İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

ncftin  üm um i  həcm inin  75  % -nə  b ə r a b ə r   idi.  Müharibə 
ed ə n   bütü n   ö lk ələrin   Bakı  re gionuna  olan  təbii  marağı 
da 
b u ra d a n  
irəli 
gəlirdi. 
1918-ci 
ilin  yazında  XKS 
Rusiyanın  B akıd ak ı  m ənafeyinin  m üdafiəçisi  kimi  çıxış 
e d ə rə k   ö z ü n ü n   4  aylıq  hakimiyyəti  ərzində  Bakıdan 
Sovet  R usiyasm a  1,3  milyon  ton  pulsuz  n e ft  göndəril- 
mişdi.  Birinci  dünya  m ü haribəsinin  sonlarında  Bakının 
əld ən-ələ  k eçm əsi  n ə tic ə s in d ə   n e ft  sənayesi  ciddi  itkilərə 
m ə ’ruz 
qalm ışdı, 
n e f t 
hasilatı 
xeyli 
azalmışdı. 
Bu, 
xüsusilə,  bolşeviklərin  n e ft  sənayesindəki  talançı  istis- 
m arın a  aiddir.  1918  v ə   1919-cu  illərdə  m üvafiq  olaraq 
hasil  olu n an   3,376  min  ton  və  3,690  min  ton  neftin 
üm um i  həcm i  1916-cı  il  h a silatınm   yalnız  yarısm a  bərabər 
idi.62
N e ft  sənayesini  b ö h ra n d a n   çıxarm aq  yolunu  tutan 
A zərbaycan  X a lq   C üm huriyyəti  h ö k u m ə ti  yarandığı  ilk 
g ü n d ən   bu  s a h ə d ə   k o n k re t  a d d ım la r  müəyyənləşdirdi. 
A zərbaycan 
p a r la m e n ti 
n e ft 
istehsalı  və 
satışım  öz 
n əz arə ti 
a ltın a  
aldı, 
b u n u n la 
bağlı 
o lara q  
dəfələrlə 
h ö k u m ətin   m ə ’ruzələrini  dinlədi,  n e ft  sənayesinin  ren- 
tabelliyinin  y ü k səlm əsin ə  yardım   e d ə n   bir  sıra  qanun- 
verici  s ə n ə d lə r  qəbul  etdi.
Bu  m ə q s ə d lə   m üxtəlif  id a rə lə rd ə   n e ft  məhsulları  ilə 
bağlı  sui  istifad ə  və  cinayətləri  təh q iq   e tm ə k   üçün 
xüsusi  təftiş-istin ta q   komissiyası  t ə ’sis  olu n m u şd u .  1919-cu 
il 
iyulun 
27-də 
qəbul  olu n m u ş  q a n u n la  
komissiyaya 
b ü tü n   h ö k u m ə t  m üəssisələri  və  vəzifəli  şəxslərdən,  ictimai 
tə ş k ila tla rd a n  
istənilən 
zə ruri 
m ə ’lum atları 
almaq 
hüququ,  h ə r  bir  şəxsin  çağırılan  za m a n   gəlm əsinin  tə ’min 
edilməsi,  h ə r  bir  şəxsə  qarşı  cinayət  tə h q iq a tı  qaldırmaq 
hü q u q u ,  p o ç t - t e le q r a f   yazışm asına  baxış  və  zəbt  etmə 
hü q u q u ,  tə h q iq a t   m ü d d ə ti  ərzin d ə  v ə z ifəd ən   k ə n a r   etmək 
hü q u q u  
n ə z ə r d ə  
tu tu lu r d u . 
