İkinci dünya müharibəsinin abş üçün nəticələri
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
69 Karter hökum əti Qərbi Avropa və Yaponiya ilə əlaqələrində iri kapitalist dövl ətlərinin vahid cəbhəsini gücləndirmək məqsədilə «qarşılıqlı əməkdaşlıq» konsepsiyasını fəal təbliğ edirdi. Bu işdə qarşılıqlı planların işlənməsində Birləşmiş ştatların rəhbər rol oynayacağı nəzərdə tutulurdu. Aparıcı kapitalist ölkələrinin rəhbər- l ərinin (ABŞ, AFR, Yaponiya, Fransa, İngiltərə, İtaliya və Kanada) bütün illik müşavirələrində Birləşmiş Ştatların nümayəndələri öz mütt əfiqlərini iqtisadi, enerji, maliyyə çətinliklərinin aradan qal- dırılmasına dair layihələrə bağlamağa can atırdılar. Bu layihələr söz yox ki, ilk növb ədə Amerika tərəfi üçün mənfəətli idi. Lakin Q ərbi Avropa ölkələri və Yaponiya qəti şəkildə Amerikanın gös- t ərişlərindən imtina etdilər. İri kapitalist ölkələrinin iqtisadi sahədə qarşılıqlı planlar işləmək təşəbbüsləri səmərəsiz nəticələndi. H ərbi siyasət məsələlərində Birləşmiş ştatların və onun Qərbi Avropa mütt əfiqlərinin birliyi yüksək dərəcədə müdafiə olunurdu. Bel ə ki, 1978-ci ilin may ayında NATO-nun sessiyasında ABŞ-ın t əşəbbüsü ilə hərbi xərclərin ildə 3% artırılmasına dair qərar qəbul edildi. 1979- cu ilin dekabr ayında Birləşmiş ştatlar NATO-da öz mütt əfiqlərini Qərbi Avropa ölkələrində orta mənzilli raket-nüvə vasit ələrinin yerləşdirilməsi haqqında qərarla razı saldı. Lakin NATO-nun gücünün son rakı illərdə artırılmasına dair Amerikanın planı Qərbi Avropanın aparıcı dövlətlərinin rəhbərləri tərəfindən sönük qarşılandı. 1980-ci ilin iyun ayında «Böyük yeddilərin» növb əti müşavirəsində (Venetsiyada keçirilib) ABŞ nümayəndələri özl ərinin Qərbi Avropa müttəfiqlərini öz məqsədlərinə ram etməyə nail olmadılar. Karter hökum ətinin Latın Amerikası ölkələri ilə münasibətinə dair siyas əti böyük daxili ziddiyyətlərlə xarakterizə olunurdu. Yeni hökum ət Latın Amerikası ölkələri məsələsinə respublikaçıların münasibətindən fərqli münasibət bəsləyirdi. Karter hökum ətinin bu məsələ ilə bağlı planları sırasında Panama kanalı haqqında yeni müqavilənin işlənməsi və bağlanması dururdu. Vaşinqtonun rəsmi nümayəndələrinin fikrincə, bu Latın Amerikası ölkələrində Amerika əleyhinə əhval-ruhiyyənin z əifləməsinə gətirib çıxarmalı idi. 1977-ci ilin sentyabr ayının 7- d ə Vaşinqtonda təntənəli şəraitdə Panama kanalının yeni statusu ilə 70 bağlı müqavilə imzalandı. 1978-ci ilin mart-aprel ayında keçirilən müzakir ələrdən sonra senat müqaviləni təsdiq etdi. Yeni müqavil ədə göstərilirdi ki, Panama kanalı tədricən Panamanın tabeçiliyi altına keçir. Kanalın istismarından alınan pulla kanalın işi yaxşılaşdırılmalı və 2000-ci ilədək o tam şəkildə Panamanın n əzarəti altına keçməlidir. Lakin Panama kanalı haqqında bu müqavil ədə Birləşmiş Ştatlar Panama kanalı ərazisində özünün əsas hüquqlarını saxlamışdı. Birl əşmiş Ştatlar diktator A.Somosaya 1979-cu ilin iyul ayında Nikaraqua xalqının onun hökumətinin devirməsi məqsədilə qaldırdığı üsyanının yatırılmasına çoxlu miqdarda iqtisadi və hərbi köm əklik göstərmişdir. Həmçinin Vaşinqtonun hakim dairələri t ərəfindən Salvodorun,Qvatemalanın, Hondurasın irticaçı qüvvə- l ərinə, xalqların milli-azadlıq hərəkatı əleyhinə hər cür müba- riz əyə fəal köməklik göstərilirdi. 