I gənc tədqiqatçı
Yüklə 2,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ulviya HASANOVA Master student of I course Baku State University POSITION OF THE OTTOMAN STATE
- Fizuli RAMAZANOV Bakı Dövlət Universiteti, SABAH qrupu IV kurs tələbəsi E-mail: fizuli.ramzanov.92@mail.ru
Türk Dünyası Gənc Tədqiqatçılar dərnəyinin Araşdırmaları №1(1) 2017 99 Ulviya HASANOVA Master student of I course Baku State University POSITION OF THE OTTOMAN STATE ON THE EVE OF RUSSIAN-TURKISH WAR 1877-1878: REGARDING THE POSITION OF RUSSIA AND EUROPEAN STATES The article portrays some aspects of the challenges faced by the Ottoman Empire on the eve of 1877-1878 Russian-Turkish war. The powers craving to size some of the territories of the Ottoman Empire, which had lost its strength became more active Russia not willing to miss this opportunity was striving to recover its territorial losses suffered during the Crimea war and expand its territories at the expense of Ottoman lands. Prime Minister of Germany Bismark wanted to strengthen its influence in Balkans and extend its power in these countries. England pursued the policy of preventing the risks that could impact its possessions in the East and specially those on the way to India. Balkan rebellions and missionary propaganda disturbed the policy of England towards the Ottoman Empire and Istanbul conference initiated by England failed. _____________________________ Türk Dünyası Gənc Tədqiqatçılar dərnəyinin Araşdırmaları №1(1) 2017 100 Fizuli RAMAZANOV Bakı Dövlət Universiteti, SABAH qrupu IV kurs tələbəsi E-mail: fizuli.ramzanov.92@mail.ru SƏFƏVİ DÖVLƏTİNDƏ MAARİF (XVI – XVII əsrlər) Elmi rəhbər: Tarix üzrə fəlsəfə doktoru Bəymirzə ŞABİYEV Bakı Dövlət Universitetinin dosenti Açar sözlər: Səfəvi dövləti, səyyahlar, maarif, məscid, məktəb, mədrəsə Ключевые слова: Сефевидское государство, путешественники, образование, мечет, школа, медресе Keywords: Safavid state, trevelers, education, mosques, school, madrasa XVI əsrdə Azərbaycan torpaqlarının vahid bir siyasi mərkəz ət- rafında birləşdirilməsi ilə ölkənin sosial-iqtisadi, ictimai-siyasi sfera- sındakı XV əsrin sonları üçün səciyyəvi olan durğunluq dönəmi, tədri- cən tərəqqi mərhələsinə qədəm qoydu. Mərkəzdənqaçma meyillərinin və siyasi pərakəndəliyin aradan qaldırılması ilə ölkənin mühüm ticari- tranzit yolları üzərində yerləşən şəhərləri də daha sürətli inkişaf etmə- yə başladı. Belə ki, şəhər həyatının sosial-iqtisadi durumu yaxşılaşdıq- ca mədəni sferasında da canlanma baş verirdi. Şəhərlər abadlaşdırılır, dağıdılmış ictimai təyinatlı binalar bərpa edilir, yeni mədəni-maarif ocaqları yaradılırdı. XVI-XVII əsrlərdə ölkə ərazisində məktəb və mədrəsələrin sayı artmağa başladı. Bu faktı Səfəvilər dönəmində ölkə ərazisində olmuş əcnəbilərin məscid, mədrəsə və məktəblərin sayı haqqında gündəliklə- rindəki qeydləri də sübut edir. Məsələn, Övliya Çələbi səyahətnamə- sində Təbrizdə 600, Urmiyada 40, Həmədanda 40, Qəzvində bir neçə məktəbin olmasını qeyd etmiş, Tavrenye iri şəhərlərin hətta hər küçə- sində bir neçə abad məktəb binasının mövcud olduğunu vurğulamış, Adam Oleari hər şəhərdə nə qədər küçə varsa, o qədər məscid və o qə- dər də məktəb olmasını göstərmişdir. Bütün bunlar Səfəvi xanədanlığı dönəmində ölkənin təhsil sisteminə dövlət səviyyəsində qayğı ilə ya- naşıldığını göstərir. Türk Dünyası Gənc Tədqiqatçılar dərnəyinin Araşdırmaları №1(1) 2017 101 Tədris ocaqlarına belə qayğı və diqqət ayrılmasının səbəblərin- dən biri qızılbaşların hakimiyyətə gəlməsində və Səfəvi xanədanlığı- nın möhkəmləmisndə yardımcı olan hakim ideolagiyasının şiəliyin təbliği ilə əlaqədar idi. Odur ki, Səfəvi şahları tədris ocaqları olan məktəb, mədrəsə və məscidləri himayə edirdilər (Qeyd: məktəb anla- yışına ilk dəfə İranda təsadüf olunmuşdur və bu anlayışı ilk dəfə VIII əsrin əvvələrində İranda xəlifənin canişini olan Həccac ibn Yusif işlət- mişdir) (1, s.91). Hətta Səfəvi şahlarının özləri də yetim uşaqlar üçün məktəblər təsis etdirmişdilər. Qazi Əhməd Qumi “Xilasət-ut təvarix” adlı əsərində qeyd edir ki, Şah Təhmasib (1524-1576) bir sıra şəhərlər- də, o, cümlədən Təbrizdə yetim uşaqlar üçün məktəb açdırmış, müəl- lim və müəllimələr təyin edilmişdir. Hər il belə məktəblər üçün xəzi- nədən külli miqdarda qızıl sərf olunurdu (2, s.72). Əvvələr olduğu kimi, XVI əsrdə də Azərbaycanda maarifin baş- lıca mərkəzləri dini təşkilatlar (məscidlər) idi. Təhsilin məscidlər əsa- sında inkişafından bəhs etmədən öncə; türk islam dünyasında ilk məs- cidlərin harada, kimlər tərəfindən, nə vaxt salınması və hansı funksiya- ları özündə ehtiva etdiyi nəzərdən keçirək. Məscidlər orta əsrlər zamanı Müsəlman Şərqində əhalinin top- laşdığı əsas sosial və ideoloji mərkəzlərdən biri idi. Əsası islamın ilk illərində qoyulmuş məscidlər müsəlmanların ibadət yeri idi. İslam tari- xində məscid adladırılan ilk yer Qüds (Yerusəlim) şəhərindəki Məscid Əl-Əqsa (Uzaq məscidi) olmuşdur. Sözü gedən məscid əvvəl yəhudi- lərə məxsus məbəd olmuşdur. İslam dininin banisi Məhəmməd Pey- ğəmbər (s.ə.s) oradan Meraca getdiyi və müsəlman ibadəti ilk dəfə orada həyata keşirildiyindən bu məbəd məscid adlandırılmışdır. Adı “Qurani-Kərim”də xatırlanan bu məscid indi də müsəlman dünyasında Məkkə şəhərindəki Məscid əl-Həram (Toxunulmaz məscid ) və Mədi- nə şəhərindəki Məscid ən-Nəbidən (Peyğəmbər məscidi) sonra 3-cü müqəddəs yer sayılır (3, s.28). Məscid Əl-Əqsa “Qurani-Kərim” də ilk məscid kimi xatırlansa da, o islamdan əvvəl olduğu üçün islam tarixində tikilən ilk məscid Məhəmməd Peyğəmbərin (s.ə.s) 622-ci ildə Məkkədən Yəsrib (indiki Yüklə 2,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|