B ü tü n  
b u n la r 
həmin 
m əsələ nin  h ö k u m ə t   ü çün  strateji  əhəm iyyətli  olduğunu 
təsdiq  edir.  V axtilə  S.Şaumyan  h ö k u m ə ti  Sovet  Rusiya- 
sının  arzusu  n a m in ə   n e f t   stansiyasının  milliləşdirilməsini 
e ’lan  etd iy in d ən ,  indi  milli  h ö k u m ə tin   ilk  zə ru ri  addımı
1918-ci  il  o k ty ab rın   6-da  neft  sənayesinin  özəlləşdirilməsi
h a q q ın d a   q ə r a r   v e r m ə s i  oldu.  1918-ci  il  oktyabrın  7-də 
h ö k u m ətin   n e f t   m ə ’d ə n lə r i  və  zavodlarm ı,  X ə zər  ticarət 
donanm ası  g əm ilərin i  n e f t   firm ala rı  və  gəmi  sahiblərinə 
qa ytarm ağı  n ə z ə r d ə   t u t a n   d e k r e t i  n əşr  olundu  və  b u nunla 
da  h ö k u m ə t  n e f t   s ə n a y esin d ə  xüsusi  mülkiyyət  prinsipini 
bərpa  etd i.63 
8  g ü n lü k   iş  saatı,  m ü ştə rə k   müqavilə  və 
"istehsal  ü z ə r i n d ə   f ə h lə   nəzarəti"  ləğv  edildi.
N e ft  A z ərb ay c an ın   ix rac atın m   əsas  mənbəyi  olduğun- 
dan  h ö k u m ə t  o n u n   m üxtəlif  istiq a m ə tlə rd ə   ixracını  b ərpa 
etm əyə  çalışırdı.  M ə ’lum   səbə blə rə  görə,  Rusiya  bazarı 
C üm huriyyət  ü ç ü n   itirildiyindən  b ü tü n   d iqqəti  Azərbay- 
canı 
dünya 
bazarı 
ilə 
birləşd irə n  
B akı-B atum  
n e ft 
k ə m ə rin in   işini  b ə r p a   etm ə y ə   y ö n ə ltm ə k   lazım  idi.  N e ft 
k ə m ə rin in   taleyi  çox  m ü rə k k ə b   idi.  O n u n   tikintisinə 
h ələ  X IX   əsrin   so n ların d a,  1897-ci  ildə  başlanmış,  1907-ci 
ilin  iyulunda  isə  b aşa  çatm ışdır.  N e ft  k ə m ərinin  üm um i 
uzunluğu  830  k m   idi  v ə   o n u n   m a rşru tu   Z aqafqaziya 
dəm iryolu  boyu n ca  keçirdi.
1917 
və 
1918-ci 
illərdə 
n e ft 
kəm əri 
ü zərində 
iş 
aparılm ası  h a q q ı n d a   ra st  gəlinən  m üxtəlif  m ə ’lum atlar, 
mahiyyət 
e ’tib arı 
ilə 
m əhz 
həm in 
neft 
kəm ərinin 
fəaliyyətinə  aid  idi.  M ə ’lu m d u r  ki,  ilk  başlanğıcda  Bakı 
neft  sən a y eçiləri  o n u n   m əh z  n e ft  k əm əri  kimi  inşa 
edilm əsin ə  e ’tira z   edird ilər.  U z u n   və  gərgin  m übarizədən 
sonra 
Z a q a f q a z iy a  
dəm iryolu 
id arə sin ə 
yol 
boyu 
B akı-B atum   m a g is tra l  boru  x ə ttini  inşa  etm əyə  icazə 
verilmişdi.  A m m a   bu  d ə f ə   k ə m ə r l ə   ağ  neftin  ötürülm əsi 
n ə z ə rd ə   .  t u t u ld u ğ u n d a n   on u n   inşasına  neft  sənayeçiləri 
e"tiraz  e tm ə d i lə r .  B u n u n la   Bakı  n e ft  zavodları  sahiblərinə 
Q a r a  
dən iz 
s a h illə rin d ə  
rə q ib lə rin  
m ey d an a 
gəlməsi 
təhlükəsi  sovuşm uş  o lu rd u .  Bu  ağ  neft  kəm əri  neft 
e ’m a le tm ə   sənayesi 
m ərkə zi  kimi  B akının  mövqeyini 
m ö h k ə m lə td i.
T ə ə s s ü f l ə r   ki,  s o n ra la r,  m əh z  1917-ci  il  iyulun  1-də 
ağ  n e ft  k ə m ə r i  q a r a   n e ft  ö t ü r ə n   k ə m ə r ə   çevrildi.64 
A z ərb ay c an ın   m üstəqilliyi  e ’lan  olunduğu  m ə q a m d a   neft 
k əm əri 
işləm irdi. 
B ak ı-B atu m  
m a rşru tu  
ilə 
neft 
ö tü rü lm əsi  yalnız  1918-ci  il  d e k a b rın   12-də  b ərp a  olundu.

---