İkinci dünya müharibəsinin abş üçün nəticələri

 
63 
sıralarından  çıxmaq  məsələsi də  qoyulmuşdu.1974-cü ilin əvvəl-
l
ərindən təşkilatın  hər  bir  iştirakçısı  öz  xarici  siyasətini müstəqil 
h
əyata keçirirdi.  
70-ci ill
ərdə  Yaxın  Şərq  də  ABŞ-hakim dairələrinin diqqət 
m
ərkəzində  idi.    Yaxın  Şərqdə  Amerikanın  mövqelərinin 
möhk
əmlənməsində İsrail strateji əhəmiyyət kəsb edirdi.  Birləşmiş 
Ştatlar tərəfindən İsrailin hərbi-iqtisadi və siyasi cəhətdən müdafiə 
olunması İsrail ekstremistlərinin ərəb ölkələri əleyhinə təcavüzkar 
planlar h
əyata keçirməsinə şərait yaradırdı.   
70-ci ill
ərin  əvvəllərində  Birləşmiş  Ştatların    Qərbi Avropa 
ölk
ələri və  Yaponiya ilə  münasibətlərində  son dərəcə  əlverişsiz 
şərait  yaranmışdı.    Buna görə  də  «Ümumi bazar» ölkələri və 
Yaponiya Amerika üçün t
əhlükəli imperialist rəqiblər idilər.  ABŞ-
ın kapitalist ölkələrinin sənaye məhsulları istehsalı sırasındakı yeri 
1948-ci ild
ə 53% olduğu halda 70-ci illərin əvvəllərində azalaraq 
40% olmuşdur.  Əksinə «Ümumi bazar» ölkələrinin və Yaponiya-
nın payı bu sahədə yüksələrək 13,5%-dən 28%-ə çatmışdır.  
Amerika imperializminin maliyy
ə-iqtisadi mövqeyinin 
z
əifləməsi  ABŞ-ın  hakim  dairələrinin  qarşısına  «atlantik  cəmiy-
y
ətində» özünün hərbi-siyasi nüfuz dairəsinin möhkəmləndirilməsi 
v
əzifəsini qoymuşdu.  Nikson hökumət 70-ci illərin ortalarında öz 
diqq
ətini  əsasən Qərbi Avropa ölkələrinə  yönəltmişdi.    Belə  ki, 
qeyd etdiyimiz dövrd
ə  Birləşmiş  Ştatların  Qərbi Avropa və 
Yaponiyada iqtisadi v
ə  siyasi mövqeyinin möhkəmləndirilməsi 
Amerika xarici siyas
ətinin ilk növbəli problemlərindən biri idi.  
70-ci ill
ərin birinci yarısında ABŞ hökumətinin xarici siyasət 
x
əttinin mərkəzində  Sovet  İttifaqı  ilə  münasibətlərin optimal 
istiqam
əti dururdu.    Bu dövrdə  ABŞ-ın  xarici  siyasətində  yeni 
əlamət Amerika-Sovet münasibətlərində lazımi dəyişikliklər etmək 
idi.    Birl
əşmiş Ştatlarla Sovet İttifaqı arasındakı münasibətlərdəki 
böyük  yaxınlaşma  meyllərini prezident Nikson özü həyata 
keçirirdi.  Nikson öz növb
əsində  «soyuq müharibə» tərəfdar-
larından biri idi.  
Moskvada sovet-
Amerika danışıqları (1972-ci ilin mayın 22-
d
ən 30-dək olan dövrdə)  lazımi  sazişlərin  imzalanması  ilə  başa 
çatmışdır.  Həmin sazişlər sırasında «Sovet Sosialist Respublikaları 

---

 
64 
İttifaqı və Amerika Birləşmiş Ştatları arasında qarşılıqlı əlaqələrin 
əsasları» böyük əhəmiyyət kəsb edir.  Həmin müqavilənin birinci 
b
əndində deyilirdi ki, hazırkı nüvə əsrində bu və ya digər ölkə dinc 
yanaşı  yaşamaq  prinsipinə  əməl etmədən mövcud ola bilməz.  
H
əmin müqavilə  Amerika-Sovet  İttifaqı  münasibətlərinin bütün 
sah
ələr üzrə beynəlxalq-hüquqi qaydalarını müəyyən etmişdir.  
H
əmçinin SSRİ və ABŞ arasında raket əleyhinə müdafiə və 
strateji  hücum  silahlarının  məhdudlaşdırılması  və  azaldılması 
sah
əsində bağlanmış müqavilə də böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir.  
H
əmin müqavilələrin  bağlanması  nüvə  müharibəsi təhlükəsini 
azaltmış, silahların güclü növlərinin azaldılmasını təmin etmişdir.  
Moskva  danışıqlarında  həmçinin  əməkdaşlığın  siyasi  sahəsi 
deyil,  iqtisadi,  elmi,  m
ədəni  əməkdaşlıq  əlaqələrinin  genişlən-
dirilm
əsi ilə  əlaqədar  başqa  sazişlər də  imzalanmışdır.    Ticarət 
m
əsələləri üzrə  birgə  Sovet-Amerika  komissiyası  təsis  olunmuş, 
SSRİ  və  ABŞ  arasında  ticarət  danışıqlarının  hazırlanmasının 
v
əzifələri müəyyənləşdirilmişdir.  Həmçinin danışıqlarda yuxarıda 
qeyd etdiyimiz kimi,  h
ər iki ölkə arasında elmi-texniki sahələrdə, 
s
əhiyyə  sahəsində,  elm,  təhsil və  mədəniyyət sahəsində  müba-
dil
ələrin təşkili məsələləri də dəqiq göstərilmişdir.  
1972-
ci  ilin  Moskva  sazişləri  amerikalıların  böyük  əksəriy-
y
əti tərəfindən bəyənilmişdi.    Lakin Sovet-Amerika münasibətlə-
rinin normalaşdırılmasının qaydaya salınmasının əleyhinə çıxanlar 
da var idi.    
Bunlar inhisarçılardan, strateji silah istehsalı ilə bağlı 
olanlardan,  yüks
ək mənsublu bürokratlardan,  mürtəce fikirli, 
sionist düşüncəli nümayəndələrdən ibarət idi.  
Sovet-Amerika münasib
ətlərinin qaydaya  salması işi ardıcıl 
davam etdirilirdi.  1973-
cü ilin iyun ayında Sov. İKP. MK-nın Baş 
katibi L. 
İ.  Brejnevin  ABŞ-a  görüşə  gedişi  bu  yolda yeni əsaslı 
addımların başlanğıcını qoydu.  Növbəti danışıqların nəticəsi ola-
raq yüks
ək səviyyədə  nüvə  müharibəsinə  yol verməmək  sazişi 
imzalanmış,  həmçinin  strateji    hücum  silahlarının  gələcəkdə  də 
m
əhdudlaşdırılmasının  ümumi  prinsipləri təsdiq edilmişdir.    Bir 
ild
ən sonra 1974-cü  ilin  iyun  ayında  Niksonun  Sovet  İttifaqına 
ikinci g
əlişindən sonra nüvə  silahlarının  yeraltı  sınaqdan  çıxarıl-
masının məhdudlaşdırılmasına dair müqavilə imzalanmışdır.   

