Ibnü'i-a'RAbî

İBNÜ’L-CEVZİ, EBÛ MUHAMMED

Ebû Muhammed (Ebü'l-Mehâsin) Muhyiddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Alî et-Teymî el-Bekrî (ö. 656/1258)

Hanbelî fakîhi ve Abbasî devlet adamı.

17 Zilkade S80 (19 Şubat 1185) tarihin­de Bağdat'ta dünyaya geldi.⁴⁹³ İbn Hallikân doğum gününü 13 Zilkade (15 Şubat) olarak verir.⁴⁹⁴ Hz. Ebû Bekir'in soyundan olup Ebü'l-Ferec İbnü'l-Cevzî'nin oğlu. Sıbt İbnü'1-Cevzfnin dayısıdır. Kur'an'ı ezberle­dikten sonra babasından, Ziyâeddin İbn Sükeyne, İbn Küleyb el-Harrânî, Ebü'l-Ha-san İbn Yaîş ve Ebü'1-Feth el-Mindâî gibi âlimlerden kıraat, tefsir, hadis, fıkıh, hi­laf. Arap dili ve edebiyatı dersleri aldı. İbn Sükeyne'den hırka giydi. On yedi yaşında iken babasının vefat etmesi üzerine onun Kasrü'l-hilâfe Camii'nde verdiği cuma va­azlarını devraldı. Halife Nasır- Lidînillâh'ın annesinden himaye gördü; diğer bazı ca­mi ve medreselerde fıkıh dersleri verdi. Halk arasında büyük rağbet gören İbnü'l-Cevzî, 604 (1207) yılında Halife Nâsır-Li-dînillâh tarafından Bağdat muhtesibüği-ne tayin edildi. Bu arada veliahdın eğiti­miyle de görevlendirildi. Ayrıca Evkaf na­zırlığına getirildi. 609'da (1212) her iki görevden de alınınca evine çekilerek ders, fetva ve vaaz faaliyetleriyle meşgul oldu. Bir müddet sonra tekrar muhtesibliğe ta­yin edildi (615/1218). Halife Zâhir-Biem-rillâh devrinde de sürdürdüğü bu göre­vin yanında Bağdat kapılarından Bâbülmerâtib'deki Hizânetü'l-gallât'a nazır ve Dîvânü'l-cevâlî'ye âmil olarak görevlendi­rildi. Ancak daha sonra bu son iki görevin­en alındı (626/1229). Yeni kurulan Müs-tansıriyye Medresesi'nde Hanbelî mez­hebi müderrisi olarak görev yaptı (631-642/1234-1244). 642 (1244) yılında Halife Müsta'sım - Billâh tarafından üstâdüddarlığa getirilen İbnü'l-Cevzî vefatına ka­dar bu görevi sürdürdü.

