Hist fil star sred 2008

 

54 

- Przez blisko 10 lat Augustyn naleŜał do sekty manichejczyków. W owym czasie 

manicheizm był jedną z podstawowych form gnostycyzmu. Głosił dualizm ontologiczny i 

aksjologiczny, tzn. uwaŜali, Ŝe w świecie istnieją dwa elementy: dobre Królestwo Światłości 

oraz złe Królestwo Ciemności, które toczą ze sobą walkę. Walka ta obejmuje takŜe człowieka 

i angaŜuje go (dualizm antropologiczny). Obie sfery rzeczywistości manichejczycy w istocie 

pojmowali materialistycznie.  

1.

 

Logika: 

1.

 

1. Argumenty przeciwko sceptycyzmowi: 

- Augustyn podejmując dyskusję ze sceptykami analizuje ich argumenty przeciwko 

moŜliwości pewnego poznania czegokolwiek. Pokazuje, Ŝe gdy ograniczymy się do 

wraŜeń zmysłowych, to nasze poznanie jest pewne: mogę się mylić, gdy twierdzę, Ŝe w tej 

sali jest -14 stopni C, ale nie mylę się, gdy mówię, Ŝe jest mi zimno. 

- Pewne jest takŜe nasze poznanie prawd matematycznych: 2x2 jest zawsze 4. 

- Ponadto Augustyn pokazuje nieskuteczność doktryny probabilizmu na płaszczyźnie 

etycznej: niejednokrotnie, gdy trzeba wyrokować o czyjeś winie czy niewinności, 

prawdopodobieństwo nie wystarcza. 

- Decydujący argument przeciwko sceptycyzmowi moŜna nazwać „Augustyńskim cogito” 

(jest to aluzja do powiedzenia Kartezjusza). Nawet jeśli moje poznanie byłoby błędne, to 

faktem jest, Ŝe się mylę, Ŝe wątpię, a jeśli wątpię, to myślę, a więc – jestem (Si fallor – 

sum). 

1. 2. Rozum a wiara: 

- Augustyn pokazuje, Ŝe wiara nie jest czymś nieracjonalnym. W znacznej części tzw. 

„wiedza” opiera się na autorytecie, tj. na wierze: wierzę, Ŝe nauczyciel, który mnie uczy 

nie wprowadza mnie w błąd. 

- Akt wiary wymaga racjonalnego rozstrzygnięcia pomiędzy róŜnymi autorytetami. Wiara 

wyprzedza rozum czasowo, ale logicznie, to rozum jest na pierwszym miejscu. Akt wiary 

to „myśl, której towarzyszy przyzwolenie”. 

 

1. 3. Nauka o poznaniu: 

- Kiedy wydajemy sąd o rzeczach, to oceniamy je w świetle wiecznych i niezmiennych 

zasad, które same nie podlegają juŜ osądowi. Te wieczne i niezmienne zasady nie mogą 

„naleŜeć” do ludzkiego umysłu, gdyŜ nie jest on niezmienny, bo wątpi. Jedynym 

rozwiązaniem jest to, Ŝe prawdy te odsłonił przed ludzkim umysłem sam Bóg. Jest to tzw. 

---

 

55 

doktryna iluminacji: tj. przekonanie, Ŝe Bóg udziela człowiekowi światła, dzięki czemu 

człowiek moŜe bezpośrednio oglądać wieczną i niezmienną prawdę. 

 

2.

 

Nauka o Bogu: 

- Bóg  jest najwyŜszym Bytem, Jednością i Trójcą. Jest substancją duchową, której 

podstawowym atrybutem jest niezmienność oraz wieczność. 

- Augustyn formułuje tzw. noologiczny argument za istnieniem Boga. 

 

- Rzeczy w świecie tworzą hierarchię, którą moŜna uporządkować ze względu na 

stosunek 3 terminów: byt-Ŝycie-myśl. Doskonalsze od rzeczy, które istnieją są te, które 

istnieją i Ŝyją, a od nich doskonalsze są te, które oprócz bytu i Ŝycia posiadają rozum 

(myślenie). Te trzy elementy spotykają się w ludzkim duchu, czy jednak istnieje coś, co 

przewyŜszałoby ludzki rozum? To, co byłoby wyŜsze od ludzkiego rozumu i nad czym 

nic górować nie moŜe – jest Bogiem. Bóg jest wieczną i niezmienną prawdą, która 

warunkuje wszelkie ludzkie poznanie (iluminacja). Owa prawda istnieje ponad ludzkim 

umysłem, człowiek nie jest jej „właścicielem”, bo człowiek myli się i wątpi. Ta prawda 

jest najwyŜszym Bytem, a zarazem Bogiem. 

