Hisse 01 uz qabigi

Vankel mühərriki 

 

317 

 

 

lövhələrlə  əldə  edilir.  Mühərrikin  işləməsi 

üçün  alışdırma,  yağlama,  soyutma,  işəsalma 

adi daxili  yanma  mühərriklərində  olduğu  kimi 

baş verir.  

Dişli çarxlar nisbəti r: R = 2: 3 olan üçkünclü 

rotorlu Vankel mühərrikləri   praktikada tətbiq 

olunmuşdur.  Vankel mühərriklərinin çəkisi və 

ölçüsü  adi  mühərriklərə  nisbətən  2÷3  dəfə 

kiçikdir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 2. Vankel mühərrikinin işçi sahəsi 

 

(alm. der Wankelmotor, ingl. Wankelmotor) 

 

Variator ötürməsi ötürmə ədədini səlis dəyiş-

mək  üçün  istifadə  olunan ayrıca  aqreqat  və  ya 

maşınlara  quraşdırılmış  düyümdür.  Variator 

onun  işləməsini  təminedən  bir  və  ya  bir  neçə 

pilləsiz ötürmədən ibarətdir. Onun əsas xassəsi 

tənzimləmə  diapazonu,  yəni  ən  böyük  ötürmə 

ədədinin ən  kiçiyə  nisbəti  ilə  ifadə  olunur 

(adətən  3÷6,  bəzi  hallarda  10÷12).  Variatorlar 

müxtəlif  iş  şəraitlərində  maşının  optimal 

işləməsinə  xidmət  edir.  Məsələn,  metalkəsən 

dəzgahda  diametri  dəyişən  pəstahın  müxtəlif 

sahələrində  əlverişli  kəsmə  sürətini  varatorla 

asan  təmin  etmək  mümkündür.  Bundan  əlavə 

variatorlara  avtomobil,  tekstil  maşın  və 

mexanizmlərində, kağız, kimya sənayesində və 

nəqliyyatda  rast  gəlinir.  Ən  geniş  yayılmış 

növü elektrik mühəriki ilə işlədilən pazlı qayış 

ötürməsidir.  Sürətin  pilləsiz  ötürmə  sistemi 

kimi  variatorların  tətbiqi  avtomatlaşdırılmış 

texniki vasitələrdə daha böyük rol oynayır. 

Şəkil 1-də qayış ötürməsi ilə işləyən variator 

təsvir olunmuşdur. Variator pazformalı qayışla 

əlaqələndirilmiş   aparıcı  və  aparan  qasnaqlar-

dan  ibarətdir.  Qasnaqlar  giriş  və  çıxışda  yara-

nan  yüklərin  fərqindən  asılı  olaraq  daxil  ol-

duğu  ötürmədə  dövrlər  sayını  tənzimləyir. 

Tənzimləmə əl və avtomatik aparıla bilir. Val-

larda  oturdulmuş  qasnaqların  ya  hər  ikisi,  ya 

da  aparan  qasnaq  onun  daxili  ölçüsünü  müəy-

yən  edən,  bir-birinə  nisbətən  hərəkət  edəbilən 

iki hissədən ibarətdir. Qasnağın araboşluğunun 

ölçüsü  vala  düşən  yükdən  asılı  olaraq  onun 

tərəflərinin bir-birinə nisbətən yaxınlaşması və 

ya  uzaqlaşması  yolu  ilə  tənzim  olunur.  Bu 

yolla  aparan  və  aparılan  qasnaqda  effektiv 

diametrin  ölçüsü  dəyişir  və  nəticədə  vallar 

arasında müxtəlif ötürmə ədədləri əldə edilir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 1. Variator ötürməsi  

(alm.  die  Variatorgetriebe,  ingl.  Continuously 

variable transmission) 

 

Vaxt  norması    texnoloji  əməliyyatın  ən  əl-

verişli  təşkilati-texniki  şəraitdə  bir  və  ya  bir 

neçə  işçi  tərəfindən  yerinə  yetirilməsi  üçün 

verilən    zamandır.  Vaxt  norması  işi  icra  edən 

fəhlənin  ixtisas dərəcəsindən asılı  olaraq təyin 

edilir. 