Çeşitli diplomatik ilişkilerde de rol alan İbnü'l-Cevzî, 623'te (1226) Zâhir-Biemrillâh tarafından Eyyûbî Sultanı I. el-Melikü'l-Âdil'in oğullan Dımaşk Hükümdarı el-Melikü'l-Muazzam, Mısır Hükümdarı el-Melikü'l-Kâmil Muhammed ve Cezîre Hükümdarı el-Melikü'l-Eşref Musa'ya hil'at götürmekle görevlendirildi. 627 (1230) ve 628 (1231) yıllarında Halife Müstansır-Billâh'ın, Ahlat'ı ele geçirip hilâfet merkezine yürümeye hazırlanan Celâleddin Hârizmşah'a gönderdiği dip­lomatik heyete başkanlık etti. 630'da (1232) Melik Mesud'un elinden Âmid'i alarak Artuklular hanedanına son veren Eyyûbî Sultanı el-Melikü'1-Kâme hali­fenin tebriklerini iletmek ve onun adına Erbil Atabeği Muzafferüddin Kökböri ve Musul Atabeği Bedreddin Lü'lü' için şe­faatçi olmak üzere gönderildi. Ertesi yıl tekrar Mısır sefâretiyle görevlendirildi, ayrıca halife adına el-Melikü'l-Eşref Mûsâ'ya diplomatik bir ziyarette bulundu. 631'de (1234) Mısır'a gönderildi. 634 (1236) yılında Halep Eyyûbî Hükümdarı el-Melikü'1-Azîz Muhammed b. el-Melikü'z-Zâhir Gâzî'ye ve Âmid kuşatmasını kaldırması talebiyle Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alâeddin Keykubad'a. ertesi yıl da Dimyat'a Eyyûbî Sultanı el-Melikü'l-Kâmil'e ve Dımaşk'a el-Melikü'l-Eşref Musa'ya gönderildi. İbnü'l-Cevzî, henüz Dimaşkta iken şehri ele geçiren el-Melikü'l-Âdil'in oğlu Ebü'1-Hayş el-Melikü's-Sâlih İmâdüddin İsmail ile onu kuşatan el-Melikü'l-Kâmil Muhammed arasında ara buluculuk yaptı. Sonuçta İmâdüddin İsmail Busrâ, Ba'lebek ve Bikâ" karşılığın­da Dımaşk'tan çekilmeye razı edildi. Aynı yıl el-Melikü'l-Kâmil'in ölümü üzerine ye­rine geçen II. el-Melikü'1-Âdil'e halifenin taziye ve tebriklerini sunmakla görevlen­dirildi. 636'da( 1238) II. el-Melikü'1-Âdil ile kardeşi el-Melikü's-Sâlih Necmeddin Eyyûb arasında baş gösteren anlaşmaz­lıkta halife adına ara buluculuk yaptı. Er­tesi yıl Eyyûbî hükümdarlarının gittikçe tırmanan çekişmesine çözüm olarak ha­lifenin Dımaşk'ın el-Melikü's-Sâlih Nec­meddin Eyyûb'da. Mısır'ın el-Melikü'i-Âdil'de kalması ve el-Melikü'n-Nâsir Dâ-vûd'un elinden alınan toprakların geri verilmesi yönündeki tavsiyesini iletmek üzere oğlu Şerefeddin ile birlikte Dı­maşk. Nablus ve Kahire üçgeninde dip­lomatik görev yaptı. Yine aynı yıl halife adına ara buluculuk yapmak üzere el-Melikü'n-Nâsır Dâvûd ile Franklar'ın elinden aldığı Kudüs'te. İmâdüddin ismail ile Dımaşk'ta ve el-Melikü'l-Âdil ile de Mısır'da görüştü, ancak başarı sağlayamayınca Bağdat'a döndü. 639'da (1241) Musul Atabeği Bedreddin Lü'lü'ün şehre saldıran Hârizmşahlar'ın geri çekilmesi­ni sağlamak için kendisinden yardım ta­lep ettiği halife tarafından aracılıkla görevlendirildi. Aynı yılın Zilkade ayında {Ma­yıs 1242) ve 641'de (1243) Anadolu Sel­çuklu Sultanı II. Giyâseddin Keyhusrev'e elçi olarak gönderildi. Halife Müsta'sım -Billâh. Mısır ordularını Dımaşk'taki İmâ­düddin İsmail'in üzerine sevkeden yeni Eyyûbî Sultanı el-Melikü's-Sâlih Necmed­din Eyyûb ile görüşmesi İçin yine İbnü'l-Cevzryi seçti.

Hülâgû'nun Bağdat'ı istilâsı sırasında oğullarıyla birlikte şehid olan İbnü'1-Cevzî'nin ölümü için 6, 10 veya 14 Safer (12, 16, 20 Şubat) yahut 20 Muharrem 656 (27 Ocak 1258) tarihleri verilmektedir. Kardeşleri Abdülazîz ve Ali. oğulları Ce-mâleddin Abdurrahman, Şerefeddin Ab­dullah ve Tâceddin Abdülkerîm de birer âlimdi. Fıkıh. usul. cedel. tefsir, hadis sa­halarında devrinin otoriteleri arasına gi­ren ve "es-sadrü'l-kebîr, şerefü'l-İslâm. müfti'l-fırak, reîsü'l-ashâb" gibi lakap­larla anılan İbnü'l-Cevzî aralarında Abdül-mü'min b. Halef ed-Dimyâtî. Radıyyüddin es-Sâgânî, Sa'dî-i Şîrâzî. İbnü'ş-Şa"âr, İb-nü'1-Fuvatî gibi âlimlerin de bulunduğu pek çok talebe yetiştirmiştir. İbnü'l-Cev­zî 652 (1254) yılında Dımaşk'ta el-Med-resetü'l-Cevziyye adıyla anılacak olan ku­rumu tesis etti ve giderlerinin karşılan­ması için bazı arazilerin gelirlerini vak­fetti. 1909'da şerî mahkeme olarak kullanılan bu bina 1925 yılında yandı. Onun ayrıca Bağdat'ta bir Kur'an kursu ile biri tamamlanamamış iki medrese yaptırdı­ğı bilinmektedir.

Eserleri.

1. el-îzâh li-kavânîni'1-ıştı-lâh fi'1-cedel ve'I-münâzara. Fehd b. Muhammed es-Südhân (Riyad 1991) ve Mahmûd b. Muhammed es-Seyyid ed-Dugaym (Kahire 1415/1995) tarafından yayımlanmıştır.

