İbrahim bəYİn səyahətnaməSİ
Yüklə 2,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
90 qanunla, ədalətlə rəftar eləyin? Bu acınacaqlı vəziyyətdən, cənab vəzir, allaha pənah aparıram. Haraya ayaq basırsan ah-nalələrinin tüstüsü ilə göyləri qaraldan, ürəyi od tutub yanan iranlılara rast gəlirsən. Onlar ölkənin daxilində olan zülm, haqsızlıq nəticəsində baş götürüb qaçır, xaricdə isə ondan daha betər cəfalara düçar olurlar. Osmanlı torpağında, Rusiyada hər hansı kəndə, qəsəbəyə getsən görəcəksən ki, bir ovuc arsız, işsiz avara fərraş bir adamın başına toplanıb onun adını qoyublar konsul. Hamısı əlbir olub, dövlət dəftərində heç bir ismi-rəsmiləri olmayan bu cəlayi-vətən etmiş biçarələrin canına daraşıblar. Sağa keçirlər, kəsirlər, sola keçirlər, siyirirlər. Əvvəla, məmləkətin daxilində nə üçün zülm qapıları bağlanılmır ki, bu yazıqlar da vətənlərini tərk etməyə məcbur olmasınlar? İkincisi, nə üçün konsullar bu fəqir-füqəranın hər birisindən gərək təzkirə pulu ünvanı ilə beş manat alıb, öz cibinə salsın?! Əgər buyursanız ki, onlara bu pulu maaş əvəzinə veririk, allah haqqı, aldanırsınız. Çünki bu pulu dövlət özü alıb həmin utanmaz mürüvvətsizlərə maaş versə, ildə dövlət xəzinəsinin gəliri xeyli artar, bu kimi rüsvayçılıqlar da müəyyən dərəcədə azalar. Hal-hazırda Osmanlı ölkəsində və Rusiyada bir iranlı öldükdə, hansı təbəqəyə mənsub olmasından asılı olmayaraq, onun birinci varisi həmin səfirlər və konsullardır. Ölünün vərəsələri və tələbkarlarının gücü çatdıqda onlara da müəyyən pay düşəcəkdir. Əks təqdirdə, əllərinə heç bir şey çatmayacaq. Pasport məsələsi də bunun tayıdır. Dəqiq şəkildə hesablanıb məlum olmuşdur ki, hər bir iranlı, hər hansı sərhəddən gedir-getsin, Məkkəni ziyarət eləyib qayıdanadək qırx beş tümən təzkirə və qolçəkmə pulu verməlidir. Hər il azı dörd min nəfər iranlı Məkkənin ziyarətinə gedir. Bunların təzkirə pulu ildə yüz altmış min tüməndən artıq olur. Bu pulla Rusiyanın və Osmanlı ölkəsinin bütün mühüm və lazımi yerlərində müəyyən maaş və təlimatla konsul saxlamaq mümkündür. Maaş verildikdə isə, konsullardan şikayət olunarsa, onları məsuliyyətə cəlb edib, cəzalandırmaq da caizdir. Bizim və bütün müsəlmanların qibləsinin darvazası hesab olunan Cəddə limanında təsərrüfat işlərinə baxan məmur nəcib, ədəbli, dindar, şahnərəst, bilikli, savadlı ailəyə mənsub bir adam olarsa, bunun nə eybi var? Oranın təsərrüfat işinə baxan məmurun vəzifəsi hərraca qoyulur. Bu vəzifə hər il müzaidə ilə bir-iki min lirə müqabilində hər bir atasından xəbərsiz, alçaq, savadsızın əlinə tapşırılır ki, o da hörmət və hüquqlarının qorunması dövlətin öhdəsində olan hacıların canına, malına hakim kəsilir. Hökumət hər bir təzkirədən bir tüməndən artıq almadığı halda o, utanmadan, çəkinmədən yarım lirə alır ki, bu da iki tümən yarım eləyir. Hələ bundan sonra da camaatın yaxasından əl çəkmir, hamballar və dəvəçilərlə əlbir olub, hacıları çapır. Bir dəvəni və ya ulağı Cəddədən Məkkəyə kirə edəndə başqalarından, yəni Osmanlı, Misir, Əlcəzair, Hollandiya, Hind və Qafqaz müsəlmanlarından otuz quruş aldıqları halda iranlıdan iki yüz quruş, yəni altı dəfə artıq tələb edirdilər. Bu məsələləri hər il qəzetlər yazır və hacıların fəryadı göylərə yüksəlir. Amma bu fəryadları eşidən qulaq hanı?! Onlara zülm edən həyasızlar heç bir cəza almırlar. Üç aylıq müvəqqəti konsulların İran hacılarından hər il Cəddədə aldıqları pul bir səfirin maaşına kifayət edər. Cənab vəzir, əgər mənim bu dediklərimdən xəbəriniz vardır və bunların əhəmiyyətsiz olduğunu zənn eləyirsinizsə, onda icazə verin ərz eləyim ki, çox insafsız adamsınız. Xəbəriniz yoxdursa, başqa sözlə, sizin öhdənizdə olan idarələrdə nələr olduğunu bilmirsinizsə, onda hamının haqqı var ki, sizi başısoyuq bir adam hesab eləsin və bu yüksək məqama layiq olmadığınızı söyləsin. Vəssəlam.”
Vəzir gərnəşərək yerindəcə dik oturdu, məni başdan-ayağa süzüb dedi:
“Ərəbistanın tərbiyəsi bundan artıq olmaz ki!...
91 Axmaq kişi, sən nə dili uzun, qafasız adammışsan. Qanun adını eşidib dilinə dolamısan. Bir ucdan qanundan dəm vurursan. Daha bunu qanmırsan ki, başqa dövlətlərdə bircə qanun vardır ki, ildə bir dəfə də icra olunmur. Bizim ölkəmizdə hər bir nazirliyin özünün ayrıca qanunu var. Onların hər birinin hökmü də yarım saat ərzində yerinə yetirilir. Sənin bircə işindən xoşum gəldi ki, İran təbəəliyindən çıxmamısan. Yoxsa səninlə başqa cür rəftar edərdim. Dur ayağa, cəhənnəm ol, ya allah!...”
Gördüm oturmaq yeri deyil. Durub yola düşdüm. Xəcalətimdən tərləyib, cimcilaq su olmuşdum. Mirzə Kazım bəy sevincək gəlib soruşdu:
“Misir konsulundan şikayət elədinmi?”
“Yox,” -- dedim. -- “Məsələ başqadır. Xudahafiz.”
Məşədi Həsən ilə oradan çıxıb dedim:
“Hərçənd ki, daha gecdir. Amma bu gün bu işi başa çatdırmaq lazımdır. Gedək hərbi nazirliyə, görək başımıza nə gəlir.”
Hərbi nazirliyə gəlib çatdıqda qarovullardan hər birinin tüfəngləri baş-başa çatıb bir tərəfdə oturub çubuq çəkdiklərini gördüm. İçəri girmək istədim. Soruşdular:
“Haraya?”
Məşədi Həsən dedi:
“Ərizəçidir.”
Bilmirəm, nə işarə elədilər. Məşədi Həsən dedi:
Yüklə 2,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|