İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

iqtisadi  m ü n a s ib ə tlə rin   b ərp a  olu n m asım   n ə z ə rd ə   tutaraq, 
respublikanın  iqtisadi  y ö n ü m ü n ü n   dəyişilməsini  e ’lan  edən 
dö rd ü n c ü  
h ö k u m ə tin  
başçısı 
ed ə n  
N.Usubbəyovun 
c ə h d lə rin ə  
b axm aya raq,  bu 
dönüşü 
h ə y a ta  
keçirm ək 
m ü m k ü n   olm am ışdı.  Bolşevik  Rusiyasım n  xarici  siyasə- 
tinin  təca v ü zk ar,  ekspansionist  x a r a k te ri  A zərbaycana  bu 
dövlətlə 
n o rm a l 
iqtisadi 
ə la q ə lə r 
y a r a tm a ğ a  
imkan 
verm əm işdi.  R usiya  dövləti  işğal  yolu  ilə  Azərbaycan 
n e ftin ə   sahib  olm ağa  ü stünlük  verdi.
M övcud  o lduğu  ilk  g ü n lə rd ə n   A z ərb ay c an   hökumoti 
zə h m ə tk e ş lə rin   sosial  vəziyyətinə  ciddi  d iq q ə t  yetirirdi. 
İstehsalın  tənəz zülü,  n e f t  sənayesinin  böhranı,  əsas  ərzaq 
m əh su lların m   qiym ətlərinin  artm ası,  ə m ə k   haqqının  aşaği 
olması 
fə h lə  
v ə  
q u llu q ç u la rm  
onsuz 
da 
ağır  olan 
vəziyyətıni  d a h a   da  ağırlaşdırırdı.  B una  g ö rə   də,  dem ək 
olar  ki,  p a r la m e n tin   b ü tü n   iclaslarında  işçi  məsələsinə 
bu  və  ya  d ig ər  d ə r ə c ə d ə   baxılmışdı.  B olşeviklər  və  xırda 
burjua  p a rtiya la rın  liderləri  d e m a q o q   şü a rla rd a n   istifadə 
e tm ə k lə   aldadıcı  iqtisadi  tə lə b lə r  irəli  s ü rə rə k   fəhlələri 
qan u n i  h ö k u m ə t ə   qarşı  qızışdırır,  o n u n   sosial  problem- 
lərin 
həll 
e d ilm əsin d ə 
aciz 
qaldığını 
göstərirdilər. 
A ydındır  ki,  m əh z  sosial  p roblem lərin  həll  olunmaması 
h ö k u m ə t 
b ö h ra n la rı 
v ə  
siyasi 
p artiy a la r 
arasındakı 
ixtilafların  əsas  səb ə b lə rin d ən   biri  o lm u şd u r.  Hökum ət 
problem in  kəskinliyini  a z altm a q   üçün  z ə h m ə tk e ş   kütiə- 
lərin  milli  d ö v lət  q u ru c u lu ğ u   prosesinə  cəlb  edilməsini, 
is te h s a h n   aşağı  düşm əsinin,  qiym ətlərin  və  inflyasiyanın 
a rtm a s ın m  
qarşısının 
alm m asını 
zəruri 
h esa b   edirdi. 
Lakin  bu  is tiq a m ə t d ə   atılan  ilk  a d d ım la r  gözlənilən 
noticəni  v e r m ə d i .  Sosial  m əsələlərin  tənzimlənməsi  ilə 
parallel  o la ra q   h əm   p a r la m e n tin   fə h lə  komissiyası,  həm 
də  Ə m ək   Nazirliyi  v asitəsilə  h ö k u m ə t  məşğul  olurdu.