 

3.

 

Nauka o stworzeniu: 

 

Creatio ex nihilo: 

- Bóg stworzył świat z miłości do stworzeń, aktem swojej wolnej woli, dlatego świat nie 

jest tworem koniecznym. 

- Bóg stworzył świat „z niczego” (ex nihilo), bez Ŝadnego istniejącego uprzednio 

tworzywa (materii). Jest On takŜe autorem materii. Aby podkreślić ten fakt Augustyn 

wyróŜnia w akcie stwórczym dwa momenty: 

a/ creatio- tj. stworzenie bezkształtnej materii, która jest podłoŜem wszelkich zmian; 

b/ formatio (nadanie formy)/ ornatio (przyozdobienie)/ ordinatio (uporządkowanie), 

które jest efektem nałoŜenia formy na bezkształtną materię. 

-  Owe etapy dzieła stwórczego róŜnią się logicznie, nie czasowo. Akt stwórczy był 

bowiem jednym, momentalnym aktem – Bóg stworzył wszystkie rzeczy od razu. Nie 

znaczy to jednak, Ŝe w świecie nie pojawia się nic nowego: pewne rzeczy zostały 

wówczas stworzone w formie bytów aktualnie istniejących, a pewne w postaci nasion 

(rationes seminales), z których rozwiną się przyszłe stany świata. 

- Forma rzeczy decyduje o istocie i dziejach kaŜdego bytu. Te formy rzeczy są 

odwzorowaniem/ partycypacją BoŜych idei. BoŜe Idee, które zawierają się w BoŜej 

---

 

56 

Mądrości, czyli w drugiej Osobie Trójcy Świętej (w Chrystusie) – stanowią wzory 

wszystkich rzeczy. Jest to tzw. doktryna EGZEMPLARYZMU (od exemplum –wzór) – 

czyli stanowisko, które głosi, Ŝe w Chrystusie-Logosie zawierają się wzory wszystkich 

rzeczy stworzonych.  

- W ten sposób porządek rzeczy (ordo) odzwierciedla porządek BoŜych Idei; ten 

porządek jest wyznaczony stopniem, w jaki dana rzecz odzwierciedla doskonałość 

Przyczyny. W efekcie rzeczy stworzone tworzą hierarchię: a/ vestigium – ślad BoŜy; 

kaŜda rzecz stworzona nosi na sobie ślad Stwórcy; b/ imago Dei – tylko człowiek nosi w 

sobie BoŜy obraz, a o ile jest on ubogacony łaską, człowiek osiąga similitudo (c) -

podobieństwo. 

 

 

Nauka o człowieku: 

- Człowiek składa się z ciała i duszy, która jest doskonalsza od ciała, niecielesna, 

aktywna, bezpośrednio ujmuje samą siebie w akcie samowiedzy (cogito)- dualizm 

antropologiczny.  

- Dusza ludzka jest duchową substancją, w której odciśnięty został obraz całej Trójcy 

Ś

więtej. Ten obraz daje się zauwaŜyć w triadzie władz duszy, jakie stanowi: pamięć 

(Ojciec) – inteligencja (Syn) – wola (Duch Św.). 

- Dusza ludzka – została stworzona przez Boga, ale Augustyn nie był do końca 

przekonany, w jaki sposób się to dokonało. Wahał się pomiędzy róŜnymi hipotezami na 

temat powstania duszy (por. dialog O wolnej woli). Jedna z nich głosiła, Ŝe Bóg stworzył 

wszystkie dusze na początku, a teraz posyłane są one w ciało – jest to zmodyfikowana 

hipoteza preegzystencji duszy. Inny wariant tej hipotezy głosił, Ŝe wszystkie dusze zostały 

stworzone w pierwszym człowieku, Adamie.  Trzecia hipoteza głosiła, Ŝe dusze, podobnie 

jak ciało, są przekazywane w procesie rodzenia. Ten pogląd nazywa się traducjanizmem 

(traduco – przeprowadzam, przekazuję) i zdaniem Augustyna miał on tę zaletę, Ŝe dobrze 

tłumaczył fakt dziedziczenia grzechu pierworodnego przez wszystkich ludzi. Czwarta 

hipoteza głosi, Ŝe Bóg bezpośrednio stwarza duszę kaŜdego człowieka (kreacjonizm). 

 

4.

 

Etyka: 

- Augustyn był przekonany, Ŝe wszyscy ludzie dąŜą do szczęścia (eudajmonizm). KaŜda 

rzecz osiągnie szczęście, gdy znajdzie się w miejscu, do którego dąŜy, które jest jej 

przeznaczone. Dla człowieka tym „miejscem” jest Bóg.  

---