I hamdamov, Z. Bobomuradov, E. Hamdamova



Yüklə 28,71 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə81/81
tarix30.04.2018
ölçüsü28,71 Kb.
#40836
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   81

o'tkazilmoqda.  Bu  siyosat  xalqimiz  va  davlatimiz  oldida  turgan  ekologik 
muammolaming  naqadar jiddiy ekanligini sezgan holda olib borilmoqda.
Hozirgi  kunda  aholining  ekologik  xavfsizligi  0 ‘zbekiston  Respubliasi 
Konstitutsiyasi  bilan  kafolatlangan.  Bundan  tashqari,  mustaqillik  davrida 
tabiatni  muhofaza  qilish  va  ekologik  muammolami  odilona  yechishga 
bag'ishlangan  100 dan  ortiq hujjatlar qabul qilingan.
Ekologik  munosabatlarni  tartibga  solib  turuvchi  asosiy  hujjatlardan 
biri  —  respublikamizda  1992-yil  9-dekabrda  qabul  qilingan  «Tabiatni  mu­
hofaza  qilish  Qonuni»dir.  Bu  qonun tashqi  muhitni  muhofaza  qilish,  tabiiy 
resurslardan  to 'g 'ri  (ratsional)  foydalanish,  ekologik  sistemalar,  tabiiy 
komplekslar  va  ayrim  biologik  obyektlami  asrashning  huquqiy,  iqtisodiy va 
tashkiliy  negizini  aniqlab  beradi.  Inson  uchun  toza  va  qulay  muhit 
yaratishni  kafolatlaydi.  U   tashqi  muhitni  asragan  holda  respublikamizni 
stabil  rivojlanishiga  qaratilgan  bo‘Ub,  biologik  turli-tumanlikni,  inson 
salomatligini va  madaniy merosimizni saqlab  qolishga  imkon yaratadi.
1992-yil 
3-iyulda 
respublikamizda 
«Davlat 
sanitar 
nazorati 
to ‘g‘risida»gi  Qonun  qabul  qilindi.  Mazkur  qonun  xalqimizning  ekologik 
xavfsizligini  tartibga  solib,  insonning  toza  tashqi  muhitga ega bo‘lish  huqu- 
qini  mustahkamlaydi,  har  qanday  iqtisodiy  faoliyatning  toza  (sanitar  ho- 
lati)  bo‘lishini  talab  etadi,  sanitar  standartlar,  m e’yorlar  va  qoidalaming 
buzilishini m an  etadi.
1993-yil  6-mayda  qabul qilingan  0 ‘zbekiston  respublikasining  «Suv va 
suvdan  foydalanish  to ‘g‘risida»gi  Qonuni  respublikamizning  suvga  bo‘lgan 
munosabatlarini  tartibga  soladi,  xalq  xo'jaligi,  aholi  ehtiyoji  uchun  zarur 
bo'lgan  suvdan  to ‘g‘ri  foydalanishni  ta ’minlaydi,  suvni  ifloslanishi  va 
sho'rlanish  holatlarining  oldini  oladi  ham da  insonlarning  suvga  bo'lgan 
huquqlarini kafolatlaydi.
1996-yil  27-dekabrda  «Atmosfera  havosini  muhofaza qilish  to'g'risida» 
Q onun  qabul  qilinib,  unda  davlat  tashkilotlari,  korxonalar,  muassasalar, 
jom oa  birlashmalari  va  fuqarolaming  atmosferani  asrash  bo'yicha  faoliyat- 
larini  tartibga  solish  huquqlari  berilgan.  Bu  qomm  atmosfera  havosini  toza 
tabiiy  holda  saqlashga  uni  kimyoviy,  flzikaviy  va  biologik  xavfli  chiqindi- 
lardan  asrashga  yo'naltirilgan.  Atmosfera  havosini  asrashga  qaratilgan  dav­
lat  standartlari  kiritilgan  bo'lib,  ular  atmosferani  himoya  qilish  rejimini, 
uning  holatini  nazorat  qilish  usullarini  va  shu  kabi  boshqa  talablami  o'z 
ichiga  oladi.
Atmosferaga  zararli  chiqindilami  chiqarganligi  uchun  pul  jarimasi 
solinadi.
1997-yil  26-dekabrda  O'zbekiston  Respublikasida  «Hayvonot  dunyo- 
sini  asrash  va  ulardan  foydalanish  to ‘g‘risida»gi  Qonun  qabul  qilinib,  bu 
qonun  respublikamiz  hududidagi  hayvonlami  himoya  qilish,  ulardan  to ‘g‘ri 
foydalanish,  ularning  yo'qolib  ketayotgan  turlarini  qayta  tiklash,  hayvon 
turlarining  yashashi  uchun  qulay  sharoitlar  yaratish  va  tabiiy jamoalarning 
birligini  asrab  qolishni  tartibga  soladi  va  ularning  huquqiy  asoshrini 
yaratadi.


