İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

ə la q ə lə r  g enişləndi.  Bu  d ö v rd ə  B ak ıd a  20-dən  çox  ölkənin 
diplom atik  missiyaları  fəaliyyət  g ö s tə rm ə y ə   başladı.
G ö rü n d ü y ü   kimi,  1920-ci  il  ap rel  işğalı  ərəfəsində 
beynəlxalq  a l ə m d ə   A z ərbaycan  C üm huriyyətinin  təcrid 
olunm ası  a r a d a n   qaldırılmışdı.  M üstəqil  Azərbaycanın 
diplom atik 
c ə h ə t d ə n  
geniş 
tan ın m ası 
və 
hərtərəfli 
beynəlxalq 
ə l a q ə lə r  
siste m inə 
daxil 
olması 
prosesi 
başlanm ışdı.
QEYDLƏR
1.  AApec-Kajıennap,  c.24
2.  A R D A ,  f.  895,  s.l,  iş.48,  v.56
3. 
A . 
T onnyöauıeB . 
JİHnjıOMaTHMecKHe 
öecenw 
b
 
CraMÖyjıe 
191 8 -1 9 1 9 rr.  B aK y,1994, 
c.145.
4.  A R D A ,  f.970,  s.l,  iş.5, 
v.7.
5. 
C
b c t o x o b c k h h
 
PyccKHH 
A3ep6aHjı;*aH, 
c.44.
6.  A R D A ,  f.970,  s.l,  iş.5, 
v.7.
7.  PaencKHH  A .  JHoHeceHHe  wycaBaTCKOH  jtejıerauHH
Ha  llapHJKCKOH  MHpHOH 
KOHc.64.
8.  H ə sə n o v   C .  "Ağ  ləkələr"in  q a r a   kölgəsi,  Bakı,
1991,  s.88-90.
9.  A R D A ,  f.970,  s.l,  iş.13,  v.8.
10.  Y e n ə   o r a d a .  v.9.
11.  Paris  p e a c e   c o n fre n c e .  W ach,  1947,  Vol.  IX, 
p.851.
12.  Ibid.
13.  M ir-Ja co u b .  L e  p ro b lem e  du  C a u c a s e ,  Paris.  1933, 
p.121.
14.  Ibid.
15.  P aris  p e a c e   co n fre n c e ,  p.959.
16.  H ə sə n o v   C.  A zərb ay c an   beynəlxalq  m ünasibətlər 
sistem ində,  s.320.
17.  ABajıOB  3 .   He3aBHCHMOCTb  Tpy3HH 
b
 
MexnyHa- 
pOHHOH  nojiHTHKe,  n a p H x ,   1924,  c.241.
18.  M ir-Ja co u b .  L e   p ro b lem e  du  C a u c a s e ,  p.122.
19.  ABajıoB  3 .   YKa3.coM,  c.243-244.
20.  Paris  p e a c e   c o n f re n c e ,  p.903-904.
21.  Ibid.  p.903
22.  Ibid,  p.891.
23.  Ibid,  p.893.
24.  H ə sə n o v   C.  A zərb ay c an   beynəlxalq  m ü nasibətlər
sistem ində,  s.324.
25.  P aris  p e a c e   c o n fre n c e ,  p.901-902.
26.  M ir-Ja co u b .  L e   p ro b lem e  du  C aucase,  p.123.
27.  P aris  p e a c e   c o n fra n c e ,  p.902.
28.  A R D A ,   f.970,  s.l,  iş.146, v.27-28.
29.  İstiqlal,  1920,  18  yanvar.
30.  A R D A .   f.397, 
s.l,  iş.69, v.55-57.
31.  Y e n ə   o r a d a , f.894,  s.10,  iş.128, 
v.7.
32.  Y e n ə   o ra d a , v.27-28.
33.  Y e n ə   o ra d a , f.970,  s.l,  iş.221, 
v.30.
34.  Y e n ə  o ra d a ,  iş.224,  v.4.