 

(alm. die Zeitvorgabe, ingl. Rate time) 

 

VDA  FS-    (alm.  Verband  der  Automobilin-

dustrie  –  Flächenschnittstelle,  azərb.  Avtomo-

bil  sənayesi  birlityi-Səth  interfeysi)  müxtəlif 

CAD  sistemləri  arasında  verilənlər  mübadilə-

---

VDA FS  

 

318 

 

sinə  xidmət  edən  verilənlər  formatıdır.    Bu 

formatda  yalnız  3D  səth  modellərini  ötürmək 

olur, cizgilərin verilməsi mümkün deyil. VDA 

FS  ilə  aşağıdakı  elementlərin  ötürülməsi 

mümkündür:  nöqtə,  nöqtələr  ardıcıllığı,  çevrə, 

xətt,    səth,  səth  üzrində  xətt,  səthlər  topologi-

yası. 

 

(alm. die 

VDA FS

, ingl. 

VDA FS 

)  

 

Velosipedin  sürülmə  dinamikası  hərəkət  za-

manı  təsir  edən  dinamik  qüvvələrin  təsiri 

altında  onun  müvazinət  halını  araşdırır.  İki 

dayaq  nöqtəsi  olan  velosipedin müvazinəti  adi 

statika  mexanikasından  məlum  olan  üç  nöqtə 

prinsipi  ilə  izah  oluna  bilmədiyindən,    velosi-

pedin  ağırlıq  mərkəzinin  daimi  tənzimlənməsi 

üçün  cavabdeh  olan  sürücünün  hərəkəti  (tez-

tez  sağa  və  ya  sola  əyilməsi)  də  nəzərə 

alınmaqla  velosipedə  təsir  edən  bütün  qüv-

vələrin  müvazinət  halına  baxılır.  Təkcə  sükut 

halında  olan  yox,  həmçinin  hərəkət  edən 

velosipedin  ağırlıq  mərkəzi  onun  qabaq  və 

arxa  təkərlərini  birləşdirən  xətt  üzrə  yerləş-

məzsə,  onda  o,  aşacaq  (şəkil  1,  AB  parçası).   

Çünki,  bu  halda  ağırlıq  mərkəzinə  (S)  təsir 

edən  ağırlıq  qüvvəsi  AB  oxu  ətrafında  dönmə 

momenti yaradır. Bu praktiki olaraq sürmə za-

manı  həmişə  mövcud  olduğundan,  hərəkətdə 

olan velosipeddə oturmuş sürücünün bədəninin 

hərəkəti  və  sükanın  o  tərəf-bu  tərəfə  dön-

dərilməsi  ağırlıq  mərkəzinin  yerdəyişməsində 

böyük  rol  oynayır.  Sürücünün  yaratdığı  reak-

siya qüvvəsi velosipedi müvazinət halında sax-

layır.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 1. Velosipedin yandan görünüşü 

(A və B toxunam nöqtələri, S ağırlıq mərkəzidir) 

 

Bəs  əyri  xətli  hərəkət  zamanı  nə  baş  verir, 

sürücü özünü necə aparır? Hərəkəti sadə halda 

təsvir  etmək  üçün  sürücünün  r  radiuslu  yol 

boyu hərəkətinə nəzər salaq (şəkil 2).  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 2. Əyrixətli hərəkətdə olan  sürücü 

(O əyrinin mərkəzi nöqtəsi, r radius vektoru, aşağıda 

hərəkət  zamanı  velosipedə  təsir  edən  qüvvələr,  Fy-

yerin yaratdığı reaksiya qüvvəsidir) 

 

Düzxətlidən  fərqli  olaraq  əyrixətli  hərəkətdə 

velosiped  mərkəzi  O  nöqtəsi  olan  əyridən 

yönəlmiş qüvvəyə məruz qalır: 

---