70-ci ill ərin sonlarında da Ağ evin sahiblərinin Yaxın və Orta Şərq siyasəti dəyişməmiş qalmışdır. Düzdür, 1977-ci ilin oktyabr ayında dünyada sülhün qorunması və beynəlxalq gərginliyin azaldılması məqsədilə «Ərəb-İsrail ziddiyyətlərinin ədalətli həlli və qaydaya salınmasına dair» qarşılıqlı Sovet-Amerika bəyanatı dərc edilmişdir. Lakin Birləşmiş Ştatlar bu məsələdə «hakim» rolunu oynamasına baxmayaraq yenə də imperialist mahiyyətini gizlətmir, ərəb xalqlarının vahid cəbhəsini parçalamaq, İsrailin vəziyyətini möhk əmlətmək məqsədi güdürdü. Bu işin ssenarisi Vaşinqtonda hazırlanırdı. 1978-ci ilin sentyabr ayında ABŞ prezidentinin iqa- m ətgahında, Kemp-Deviddə C. Karterin Misir prezidenti Ə.Sadatla v ə İsrailin baş naziri M. Beginlə «Misir-İsrail» razılaşmasına dair görüşü keçirildi. Görüşdə bir sıra siyasi məsələlər, həmçinin İordan çayının Qərb sahilinə – Qəzzə ərazisinə muxtariyyət verilməsi və bu ərazidən İsrail ordularının çıxarılması məsələləri də müzakirə edildi. (H əmin ərazi 1967-ci ildə İsrail işğalına məruz qalmışdır). Karter hökum ətinin Yaxın Şərq siyasəti İsrailin işğalçılıq plan- larının genişlənməsinə yardım edirdi. Karter hökum ətinin sözü ilə işi arasında ciddi əlaqəsizlik başqa xarici siyasət məsələlərində də özünü göstərirdi. Belə ki, m əsələn, 1979-cu ilin yanvar ayının 1-də ABŞ və ÇXP arasında 71 r əsmi diplomatik əlaqələr yaradılmış oldu. Həm də prezident Karter, h əm də Xua Qorenin rəhbərlik etdiyi Çin ABŞ və ÇXP ara- sında münasibətlərin normalaşdırılmasına can atırdılar. Bu normalaşdırma hər hansı bir üçüncü dövlət əleyhinə aparılmamalı, sülh işinə, beynəlxalq təhlükəsizliyə xidmət etməli idi. Lakin Amerika-Çin əlaqələrinin sonrakı inkişafı göstərdi ki, Birləşmiş ştatların sağ dairələri «Çin amilindən» Sovet İttifaqının əleyhinə istifad ə etməyə çalışmışlar. 70-ci ill ərin ikinci yarısında Sovet-Amerika münasibətlərinin inkişafı böyük çətinliklərlə üzləşdi. Düzdür, C. Karter və onun xarici siyas ət üzrə müşavirləri özlərinin dünyanın iki sistemi arası- nda münasib ətlərin normalaşdırılmasını bəyanatlarla göstərirdilər. Bununla ABŞ-ın hakim dairələri sürətlə silahlanmada yeni imkan- lar qazınır və Birləşmiş Ştatların günahı üzündən strateji hücum silahlarının məhdudlaşdırılmasına dair yeni uzunmüddətli razılığın əldə olunması və müqavilənin bağlanması gedişini ləngidirdilər. 1979-cu ild ə SSRİ və ABŞ arasında strateji hücum silah- larının məhdudlaşdırılmasına dair saziş imzalandı. Bu sənəd də əvvəllər imzalanmış sənədlər kimi tərəflərin bərabərliyi və eyni d ərəcədə təhlükəsizliyi prinsipinə əsaslanırdı.Saziş müxtəlif ictimai quruluşlu dövlətlərin dinc yanaşı yaşaması prinsipinə müvafiq olaraq ikit ərəfli əməkdaşlığı uzunmüddətli əsas üzərində inkişaf etdirm ək üçün zəmin yarada bilərdi. 1979- cu ilin iyun ayının 18-də Vyanada Sov.İKP MK-nın Baş katibi, SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədri L.İ.Brejnev və ABŞ prezidenti C. Karter arasında strateji hücum silahlarının məh- du dlaşdırılmasına dair müqavilə imzalandı. Hər iki tərəf strateji hücum silahlarının sayının məhdudlaşdırılması və onların təkmil- l əşdirilməsinin saxlanılmasına dair razılaşma əldə etdilər. Onlar h əmçinin öz üzərlərinə strateji silahların yeni növlərinin təşkilinin m əhdudlaşdırılması vəzifəsini də götürmüşdülər.1979-cu ilin Vya- na görüşü özündə Sovet-Amerika münasibətlərinin və bütünlükdə beyn əlxalq siyasi iqlimin yaxşılaşması yolunda irəliyə mühüm addım atıldığını əks etdirirdi. 1979-cu ilin dekabrında SSRİ-nin Əfqanıstana qoşun yeritməsi bu sazişin ABŞ tərəfindən ratifikasiya edilm əməsinə səbəb oldu. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|