I beynəlxalq həMZƏ Nİgari
Yüklə 3,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Istifadə olunmuş ədəbiyyat
- Amasiya
- A RHETORICAL ANALYSIS OF THE NIGÂRÎ DIVAN ABSTRACT
38 I BEYNƏLXALQ HƏMZƏ NİGARİ SİMPOZİUMU | Amasiya surəsinə əsaslanaraq həmin surədən ruhlanan, nəqşıbəndiliyi Qafqazda yayan İs- mayıl Şirvaninin ideyasının məhsuludur. Buna görə də İsmayıl Qafqazda yaydığı bu yeni təlim ilə dini ayrı olan yadelli işğalçıların təqib və təzyiqlərinə düçar oldu. Rus məmurları və müəllifləri İsmayıl Şirvani təliminin siyasi cəhətdən Rus müstəmləkə siyasəti münasibətdə zərərli olmasını öz əsərlərində və rəsmi sənədlərdə qeyd etmişlər. İsmayıl Şirvaninin xəlifələrindən Xas Məmməd Şirvani, Molla Məmməd Yaraqlı, Hacı Əhməd Əfəndi Külülü, Hacı Mahmud Baba Kürdəmirli, Hacı Yəhya Bəy əl-Qutqaşenli əl-Məki, ardıcıllarından Cəmaləddin əl-Qumuqi Qazi Məmməd, İmam Şamil, Hacı Yusif Əfəndi, Hacı Mahmud Əfəndi əl-Qaxı və s. nəqşibəndlilik təriqətini və bu təriqətin əsasında Şeyx İsmayıl Şirvaninin işləyib hazırladığı mü- ridizm təliminin ideyalarının Qafqaz regionunda geniş yayılmasında mühüm rol oynamışlar. Çar Rusiya 1820-ci ildə, Şirvani özünə birləşdirdikdən sonra nəqşibəndilik təriqətini siyasi cəhətdən təhlükəli hesab edərək İsmayıl Əfəndinin ardıcılları- nı təqib etməyə başladı. Onun davamçılarından olan Bakılı Hacı Məmməd Nəbi Əfəndini və Zərdablı Molla Əhmədi Rus imperiyasının ucqarlarına sürgün etdilər. Yermalov İsmayıl Şirvanini tutmaq barədə knyaz erməni əsilli Mədətov göstəriş ver- mişdi. Şeyxin böyük nüfuz sahibi olmasına və Mustafa xanın həyat yoldaşı Fatma Bəyimin yazılı şəkildə xahişini nəzərə alan Mədətov Şirvanini həbs etməmişdir. Lakin çox keçmədi ki, Şirvan komendantı, İsmayıl Şirvaniyə Şamaxıdan olan dostları vasitəsilə məsləhət görür ki, Rusiya sərhədlərini xoşluqla tərk etsin. Beləliklə, İsmayıl Şirvani doğma vətənini ədəbi tərk edərək Osmanlı hüdudlarına, Axisxaya köçdü. Şeyx İsmayıl 1847-ci Amasiyada xalera xəstəliyindən dünyasını dəyişdi. Osmanlı Dövlətinin Axisxa, Amasiya, Sivas kimi mərkəzlərində islami bilikləri tədris və təriqəti nəşr edən İsmayıl Şirvani burada da böyük nüfuz sahibi oldu; Zərdablı Molla Əhməd, Türkiyədə yaşayan Hacı Əhməd, Qiyasi Əfəndi, Şirvani (Tif- lis) Tiflis quberniyasında çoxlu müridləri, Qarabağ əyalətinin Bərgüşad mahalının Cicimli kəndindən olan Mir Həmzə Seyid Nigari kimi çoxlu ardıclıları ilə əhatələndi. Şeyx İsmayıl Şirvaninin fəaliyyəti, ustad mürşid olması, onun müridizmi Azərbaycanda, Dağıstanda yayması və bu sahədə geniş fəaliyyəti və nüfuzu barədə mənbələrdə kifayət dərəcədə məlumatlar vardır. Istifadə olunmuş ədəbiyyat 1. Bəşirov A.M. Qafqaz müridizminin mənşəyi və formalaşması. BAPQS-in «Elmi xəbərləri». IV buraxılış, Bakı- 2004 2. Dnevnik Runovskoqo. 4.1,2 l. 52, 140 3. Dobrolyubov N.A. Polnoe SOBR. Soç. v hesti tomax, t.IV, M., 1937 4. Dvijeniye qorçev Severo-Vostoçnoqo Kavkaza v. 20-50 qq. 5 .Fadeev A.V. Vozniknovenie myudiriçeskoqo dvijeniya na Kavkazeç eqo soçialınıe korni- İstoriya SSSR, № 5, 1960 6 .Kazimbek M. Möridizm i Şamil- «Russkoe slovo», KN. XII. SPB. 1859. 7. Quliyeva V. Şeyx İsmayıl Siracəddin Şirvani təhlilinin Azərbaycanın qonşu ölkələrlə qarşılıqlı mədəni münasibətlərinə təsiri. B., 1999. 8. Mehmet Rihtm, Fariz Xəlilli. Mövlanə İsmayıl Siracəddin Şirvani. Bakı, 2011 9. Pokrovskiy M.V. O xaraktere dvijeniya qorçev Zapadnoqo Kavkaza v. 40-60-x qodax. XIX veka- «Vop- rosı istorii». 1957, № 2. 10. Pokrovskiy M.N. Diplomatiya i voynı çarskoy Rossii. V. XIX stoletiya. M., 1924 11. Sbornik dokumentalınıx materialov pod.red Ş.İ.Çaqareyşvili. Tbilisi, 1953 12. Zapiski A.P. Ermolova vo vremya upravleniya Qruziey.