Q onunda  aytilishicha,  hayvonot  dunyosi  davlat  mulki  bo'lib  qoladi  va 
ular doimo  davlat  himoyasida bo'ladi.
1997-yil  26-dekabrda  Respublikada  «O'simliklar  dunyosini  asrash  va 
ulardan  foydalanish  to 'g ‘risida»gi  Q onun  ham   qabul  qilingan.  Bu  qonunda 
tabiiy  sharoitda  o'sayotgan  o'simliklar  dunyosini  asrash,  ulardan  foydala­
nish,  ularning  genofondlarini  saqlab  qolish  va  qayta  tiklash  kabi  masalalar 
o'zining  huquqiy  asosini  topgan.  Qonunda  aytilishicha,  o'simliklar  dunyosi 
davlat  mulki  hisoblanadi va  u  davlat tom onidan  muhofaza  qilinadi.
Tabiatni  muhofaza  qilish  to'g'risidagi  qonunlarni  buzganligi  uchun ji- 
noiy,  m a’muriy,  moddiy,  intizomiy  va  mulkiy  javobgarlik  belgilangan 
bo'lib,  ularning  hammasi  O'zbeksiton  Respublikasining  Jinoyat  Kodeksi, 
M a’m uriy  javobgarlik  to'g'risidagi  kodeksida  va  fuqarolik  hamda  M ehnat 
Kodekslarida aks ettirilgan.
NAZORAT  SA.VOLLARI
1.  Um um iy  ekologik  xarakterga  ega  bo'lgan  va  yechilishi  zarur 
bo'lgan m uam m olar to'g'risida  fikr bildiring.
2.  Hozirgi  zam on tushunchasi bo'yicha  atmosferaga ta ’rif bering.
3.  N.N.M aiseyev tomonidan  asoslangan  noosfera  to'g'risidagi  tushun- 
chalam ing  asosiy mazmunini tushuntiring.
4.  Hoziigi  kunda jamiyatning  rivojlanishi  darajasini  baholash  bo'yicha 
taklif qilingan  mezonlar to'g'risida nim ani bilasiz?
5.  Tabiiy  resurslami  qazib  olish  va  ulam i  qayta  ishlashni  takomil­
lashtirish  tashqi  muhitga  chiqaradigan  zaharli  moddalarga  qanday  ta ’sir 
qiladi?
6.  Tashqi  m uhitni  muhofaza  qilish  bo'yicha  tuzilgan  qanday  xalqaro 
konvensiyalarda  O'zbekiston ishtirok etmoqda?
7.  Tashqi  muhit  va  tabiatni  muhofaza  qilishning  huquqiy  asoslari  ni- 
m adan  iborat?


FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.  Karimov  I.A.  « 0 ‘zbekiston  XXI  asr  bo‘sag‘asida:  xavfsiziikka 
tahdid,  barqarorlik  shartlari  va  taraqqiyot  kafolatlari».  —  Т.:  0 ‘zbekiston,
1997.
2.  T o‘xtayev  A.  «Ekologiya».  — Т.:  1998.
3.  Shodimetov  Yu.  «Ijtimoiy  ekologiyaga  kirish».  —  Т.:  0 ‘qituvchi, 
1994.
4.  Otaboyev  Sh va  boshqalar.  «Inson va biosfera».  —  Т.:  1995.
5.  Rafikov A.A.  «Tabiatning ekologik muvozanati” .  — Т.:  1990.
6.  Xolmo'minov J.  «Ekologiya  va qonun*.  Т.:  2000.
7.  Negmatov A.N  «Ekologiya va  hayot»  — Т.:  0 ‘zbekiston,  2002.
8.  Eigashev  Sh.  va  boshqalar.  Ekologiya  (m a’ruza  matni).  — Т.:  2000.
9.  Egamberdiyev  R.,  Eshchanov  R.  «Ekologiya  asoslari”.  —  Т.:  Zar 
qalam,  2004.
10.  Baratov  P.  Tabiatni  muhofaza  qilish.  —  Т.:  0 ‘qituvchi,  nashriyoti. 
1991.
11.  Мирзаев  С.,  Эргашев  А.  Консептуальная  основа  водно­
экологических  взаимоотнош ений  в  бассейне  Арадского  моря.  —  Т.:
1998.
12.  Usmonov  I.U .,  Usmonov  Sh.M.  Orol  haqida  ba’zi  yechimtalab 
muammolar.  ‘zbekistonning  ekologik  muammolari  va  tabiatni  muhofaza 
qilish.  To‘plam  Samarqand.  1998.
13.  Eigashev  Sh.,  0 ‘rmonov  Z.  Ekologiya  (ma’ruza  matni).  -   Т.: 
2000
.
14.  Hamdamov  I.X.,  Abilova  S.A.  Hozirgi  zamon  tabiiy  fanlar  kon- 
sepsiyasi.  Samarqand.  2005.
15.  Sultonov  P.S.,  Ahmedov  B.P.  «Ekologiya va atrof-muhitni  m uho­
faza qilish».  — Т.:  2004.
16.  Tursunov  X.T.  Ekologiya  asoslari  va  tabiatni  muhofaza  qilish.  -  
Т.:  0 ‘zbekiston,  1997.
17.  Буригин  В.А.И.ДР  «Селское  хозайство  и  экология».  -   Т.  1990.
18.  Одум  Ю.  Экология.  -   М.:  Мир,  1986.
19. 
Пехов  А.П.-Биология  с  основами 
экологии. 
Санкт- 
Петербург.  2000.
20.  Горышина  Т.К.  «Экология растений».  -   М.:  1979.
21.  Акимов  Т.А.,  Хаскин  В.В.  —  Экология.  —  М.:  изд-во  Юнита, 
1998.
22.  Дворовский  М.С.  Экология  растений.  Изд.  Высшая  школа, 
1983.
23.  Опустывание  в  Узбекистане.  Труды  Семинара  ЛФ М И  нат- 
сионалного  осознания  конвенции  ООН  по  борбе  с  опустовыванием 
В  Республике  Узбекистан.  — Т.  1982.


M UNDARIJA
So‘z b o s h i................................................................................................ .....3
I b o ‘lim.
  1.1.  Ekologiyaning  predmeti,  maqsadi va vazifasi 

