İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

Bunun  ardınca,  1918-ci  il  d eka brın  26-da  Azərbaycanla 
G ü rc ü s ta n   ara s ın d a   "Azorbaycan  dəm iryolunun  Zöyəm 
stansiyasından  G ü rc ü s ta n   dom iryolunun  Saloğlu  stansiya- 
sınadok  ncft  ötürülm osinin  müvəqqoti  qaydaları"  haq- 
qında  tranzit  müqavilosi  bağlandı.6' 
N e ft  sənayeçiləri 
ittifaqı  yan ın d a  neft  kəm ərin in   ehtiyatı  üçün  firmalar 
arasın d a  n cftin   pay  bölgüsü  siyahısını  müəyyon  edən 
xüsusi  Şura  mövcud  idi.  N eft  sonayesi  işlərinin  bərpa 
olunduğu 
dövrdo 
A zorbaycanda 
Bakıda, 
Biləcorido, 
Ilac ıq ab u ld a,  Yevlaxda,  Dalm alıoğluda,  G ə n cəd ə ,  Şama- 
xıda  vo  A ğ s ta f a d a   25  am b ar  v ar  idi.66
N eftin  osas  ötü rü lm əsi  B akı-B atum   kəm əri  ilə  həyata 
keçiril irdi. 
N eft 
kom orinin 
işlədiyi 
m ü d d ət 
ərzindo 
A zorbaycan  G ü rc iistan a  külli  m iq d a rd a   neft  göndərmişdi.
G ü rc ü sta n la   A zorbaycan  arasında  tranzit  müqaviiənin 
im zalanm asım n  hor  iki  dövlotin  h oyatm da  həm  siyasi, 
yom  do  böyük  iqtisadi  ohəmiyyoti  v ar  idi.  N e ftlə  zəngin 
A zorbaycan  üçün,  birinci  növbədo,  ohalinin  ilkin  zoruri 
orzaq  m ohsulları  vo  kağız  pula  təlobatını  t ə ’min  etmək 
lazım  idi.  B una  göro  do  h ö k u m ət  nefti  orzağa  dəyişmoyi 
q ə r a ra   aldı.  A zorbaycan  G ü rc ü s ta n d a n   neftin  ovəzindo 
puldan  başqa  o d u n   k ö m ü rü ,  lobya,  koləm,  şəkər,  habelo 
avtomobil  şinlori  alırdı.  G ü rc ü sta n ın   Azorbaycanı  kifayot 
qodor 
şokər 
vo 
taxılla 
to ’min 
e d ə  
bilməmosindon 
A zərbaycan  höku m o ti  uzaq  U kra y n ay a  m üraciət  ctmoli 
olm uşdur  və  bu  d əfo   d ə   G ü rc ü sta n ın   ərazisindən  Qara
A7
dənizədok  tran z it  kimi  istifado  olunm uşdur. 
Həmin 
soboblordon 
d ə   A z orbayca nla  İtaliya  arasında  ticarot 
miinasibotlori 
m e y d a n a  
golmoyo 
başladı. 
1920-ci 
ilin 
o w o llorindo  Bakı-Tiflis  dəm iryolu  vo  ardınca  Q a ra  donizo 
çıxmaqla 
b a r te r  
sövdolorinin 
həy a ta 
keçirilmosino 
başlanıldı. 
İtaliya 
A z o ıb a y c a n a  
m a n u fa k tu ra  
malları, 
ayaqqabı  vo  sairo  gündolik  tolobat  m allarım   göndərib 
ovəzindo  xam  ncft  vo  xam  n e ft  məhsulları  alırdı.68 
T ra n z it  müqaviloyo  q ay ıdaraq  qeyd  etm ok  lazımdır  ki,
o,  G ü rc ü s ta n   üçün  çox  olverişli  ş ə r tlə rlə   bağlanmışdı. 