39 I BEYNƏLXALQ HƏMZƏ NİGARİ SİMPOZİUMU | Amasiya NIGÂRÎ DÎVÂNI’NIN SÖZBILIM YÖNÜYLE INCELENMESI Elif AYAN NİZAM * ÖZET Şiirde “anlam” ve “söz” birbirinden ayrı düşünülemez iki ögedir. Üslûp çalışma- larında sadece anlama önem vermek yeterli değildir. Zaten şiiri düzyazıdan ayıran en önemli özellik de “az sözle çok şey anlatmak”tır. Az sözle çok şey anlatılırken sö- zün güzel söylenmesi ve düzenlenmesi gerekir. Divan şiirinde kullanılan mazmunlar aynı olduğu hâlde divan şairleri, bu mazmunları kullanarak özgün bir söyleyiş ya- kalamaya çalışmışlardır. Şairler aynı mazmunları daha güzel söyleyebilmek için şiir- lerinde kendilerine özgü dil yapıları oluşturmuşlardır. Bu yapılar, sözbilim alanında geniş biçimde ele alınmıştır. Sözbilimde edebî eserlerin gerek kurguları ve gerek dil kullanımları önceleme, koşutluk (paralelizm), yineleme ve sapma gibi başlıca dört yapı unsuruyla incelenmiştir. Tasavvuf tarihimizde olduğu kadar klasik şiir geleneğimizde de önemli bir yere sahip olan Nigârî’nin Dîvân’ı, ifade edilen yöntemle ele alınacaktır. Türkçe Dîvân’ındaki sözbilim ögeleri tespit edilerek Nigârî’nin şiirlerinde kullandığı dil ya- pısı ortaya konmaya çalışılacaktır. Mesnevileriyle birlikte Türkçe ve Farsça divanları bulunan Nigârî’nin “irşad” yönüyle ele aldığı anlam dünyasının da anlaşılması için şiirleri üzerinde sözbilim incelemesi yapılmalıdır.
In poems, meaning and word cannot be separated. In stylistics, analysing only meaning is not sufficient. In fact, the distinguishing point for poems is that they narrate many thing with less words. In order to achieve it, words should be pro- perly expressed and organised. Although there are fixed range of metaphos in the Divan poetry, poets attempted to have an authentic narration using them. They also developed their own language structures. Such structures have been analysed in the framework of rhetorics. In rhetorical studies, four major levels are taken into account, namely foregrounding, parallelism, repetition and deviations. In the study the Divan of Nigârî that is significant for both classical Turkish lite- rature and Turkish mysticism will be analysed following the rhetorical levels men- tioned above. These four levels will be revealed in order to show how he used the language. Rhetorical analysis of his Divan will uncover his world of meaning.
Şiirde “anlam” ve “söz” birbirinden ayrı düşünülemez iki ögedir. Üslûp çalışma- larında sadece anlama önem vermek yeterli değildir. Zaten şiiri düzyazıdan ayıran en önemli özellik de “az sözle çok şey anlatmak”tır. Az sözle çok şey anlatılırken sözün güzel * Yrd. Doç. Dr., Hitit Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Çorum Yüklə 3,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|