I hamdamov, Z. Bobomuradov, E. Hamdamova

dan  turib  sayyoramiz  bo'shab  qolishi  va  uning  yo'qolib  ketishi  turgan  gap. 
Shu boisdan quyidagilami  eslatib o ‘tish o ‘rinlidir.
Rivojlangan  mamlakatlar  hissasiga  hozirgi  kunda  atmosferaga  ajralib 
chiqayotgan  CO2  ning  2/3  qismini  va  oltingugurd  oksidining  3/4  qismi 
to ‘g‘ri keladi.
Azon  qatlamini  buzadigan  moddalarning  90  %  ana  shu  davlatlarda 
ishlab  chiqarilmoqda.  Bir yilda jon  boshiga  ajralib  chiqariladigan  CO2  ning 
miqdori  dunyo  bo'yicha  0‘rtacha  1,08  tonnani  tashkil  etgan  holda  bu 
ko'rsatkich  AQSH  da  5,03,  Kanadada  4,24,  Sobiq  Ittifoqda  3,68,  Yaponi- 
yada  2,12,  Xitoyda  0,41,  Negeriyada  0,09  va  Zoirda  0,03  tonnaga teng.
Yer  yuzi  aholisining  8  %  avtomobillarida  yuradi.  Shahaming  havosi 
asosan  anu  shu  transportlardan  ajralib  chiqadigan  CO2  va  azot oksidlari bi­
lan  ifloslanmoqda.  Tabiiy  resurslami  qazib  olish  va  ulam i  qayta  ishlashni 
takomillashtirish  yo‘li  bilan  resurslarni  tejash  hamda  tashqi  muhitga 
chiqariladigan  zararli  moddalar  miqdorini  kamaytirishga  erishish  mumkin. 
Chunonchi,  bir  qator  mamlakatlarda  jumladan,  Rossiyada  ham  neftni 
qazib  olish  uning  quduqlardagi  umumiy  zaxirasiga  nisbatan  30  %ni  tashldl 
etadi.  Neft  qazib  olishning  ilg‘or  usullaridan  foydalanilsa  bu  ko'rsatkichni 
6 0 -7 0   %gacha  ko'tarish  mumkin bo'ladi.
Hozirgi  kunda  ko'm ir  qazib  olinadigan  shaxtalarda  ко‘miming  50  % 
yer ostida  qolib  ketmoqda.
Yog'ochni  qayta  ishlash  sanoatida  ham  ulkan  rezervlar  mavjud. 
Yog'och  sanoatida  hozirgi  kunda  asosan  uning  asosiy  yog'ochlik  qismi 
(poyasi)  ishlatiladi,  barglar  shox-shabbalari  va  ildizlari  esa  ishlatilmasdan 
qolib  ketmoqda,  vaholangki,  ular daraxtlaming  50  %ini tashldl etadi.
Hozirgi  kunda  Shvetsiyada  daraxtlardan  to'la  foydalanish  loyihasi  ish­
lab  chiqilgan  bo'lib,  bu  loyiha  asosida  ish  tashldl  qilinganda  ildiz  va 
tunkalar  hisobida  qo'shim cha  bir  yilda  2 5 -3 0   million  m 3  yog'och  materi- 
allari  ishlab  chiqarish  mumkin.  Energiya  nuqtayi  nazaridan  qaralganda  bu 
5  million  tonna  neftga  to 'g 'ri  keladi.  Chiqindilami  qayta  ishlash  sohasida 
ham  katta  imkoniyatlar  mavjud.  Mahsulotlami  ikldlamchi  ishlab  chiqarish 
nafaqat  tejamkorlikka  oUb  keladi,  balki  u  tashqi  muhitni  ham  kamroq 
ifloslantiradi.  Masalan,  mdadan  cho'yan ajratib  olish,  mettallomdan  ajratib 
olishga  qaraganda  2—3  barobar  qimmatga  tushadi,  uning  ustiga  qayta  ish- 
lashda tashqi  muhit  deyarli  ifloslanmaydi.
M ahsulotlami  ishlab  chiqarishda  yangi  ilmiy  texnologiyalarga  asosla- 
nish  ham  katta tejamkorlikka  va  ekologik tozalikka olib  keladi.
Hozirgi  kunda  yangi  texnologiya  asosida  yoqilg'ini  kam  sarflaydigan 
tejamU  avtomabillar  yaratilmoqda.  Ana  shunday  avtomabillardan  bin 
«Volvo»  markali  avtomabil  bo'lib  u  4 ta passajirga mo'ljallangan  va  100  km 
ga  2,6  litr  yoqilg'i  sarflaydi,  xolos.  2030-yilga  borib  bunday  tipdagi  avtoma­
billar sarflaydigan  yoqilg'i  miqdorini 2,3  litrga tushirish  mo'ljallanmoqda.
Uylami  issiq  saqlaydigan  moslamalar  bilan  jihozlash  uylami  isitishga 
sarflanadigan  yoqilg'i  miqdorini  3 — 10  barobar  kamaytirishga  olib  keladi. 
Oddiy  lampalami  luminetsentli  yoritgichlar  bilan  almashtirish  esa  elektro-

