n) düsturundan nominal moment kimi hesablanır:
Onu dəqiqləşdirmək üçün bu düstura istismar faktorunu nəzərə alan əmsal da əlavə edilir: M max
=M nom
⋅ c is. Əyici momentin tapılması isə nisbətən mürəkkəbdir. Vala təsir edən dinamik təsirləri nəzərə almaq üçün güc ötürməsi zamanı yaranan reaksiya qüvvələri tapılır. Hesabat üçün əsas amil əyici momentdir (M ə ). Bunun tapılması aşağıdakı misalda verilir. İlkin halda yastıqlarda yaranan reaksiya qüvvələri hesablanır. Misal kimi üzərinə iki dişli çarx bərkidilmiş vala baxaq (şəkil 1). Burada əyici momentin maksimal qiyməti (M max ) iki müstəvidə, valda oturdulmuş dişli çarxlarda təsir edən qüvvələrin F bn1 və F
bn2 tətbiq nöqtələrində yaranır. Bu qüvvələr iki müstəvi üzrə təşkiledicilərinə parçalanır: F t1 ,F
və F t2 ,F r2 . Statik tarazlıq halından məlum olan Σ M (A)
=0 və Σ M (B) =0 şərtlərinin köməyi ilə A və B dayaqlarında yaranan F A və F
B reaksiya qüvvələrini təyin etmək mümkündür. Bunun üçün əvvəlcə A və sonra B nöqtəsinə görə moment alınıb, sistemə təsir edən bütün mo- mentlərin cəmi 0-a bərabər götürülür.
n P M nom ⋅ ⋅ = π 2 3 _ 4 ) 1 ( 17 , 2 bur ä g k M σ ⋅ − ⋅ = = ⋅ − ⋅ ⋅ ≥ 3 _ 4 ) 1 ( 32 bur ä g xar k M d σ π Şəkil 1. Valda reaksiya qüvvələrinin və əyici momentin təyini Yüklə 7,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|