Autekologiya  va  sinekologiya
2.  Ekologiyaning tarixi.................................................................................5
3.  Ekologiya obyektlarini  kuzatish usullari.......................................... .....9
4.  Ekologiyaning qishloq xo'jaligida va inson hayotidagi ahamiyati...... .....11
5.  Ekologik muammolar........................................................................ ..... 13
I I  bo  lint.
  Yer kurrasi
1.  Atmosfera...............................,.................................................................. 21
2.  Gidrosfera..................................................................................................26
3.  L itosfera.............................................................................................. ..... 41
I I I  bo Him.
  Tashqi  muhit  omillari
1.  Tashqi m uhit  bilan oiganizmning  birligi..............................................49
2.  Ekologik  omillar:  biotik,  abiotik,  antropogen..................................... 50
3.  Biotik omillar va ularning  organizm  uchun  ahamiyati................ ......53
4.  Antropogen omillar...................................................................... ........... 54
I V  bo ‘lim.
  Iqlim omillari.
1.  Atmosfera,  uning tarkibi va  organizm uchun ahamiyati.......... .........57
2.  Yorug‘lik va uning organizmlar uchun  ahamiyati......................... .....58
3.  H arorat va  uning  organizmlar uchun ahamiyati........................... ..... 61
4.  Suv va uning  organizmlar uchun ahamiyati........................................62
5.  Havo  va  uning  organizm  uchun  ahamiyati.................................... ..... 66
6.  Tabiatdagi  mavsumiy o'zgarishlar.................................................... ..... 67
V bo ‘lim.
  Tuproq  (edafik)  va orografik omillar
1.  Tuproq ekologik om il........................................................................ ..... 69
2.  Tuproqning biotik omillari..................................................................... 69
3.  Tuproqning kislotali muhitiga o‘simliklaming munosabatlari............... 71
4.  Tuproqning  tuz rejimiga  o‘simliklaming reaksiyasi
Makro  va  mikro  elementlaming  ‘simliklar uchun  ahamiyati........ ..... 73
5.  Sho'rlangan tuproqda  o'suvchi  o'simliklaming  ekologik  xususi- 
yatlari..............................................................................................................76
6.  Orografik omillar................................................................................ ..... 77
VI bo ‘lim.
  Populatsiya to'g'risida  ta ’limot
1.  Biologik shakllanish daiajalari va ularning iyerarxik qatorlari......... ..... 79
2.  Populatsiya tushunchasi..................................................................... .....79
3.  Populatsiyaning statistik tavsifi: tug'ilish,  o'sish zichligi,  o'lim ........ .....85
4.  Populatsiya  strategiyasi,  populatsiyalaming  o'zaro  ta ’siri........... ......88
5.  Turlararo  raqobatlihk..................................................... .........................91
VII bo ‘lim.
  Jamoalar to'g'risida ta ’limot
1.  Jamoaning tuzilishi va shakllanishi.......................................................93
2.  Biotsenozlar................... ..................................................................... .....94
3.  Jam oa komponentlari o'rtasidagi  munosabatlar............................ .....98
4.  Jamoaning tur,  tizim,  genetik turli-tumanligi........................... ......... 100
5.  Jamoaning  shakllanish  mexanizmida  yirtqichlik  va  raqobatning
roli................. ...................................................................... .......................... 103
6.  Serial va Klimaks jamoalar.  Mono va poliklimaks nazariyalar........... .....104
VIII bo ‘lim.
  Ekosistema to'g'risida  ta ’limot
1.  Ekosistema  to'g'risida  tushuncha.  Ekosistemaning  mahsuldor- 
ligi.  A.Tenslining  «ekosistema»  va  V.N.Sukachevning  «Biogeot-
senoz»  tushunchalari to 'g 'risid a ................................................................107