Belo 
ki, 
müqaviloyo 
göro, 
n e ftin  
Q a ra  
dənizədək 
ötü rü lm o sin d o   G ü rc ü s ta n   orazisindən  tranzit  kimi  istifado
edildiyindən  n e f tin   bir  hissəsini  qonşu  dövlət  m üfto 
alırdı.  N e ft  k ə m ə r i  ilə  Q a fq a z d a k ı  Britaniya  k om andan- 
lığma  da  n e f t  ö tü r ü l ü r d ü .  B elə  ki,  yalnız  1918-ci  il 
oktyabrın  1-dən  1919-cu  il  aprelin  1-dok  Bakı  stansiya- 
larından 
Saloğlu 
s tan s iy asın ad ə k  
(G ü r c ü sta n  
ərazisi)
6.168.000  p u d   n e ft  ö tü rü lm ü ş d ü .  B unun  3.220.754  pudu 
ingilis 
k o m a n d a n h ğ ı n a , 
281.160 
pudu 
isü 
G ü rc ü stan  
h ö k u m ə tin ə   g ö n d ə rilm işd ir.69  N e f t   k əm ərin in   fəaliyyətinin 
bərpa  e d ilm ə sin d ə n   so n ra   isə,  yo’ni  1918-ci  il  dekabrın 
12-dən  1919-cu  il  ap relin   1-dək,  G ü rc ü s ta n   dəm ir  yoluna 
3.882.808  n e f t  verilm işdi.70  Bu  vaxtadok  alınmış  n e ftə  
gö rə  G ü r c ü s t a m n   A z ə rb a y c a n a   borcu  15.940.364  rubl.  44 
qəpiyə 
ç a tm ış d ı.71 
Ü m u m iy y ətlə ,  yuxarıda 
göstorildiyi 
kimi,  q a r a   n e ftin   k ə m ə r l ə   daşınm ası  sərfəli  gəlir  mənbəyi 
deyildi.  Sözsüz  ki,  ağ  n e f tin   daşınm ası  sorfəli  idi.  N eft 
sənayeçiləri  ittifa q ı  Ş urasının  tələbi  və  İngilis  kom an- 
danlığı  n ü m a y ə n d ə lə rin in   iştirakı  ilə  1919-cu  il  mayın 
20-də  Ş u ra n ın   iclası  oldu.  O r a d a   n e ft  kəm ərin in   ilkin 
funksiyasm a 
- 
y ə ’ni 
ağ 
n eftin  
daşınması-qayıtması 
m əsələsi  xüsusi  o l a r a q   m üzakirəyə  qoyuldu.  Bu,  həm 
də  k ifayət  q ə d ə r   x am   n eftin   v a rhğım   təlob  edə n  çox 
m ü rə k k ə b  
bir 
texniki 
proses 
idi. 
1919-cu 
il 
mayın 
o r t a la r ı n d a   A z ə rb a y c a tım   a m b a rla rın d a   15  milyon  pud 
ağ  n e ft  eh tiy atı,  70  milyon  pud  iso  ağ  neft  e ’mal 
e tm ə k   ü ç ü n   x am   n e f t   ehtiyatı  v ar  idi.72  Bu,  ağ  neft 
ötü rü lm əsi  işlərinin  b ə r p a   o lu n m asın a  potensial  im kan- 
ların  varlığı  d e m ə k   idi.  T ə ə s sü flo r  olsun  ki,  Cüm huriy- 
yətin  m ö vcudluğu  m ü d d o tin d ə   bu  layihoni  axıradok  başa 
ç a td ır m a q   m ü m k ü n   o lm am ışdı.  H ə t t a   oksino,  bütün  neft 
səna yesində  tə n ə z z ü l  baş  verm işdi.  Ə gər 
m üharibəyə 
qəd ə rk i  1913-cü  il  g ö s tə ric ü ə rin   100  % -ə  kimi  qəbul 
etsək,  o n d a   1920-ci  ilin  rə q ə m lo ri  m üharibodon  əvvəlki 
rə q ə m lə rlə   m ü q a y is ə d ə   belə  idi:  quyu  qazılması  -  3,49 
%,  n e f t  h a sila tı  -39,18  %,  n e f t  e ’malı  -  34,54  %.73 
M ə ’lu m d u r 
ki, 
A z ə rb a y c a n  
ü ç ü n  
Rusiya 
bazarının 
itirilməsi  n e f t   sə n a y e s in d ə k i  b ö h ra m n   osas  sobobi  idi. 
A z ərb ay c an  
n e f ti n ə  
kəskin 
ehtiyacı  olan 
Rusiya 
ilo

---