2. el-Mezhebü'1-ah-med iî hkhi'l-îmûm Ahmed. Riyad'da basılan eser ⁴⁹⁵ ayrıca Câ-miatü'1-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye'de Abdurrahman b. Muhammed el-Gazzî tarafından iki bölüm halinde yük­sek lisans (1403) ve doktora (1406) tezi olarak neşre hazırlanmıştır. Kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: Me'âdinü'1'ibrîz fî tefsîn'l-kitâbi'l-cazîz, Dîvân, el-Muhtâr min ahbâri'l-Muhtar.

Bibliyografya :

Ebû Muhammed İbnü'l-Cevzî. el-îzâh li-kauâ-ntni'l-ışttlâh ft'lcedel ve'l-mûnâzara{nşt. Mah-mûd b. Muhammed es-Seyyid ed-Dügaym). Ka­hire 1415/1995, neşrederim girişi, s. 9-49; İb-nü"d-Dübeysî. Zeylü Târihi Bağdâd {HatÂb, Ta­rihli Bağdâd içinde). XV, 382; İbn Nazif, et-Târî-£u7-Manşûrî(nşr Ebü'l-îdDûdûi.Dımaşk 1401/ İ981. s. 1Î7, 197, 236, 237, 242, 251, 255, 258, 260; Sıbt İbnü'l-Cevzî, Mir'âtü'z-zamân, VİN/2, s. 459, 501, 502-503, 524, 560, 566. 592, 628, 636, 670, 707, 747; İbn Hallikân, Ve-feyât, III, 142; V|, 247-248; Kazvînî. Âşârü't-bi-lâd, Beyrut, ts. (Dâru Sâdır), s. 527-528; İbnü'l-Fuvatî, Telhîşu Mecma'İ'l-âdâb {nşrMustafa Ce-vâd], Drnıaşk 1962-65, IV/1, s. 513, 523; İV/2, s. 769;Yûnînî, Zeylü Mir'âti'z-zamân, Haydara-bâd 1380/1960,1, 332-341; Zehebî, A'tâmû'n-nübelâ1, XXIII, 372-374; Kütübî, FeuMû'l-Vefe­yât, I, 86-87; II, 286; IV, 171, 351-353; Yâfiî, Mir'âtü'f-cenânlCübûrîUV, 147-148; İbn Kesir, e/-Bidâye, XIII, 30, 51, 82, 112, 135,148,164. 204, 211;İbn Receb. Zeyl'alâTabakâti'l-Hanâ-fc(7e. Kahire 1372/1953, II, 258-261; Kalkaşendî. Me'âşirü'l-İnâfe.l, 79-81; Makrîzî, es-Sülük, 1/ 2, s. 283, 412-413; Burhâneddin İbn Müflih. el-Maıtşadü'/-erşed (nşr. Abdurrahmân b. Süleyman el-Useymîn).Riyad 1410/1990, III, 137-139; Nu-aymî. ed-Dârisü târîhıV-medârîs (nşr. Ca'ferel-Hasenî). Kahire 1988, II, 29-31, 62-63; Ebü'l-Yümn el-Uleymî, ed-Dürrü'l-münaddad fi zikri aşhâbi'l-lmâm Ahmed (nşr Abdurrahmân b. Sü­leyman el-Useymîn), Mekke 1412/1992,1, 396-397; Dâvûdî. Tabakâtü'l-müfessirîn, II, 380-383; Keşfü'z-zunûn, I, 213; M, 1646, 1723; İb-nü'l-İmâd, Şezerat, V, 286-287; Sıddîk Hasan Han, et-Tâcü'i-mükellel (nşr. Abdülhakîm Şere-feddin), Beyrut 1404/1983, s. 245-247; Muham­med eş-Şattî. Muhtaşaru Tabakâti'l-Hartâbile (nşr. FevvâzAhmed ez-Zemerlî), Beyrut 1406/ 1986, s. 57; Brockelmann, GAL SuppL, I, 920; Nâcî Ma'rûf. Târîhu \ılemâ3i'l-Müstanşıriyye, Kahire 1396/1976,1,83,99,101-106,107,130, 140, 141, 180; II, 338,342,343,347,350,353, 378, 379. 380, 381, 396. 437; Suûd b. Abdullah el-Fenîsân, Âşârü'L-Hanabile /î 'ulûmi't-Kur'an, Riyad 1409, s. 114; Abdullah b. Ali es-Sübey'î. ed-Dürrü 'l-münaddad fi esmâ'i kütübi mezhe-bi'i-Imâm Ahmed (nşr. Ömerb. Garâmeel-Am-rîj, Beyrut 1416/1996, s. 152-154; "tbn Cevzî", DMBİ, III, 277-278.