---

energiya  sarfini  3  —  4  barobar  qisqartiradi.  Uning  ustiga  keyingi  yoritgich- 
lar 6  —  7  marotaba  ko'proq  xizmat  ham  qiladi.
3.  Tashqi  muhitni muhofaza qilish bo‘yicha  tuzilgan  xalqaro 
konvensiyalarda  O ‘zbekistonning  Lshtiroki
Tashqi  m uhitni  muhofaza  qilish  butun  dunyo  jamoatchiligining  mu­
him  vazifasidir  va  u  xalqaro  konvensiyalar  va  kelishuvlar  bilan  tartibga 
solib  turiladi.
0 ‘zbekiston  mustaqillikka  erishgandan  so‘ng  o'zining  mustaqil  eko­
logik  siyosatini  shakllantirib  xalqaro  ekologik  uyushmalar  va  kelishuvlar 
borasida  faol  harakat  qilmoqda.
Hozirgi  kunda  respublikamiz  10  dan  ortiq  konvensiyalarga  qo‘shilgan. 
U lar quyidagilardir:
tabiatga  zarar  keltirishga  qaratilgan  har  qanday  harbiy  va  boshqa  xil 
ta ’sirlami  m an  etish konvensiyasi  (5-oktabr  1978-yilda); 
ozon qavatini  himoya qilish Vena  konvensiyasi; 
ozon  qavatini  buzadigan  m oddalar  bo‘yicha  M onreal  qarori  (18-may 
1993-yil qo'shilgan);
xavfli  chiqindilami  tashqariga  tashib  chiqarishni  nazorat  qilish 
bo‘yicha  Bazel konvensiyasi  (22-dekabr  1995-yilda  kirgan);
iqlimning  o'zgarishi  bo'yicha  BMTning  Ramoch  Konvensiyasi 
(10-iyun  1993-yilda  kirgan);
biologik turli-tum anlik konvensiyasi  (6-may  1995-yilda kirgan); 
cho‘llanishga  qarshi,  yoki  jiddiy  cho‘llanishni  o ‘z  boshidan  kechira- 
yotgan  Afrika  qit’asi  bo'yicha  BMT  konvensiyasi  (31-avgust  1995-yilda 
kirgan);
yo'qolish  arafasida  turgan  yowoyi  flora  va  faunalaming  xalqaro 
savdosi bo‘yicha  konvensiya  (1 -iyul  1997-yilda kirgan);
Tabiat  va  madaniy  merosni  asrash  konvensiyasi  (22-dekabr  1995-yilda 
kirgan);
migratsiya  qiluvchi  (ko‘chib  yuruvchi)  yow oyi  hayvonlarni  asrash 
bo'yicha  Bonn  konvensiyasi  (1-may  1998-yilda  kirgan).
Bulardan  tashqari,  0 ‘zbekiston  Respublikasi  tashqi  muhitni  muhofaza 
qilish bo'yicha  12  ta  xalqaro  kelishuvlaiga qo‘l  qo'ygan.
4.  Tashqi muhit va  tabiatni  muhofaza qilishning huquqiy  asoslari
O'zbekiston  mustaqillikni  qo'lga  kiritgandan  so'ng  u  xalqaro  iqtisodiy 
va  siyosiy  tizimlar  bilan  integratsiyani  kuchaytirdi  va  natijada,  har  qanday 
ekologik  muammolami  yechish  uchun  sharoit  tug'ildi.  Hozirgi  kunda 
tashqi  m uhitni  muhofaza  qilish  respublikamizda  bo'layotgan  iqtisodiy  islo- 
hotlarning bir bo'lagi  bo'lib qoldi.
O'zbekistonning  ijtimoiy  va  iqtisodiy  siyosati,  uning  integratsiyasi  ish- 
lab 
chiqarish  bilan  tashqi  muhitning  o'zaro 
muvofiqligi 
asosida

---