---

 
65 
Qısa  müddət  ərzində  Sovet-Amerika münasibətləri  əhəmiy-
y
ətli dərəcədə  yüksəldi.    SSRİ  və  ABŞ  arasında    ticarət yüksək 
d
ərəcədə  artdı.  Məsələn,  bu  artım  1971-ci ildə  bütövlükdə  200 
milyon dollar olduğu halda, 1973-cü ildə 1,5 milyard dollar olmuş-
dur.   
İki ölkənin alimləri və mədəniyyət xadimləri arasındakı əla-
q
ələr möhkəmlənmişdi.    Həmçinin iki ölkə  arasında  nəqliyyat 
əlaqələri  yaxşılaşdırılmışdı.    Bu göstərirdi ki,  70-ci illərin  əvvəl-
l
ərində Sovet-Amerika münasibətləri  «soyuq müharibəni»  çıxıl-
maz v
əziyyətdən çıxarırdı.  
Ölk
ədə  «Uotergeyt məsələsi» burjua  demokratiyasının  dərin 
böhran keçirdiyini göst
ərdi.  1972-ci ildə seçki kampaniyası zama-
nı R. Niksonun yenidən prezident seçilməsi üzrə komitə ilə əlaqə-
dar  bir  qrup  şəxs  «Vaşinqtonda  demokratlar  partiyasının  ştab 
m
ənzilinin yerləşdirdiyi  Uotergeyt»  otelində  dinləmə  qurğusu 
quran  anda  yaxalandı.    Təhqiqat  yolları  Ağ  evə  aparıb  çıxarırdı.  
Dövl
ət  başçısının  köməkçilərinin və  vəkil  edilmiş  şəxslərin  bir 
qrupu m
əhkəmə  məsuliyyətinə  cəlb edildi.    Vəzifədən kənar 
edilm
ə  perspektivi  qarşısında  qalan  Nikson  1974-cü ilin avqust 
ayında prezidentlik səlahiyyətindən əl çəkdi.  
Cerald Ford hökum
ətinin dövründə ABŞ-ın xarici siyasəti 
Ford hökum
ətinin xarici siyasətində Latın Amerikası ölkələri 
özün
əməxsus yer tuturdu. 1974-cü  ilin  dekabr  ayında  ABŞ  yeni 
ticar
ət qanununu qəbul  etdi.  Bu  qanunla  Latın  Amerikası 
ölk
ələrində ABŞ-a gətirilən bir sıra mallar üzərinə məhdudiyyətlər 
qoyuldu. Bel
ə  hal  Latın  Amerikası  ölkələrinin xarici ticarətinə 
m
ənfi təsir etdiyindən 1975-ci  ilin  may  ayında  ADT  Baş 
M
əclisinin  sessiyasında  yeni ticarət  qanununun  yumşaldılması 
bar
ədə  ABŞ-a müraciət  edildi.  ABŞ  bu  təklifləri qəbul edərək 
qanunun  bir  sıra  maddələrini ləğv  etdi.  Bundan  sonra  həmin 
ölk
ələrlə ABŞ-ın ticarəti daha da genişləndi. 
Ford hökum
ətinin xarici siyasətinin  əsas istiqamətlərindən 
biri NATO il
ə əməkdaşlıq idi. ABŞ hökuməti Avropa siyasətində 
Atlantika h
əmrəyliyinə üstünlük verirdi. 
Ford hökum
ətinin xarici siyasətinin istiqamətlərindən biri 
Asiya v
ə Sakit okean regionu dövlətləri ilə münaisbətlər idi.  1975-
ci  ilin  dekabrında  bəzən  «Sakt  okean  doktrinası»    adlanan  Ford 

---