---

VI  FƏSİL
1919-CU  İLİN  S O N U   -  1920-Cİ  İLİN  ƏVVƏLLƏRİNDƏ 
AZƏRBAYCAN  XALQ  CÜ M H U R İ Y Y Ə T İ N D Ə   SOSİAL- 
SİYASİ  VƏZİYYƏT
R cspublikada 
iqtisadi  və  siyasi  vəziyyət  m ürəkkəb 
o la ra q   q a lm a q d a   d avam   edirdi.  Iri  A zərbaycan  sənayeçisi
II.Z .T ağıycv 
A zorbaycanın 
Baş 
naziri 
N.Usubbəyova 
göndərdiyi  1919-cu  il  iyun  tarixli  m ə ’lum at-qeydlərində 
maliyyə  və  tic a rə t-s ə n a y e   sah ə sin d ə  h ö k u m ət  kursunun 
qəti  şəkildə  doyişdirilməsini  tək lif  edirdi.  O nun  fikrinə 
görə,  bu,  gənc  respublika  üçün  t ə h l ü k ə   tö rə d ə n   fəlakətin 
qarşısını  alm ağın  yegano  m ü m k ü n   yolu  idi.1
H .Z .T ağıyev 
kağız 
p u üarın 
k u rs u n u n  
görünırləmiş 
doroc ədə  aşağı  düşm osi  faktını  göstərirdi:  Qərbi  Avropa 
b a z arların d a  milii  m a n a t 2  q opikdən  d ə   az  qiymətləndi- 
rilirdi.  A y d ın d ır  ki,  pulun  k u rsu n u n   aşağı  düşməsi  qismən 
h ö k u m o t  nozaroti  vo  idarosindən  k ə n a rd a   olan  ümumi 
soboblordən  iroli  golirdi,  lakin  dünya  b azarında  pulların 
qiym otdon 
düşm osino  gətirib  çıxaran  bu 
səboblordon 
əlavo  m os’uliyyotin  böyük  hissəsi  dövlət  xərclərinin  ancaq 
yeni  kağız  pulların   buraxılm ası  hesabına  ödənilməsini 
də  görən  dövlot  maliyyə  siyasətinin  ü zə rin ə  düşürdü.
D a h a 
so n ra  
II.Z .T ağıyevin 
qeyd lərin d ə 
hökum ətin 
xarici  t i c a r ə t  siyasətinə  dair  m ara q lı  m ülahizəlor  irəli 
sü rü lü rd ü .  IL Z .T a ğ ıy e v   bu  siyasoti  kəskin  tənqid  edirdi.
O  sübut  e d ird i 
ki,  A z ə rb a y c a n d a n   mal  aparılmasına 
qarşı 
qoyulan 
q a d a ğ a l a r   sistem i 
xaricdə  Azərbaycan 
valyutasının 
q iy m ə td ə n  
d ü ş m ə s in ə  
gətirib 
çıxarmışdı. 
B unun  da  nəticə sin d o   xarici  k ap ital  respublika  ilə  iqtisadi 
ə la q ə lə rə   m a r a q   g ö stərm irdi.
Daxili 
siyasi 
vəziyyət 
d ə  
m ü rə kkə bləşirdi. 
Ö ik əd ə 
yaranmış  siyasi  ş ə r a it  və  iqtisadi  vəziyyətlə  ə l a q ə d a r 
olaraq,  1919-cu  il  sen ty ab rın   12-də  "Müsavat"  partiyasının 
parla m eu t  fraksiyası  h ö k u m ə t ə   e ’tim a d   məsələsini  irəli 
sürdü:  son  n ə tic ə d ə ,  H ö k u m ə t ə   e ’tim ad  m əsələsınə  da'ır 
səsverm ə  z a m a n ı  p artiy a  b itə rə f  m övqe  tutdu.  "Əhrar" 
və  " İttih a d ”  frak siy aları  isə  h ö k u m ə to   e ’tim ad  göstər- 
m ədiklərini  açıq  ş ə k ild ə   e ’lan  etd ilər.
A rtıq  
p a r la m e n t 
açıld ıq d an  
bir 
neço 
gün 
sonra 
Ə.Şeyxülislamov  t ə r ə f i n d ə n   yazılmış  b əyanatla  çıxış  edən 
"Hüm mət" 
p artiy a sın ın  
fraksiyası 
bildirdi 
ki, 
yeni 
yaradılm ış 
re sp u b lik a la r 
öz 
m ü q ə d d ə r a t m ı   t ə ’y in e tm ə  
prinsipinə  uyğun  o la r a q   m ü stəqillik  əldə  etm iş  və  y a r a n a n  
dövlətlərin  h ö k u m ə tl ə r i n d ə   sosıalistlərin  iştirakı  zərurili- 
yini  qobul  e tm iş lə r.  Sosialistlər  N .Usubboyovun  hökum ə- 
tini  bir  sıra  d e m o k r a tik   x a r a k te rli  tədbirləri,  o  cüm ləd ə n  
zem stvo  idarəçiliyini,  h ə y a ta   ke ç irə   bilm ə m ə sin d ə  gü- 
n a h la n d ır ır d ıla r .  B u n a   g ö rə   d ə   sosialistlor  də  h ö k u m ə tə  
e ’tim ad  e tm ə d ik l ə r i n i   bildirdilər.
K oalisyon  h ö k u m ə t ə   e ’tim a d   b a r ə d ə   sorğunun  nəticə- 
ləri  g ö s tə rd i  ki,  h ö k u m ə t d ə   p artiy a la r  arasında  blok 
yoxdur  və  h ö k u m ə t  tə sa d ü fi  çoxluğa  arxalanır.
1919-cu  il  sen ty ab rın   13-də  N a zirlər  Şurasının  sədri 
N .U subbəyov  m ə k t u b la   p a r la m e n t  s əd rin ə  m üraciot  etdi.
O, 
bu 
m ə k tu b d a  
göstərirdi 
ki, 
koalisiyaya 
girdiyi 
p a rtiy a la rla   h ö k u m ə t ə   e ’timadsızlıq  bildirən  sosialistlər 
a r a s ın d a   d ə r in   ixtilaflar  m e y d a n a   çıxdığına  göro  b u n d an  
sonra  ö z ü n ü n   baş  n a z ir  vəz ifəsin d ə  qaim asını  m üm künsüz 
hesab  e d ir.
Bu  vəziyyətin  xüsusiyyəti,  b ü tö v lü k d ə   h ö k u m ətin   deyil, 
yalnız 
B aş  N a zirin  
is te ’faya  getm əsin d o n  
ibarət 
idi. 
Rusiya  ilə  iqtisadi  ə laq ə lərin ,  xüsusilə  neft  sənayesində 
b öhra nı  d ə r in lo şd irə n ,  işsizliyin  a rtm a sın a   vo  fəhlələrin 
vəziyyətinin  d a h a   d a   pisləşm osinə  səbəb  olan 
neftin 
şimala  g ö n d ərilm əsi  m əsələsinin  və  a q r a r   m əsələnin  həll 
edilm əsini  bu  is te ’fa nın  əsas  səbəbləri  hesab  e tm ə k   olar. 
M üxtəlif  siyasi  p a rtiy a la r  a r a s ın d a k ı  ziddiyyətlər  koalisyon 
h ö k u m ə t  y a r a t m a q   im kanını  m ə h d u d la şd ırırd ı.  B una  görə 
də 
h ö k u m ə t  
b ö h ra n ı 
u zu n  
süron 
x a r a k t e r  
aldı 
və

---