H ö k u m ə tin  
sosial 
siyasətdəki 
əsas 
vəzifəsi 
fəhlə 
qanunvericiliyinin  fo rm a la şd ırılm asın d a n   ibarət  idi.  Əmək 
Nazirliyinin  tələbi  ilə  p a r la m e n t  1919-cu  il  m artın  19-da 
Nazirliyin  n ə z d in d ə   fə h lə   m əsələsi  ü z rə   Xüsusi  məşvərət 
şurası  y a r a tm a q  
h a q q ın d a   q a n u n  
qəbul  etdi  və  bu
m əşv ərət  şurası  əm əyin  m ühafizəsi,  fəhlə  və  sahibkarlar 
a rasındakı  m ü n a s ib ə tlə rin   tənzim lənm əsi  məsələləri  ilə 
məşğul  o lm ağ a  başladı. M əşv ə rət  şurası  beş 
n ə f ə r  fə h lə
və  beş  n ə f ə r  
d ə   s a h ib k a rla rd a n   olm aqla  on  n ə f ə rd ə n
ibarət  idi.  O n u n   əm əyin  m ühafizəsi  v ə   zə hm ətkeşlərin 
m addi  vəziyyətinin  yaxşılaşdırılm asm a  yönəldilən  bütün 
təd b irlər  ü zrə 
q ü v v əd ə 
olan  q a n u n la rın  
icra olunm asına
n ə z a rə t  e t m ə k   h ü q u q u   v ar  idi.74
Ö zü n ü n  
fəaliyyəti 
m ü d d ə tin d ə  
p a rla m en t 
Ə m ək  
Nazirliyinin 
işçi 
v ə  
q ulluqçuların 
m addi  vəziyyətinin 
yaxşılaşdırılması  ilə  bağlı  təq d im   etdiyi  bir  neçə  q a n u n  
layihəsini  q əbul  etm işd i.  O nların  hamısı  bu  q anunların 
qəbul  o lu n m a sı  ilə  bağlı  b a z a rd a   qiym ətlərin  y enidən 
qalxacağı  və  b u n u n   da  z ə h m ə tk e şlə rin   real  yaxşılığa 
g ətirm əyə cəyini  iddia  e d ə n   sosialist  partiyaları  tərə fin d ə n  
tən q id   edilirdi.
H ö k u m ə t i n  
d ə q iq  
düşü n ü lm ü ş 
sosial 
siyasətinin 
olm am ası  o n u n la   nəticə lə n ird i  ki,  qulluqçuların  m aaşını 
a rtıra n   h ö k u m ə t   ta riflə ri  d ə   a rtırm a ğ a   m əcbur  olurdu. 
D igər  t ə r ə f d ə n   m a a ş la rın   artırılm ası  dövlət  büdcəsinin 
kəsirin ə  səb ə b   o lu rd u .  K ə sir  yerinin  doldurulm ası  isə, 
əsasən,  y e n ə   d ə   pul  emissiyası  h esa bına  həy a ta  keçirilirdi. 
1919-cu  il  f e v r a h n   4 -də  d ə   belə  olm uşdu.  H ö k u m ə t 
p a r la m e n t d ə   dəm iry o lu   fə h lə lərin in   m aaşınm   artırılması 
h a q q ın d a   q a n u n u n   q əbul  o lu n m asın a  nail  o lduqdan  cəmi 
on  gün  so n ra   d övlət  tariflə rin in   artırılm ası  h aq q ın d a  
başqa  bir  q a n u n   layihəsi  təq d im   e tm ə y ə   m əcbur  olm uşdu. 
Ç ünki  m a a ş la rm   artırılm as ı  ilə  A zərb ay c an   dəm iryolunun 
kəsiri  ayda  8  milyon  m a n a t  təşkil  edirdi.75
H ə m in  
il 
o k ty ab rın  
20-də 
dəmiryol 
tariflərinin 
p a r la m e n t d ə   y e n id ə n   artırılm ası  m ü zak irə  ed ilən d ə  yolun 
18  milyonluq  m ədaxili  və  30  milyonluq  m əxarici  şəraitin d ə 
bu  m əbləğ  a r tıq   ay d a  12  milyon  rubl  təşkil  edirdi.
Beləliklə,  f ə h lə   v ə   dövlət  qulluq çu ların ın   məvacibinin 
həcm inin 
d ə f ə l ə r l ə  
qaldırılm ası 
h a q q m d a  
hök u m ətin  
qəbul  etdiyi  q ə r a r l a r   b ü d c ə d ə   böyük  kəsir  yaradırdı  və 
bu  kəsirin  d ə   ödən ilm əsi  ta rif  n o rm a la rım n   artırılm ası

---