2.  Ekosistemaning  ierarxik qatorlari...................................................  
109
3.  Ekosistemaning  asosiy  komponentlari.  Tirik  organizmlar 
ekosistemaning  asosiy  qismi:  avtotroflar,  geterotroflar,  rodutsent-
lar,  konsumentlar,  redutsentlar.  Fizik m u h it.................................... 
109
4.  Oziq zanjiri va ekologik piramida to ‘g‘risida tushuncha.............  
114
5.  Tabiiy va sun’iy ekosistemalar.........................................................  
116
6.  Markaziy Osiyo  regionning  ekosistemalari.................................... 
117
7.  Inson ekologiyasi...............................................................................  
118
8. Antropogen ekosistemalar, ularning inson salomatligiga ta’siri.............  
120
IX  bo ‘lim.
  Biosfera
1.  Biosfera  haqida tushuncha................................................................ 
123
2.  Tirik organizmlar biosferaning  asosiy qismi..................................  
123
3.Tirik  organizmlaming  xilma-xilligi  va  ularning  yer  sharida 
tarqalishi,  quruqlik va okean biomassalari.........................................  
124
4. Biosferada moddalaming davriy aylanishi va eneigiyaning o'zgarishi. 
127
5.  Biosfera evolutsiyasi........................................................................... 
129
X  bo  lim.
  Tabiiy resurslar va ulardan  faydalanish
1.  Tabiiy,  moddiy  mehnat  resurslari.  Resurslar tavsifnomasi..........  
132
2.  O'zbekistonning  tiklanadigan  va  tiklanmaydigan  resurslari  va 
ulardan foydalanish...............................................................................  
133
X I bo ‘lim.
  Iqlim va uni o'zgarishining insoniyat rivojianishiga ta’siri
1.  Iqlim va uni  o'zgarishining insoniyat  rivojianishiga ta ’siri..........  
140
2.  Issiqxona  samarasi.............................................................................  
141
3.  Iqlim o'zgarishi va  qishloq xo'jaligi.......................................... .......   142
4.  Iqlim o'zgarishi va okean sathi........................................................ 
143
5.  Iqlim  o'zgarishi va cho'llashish....................................................... 
144
6.  Iqlim  o'zgarishi va suv resurslari....................................................  
145
7.  Iqlimning  o'zgarishi va uning  ijtimoiy oqibatlari.......................... 
146
8.  O'zbekiston  iqlimining  hozirgi  o'zgarishi va uning  iqtisodiyotga 
ham da tabiiy resurslarga ta ’siri............................................................  
147
X II bo ‘lim.
  Orol dengizi  muammolari
1.  Orol  dengizi  muammosining  tarixi.  Orolning  qurish  sabablari
va uning  hozirgi  holati........................................................................... 
151
2.  Orol dengizini saqlash to'g'risida qabul qilingan asosiy hujjatlar........ 
153
3.  Orolni saqlab  qolish  mumkin bo'lgan  chora-tadbirlar................. 
155
XIII b o ‘lim.
  Hozirgi ekologik krizis (tanqislik)  va uning xususiyatlari
1.  Ekologik krizis  va ekologik vaziyat  (situatsiya)............................. 
158
2.  Hozirgi  ekologik krizis va  uning xususiyatlari.
Insonning  muhit  va  biosferaga  ko'rsatayotgan ta ’sir doirasi...........  
159
3.  O'zbekiston  Respublikasida  cho'llanishga  qarshi  kurashning......161 
milliy dasturi...........................................................................................
4.  Cho'llashishga qarshi chora-tadbirlar............................................. 
161
5.  O'rmon-mehorativ tadbirlar............................................................  
162
6.  Gidrotexnik tadbirlar........................................................................  
163
X IV   b o ‘lim.
  Ba’zi  bir  umumiy  ekologik  muammolar  va  ulami 
165 
yechish yo'Uari
1.  XXI  asrda  barqaror rivojlanishning asosiy konsepsiyasi..............
2.  Hozirgi zamon tushunchasi bo'yicha noosfera konsepsiyasi...........  
166
3.  Tashqi  muhitni  muhofaza  qilish  bo'yicha  tuzilgan 
xalqaro..... 170 
konvensiyalarda  O'zbekistonning  ishtiroki.........................................
4.  Tashqi  muhit  va tabiatni  muhofaza  qilishning  huquqiy asoslari. 
170 
Foydalanilgan  adabiyotlar....................................................................  
173


I.  H.HAMDAMOV,  Z.  S.BOBOMURADOV,  E.  I.HAMDAMOVA
EKOLOGIYA
Toshkent  —  «Fan va texnologiya»  —  2009
Muharrir: 
M.Mirkomilov
Tex.  muharrir: 
A.Moydinov
Musahliiha: 
G.Karimova
Kompyuterda  sahifalovchi: 
Sh.Mirqosimova
Bosishga ruhsat  etildi  8.05.2009-y.  Bichimi 60x84  1/16.
«Timez Uz»  gamiturasi.  Ofset  bosma  usulida  bosildi. 
Shartli bosma tabori  11,5.  Nashriyot  bosma tabog'i  11,0. 
Tiraji  1000.  Buyurtma  №115.
«Fan va texnologiyalar bosmaxonasi»da  chop  etildi. 
700003,  Toshkent  sh.,  Olmazor ko‘chasi,  171-uy.

Yüklə 28,71 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   81




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə