İlqar hüseynov nigar əFƏNDİyeva

İ. Hüseynov, N. Əfəndiyeva
. QƏDİM DÜNYA MƏDƏNİYYƏTİ. 
 
66
Lamassu qanadlı öküz, yaxud insan başlı şir kimi təsəvvür olunurdu. Misirdə olduğu kimi, şumer allahları da 
ibadətləri ilə bağlı olan heyvanların üstündə təsvir edilirdilər. 
Qədim  İkiçayarası xalqları  qədim ovsun formalarını saxlamışdılar. Guya ovsun vasitəsilə adamı 
xəstəlikdən, bədbəxtlikdən xilas etmək olarmış. Müxtəlif falabaxma növləri mövcud idi. Heyvan içalatı, 
xüsusilə ciyərlə fal açırdılar. Müasir falabaxanlar da bəzən uyğun üsullara əl atırlar.  
Qədim  İkiçayarasının mühüm dini mərkəzləri məbədlər idi. Məbədin xeyli xidmətçisi, qul və azad 
icmalardan ibarət işçi qüvvəsi, kahin və kahinəsi vardı. Məbədlər böyük torpaq sahələrinə malik idilər. 
Burada sənətkarlıq emalatxanaları  işləyirdi. Məbəd iqtisadi cəhətdən qüdrətli təşkilat idi. Məbəd müstəqil 
qaydada ticarət və  sələmçilikdə  məşğul olurdu. İkiçayarası  məbəd təsərrüfatı hökmdarın qayğısı sayəsində 
əhalinin nəzir-qurbanı hesabına  əlavə qazanca sahib olurdu. Eyni zamanda məbəd təhsil mərkəzi olmaqla 
elmi biliklərin yayılmasına imkan yaradırdı. Məbədlər müxtəlif bayram şənlikləri təşkil edirdi. Burada yeni il 
bayramı xüsusi təntənə ilə keçirilirdi. Yeni il əkin işlərinin başlanması dövrünə, bahar aylarına düşürdü. 
Müasir bahar bayramları  qədim  əkinçilərin yazda keçirdikləri yeni il şənlikləri ilə tarixi köklərlə bağlıdır. 
Bayram ziyafəti allah Marduka həsr edilirdi. Adətə uyğun olaraq bayram şənliyi hökmdarın və kahinənin 
nikahı ilə başa çatırdı. Yay və  qış gündönümü zamanı (22 iyun və 22 dekabr) ölən və dirilən allah 
Dumuzinin şərəfinə də bayram ziyafəti keçirilirdi. 
İkiçayarası əfsanələri şifahi xalq yaradıcılığı məhsulu olmaqla şumerlər və akkadlar tərəfindən yazıya 
köçürülmüşdür.  Şumer və Akkad əsatirlərində dünyanın və insanın yaranması  əfsanəsi, bununla əlaqədar 
allahların əməlləri əks olunmuşdur. 
Əfsanələrdən biri dünyanın yaradılmasını ali allah Enlilin əməli kimi şərh etmişdir. Guya o, biri-birinə 
bitişik yaşayan ər-arvad An və Ki allahlarını ayırmış, bununla da Göyü və Yeri yaratmışdır. Sonra o, Nippur 
şəhərini inşa etmiş və allahları orada məskunlaşdırmışdı. Müdrik Enki torpaqları suvarmış, hər yerdə ot və 
ağaclar göyərmişdi. Lakin dünyada nə heyvan, nə  də insan varmış. Allahlar yoxsul həyat sürürmüşlər, 
çörəyin dadını belə bilmirmişlər. Belə halda allahlar ilahi Laharı və Aşnanı gildən yoğurub yaradırlar. Lahar 
qoyun-quzu saxlayırmış, Aşnan isə taxıl becərərmiş. Enki Aşnan üçün toxa icad etmiş, o da yeri şumlayıb, 
arpa və buğda əkərmiş. Sonra isə Enki xış düzəltmişdi. Aşnan ilk məhsuldan allahlar üçün kökələr bişirirmiş. 
Lahar isə allahları süd, ət və yunla təmin edirmiş. Lakin buna baxmayaraq göydə və yer altında allahların 
sayı getdikcə artırmış, ərzaq isə çatışmırmış. Allahlar nə süddən, nə də çörəkdən doyunca yeyə bilmirmişlər. 
Allahlar müdrik Enkiyə müraciət edirlər ki, vəziyyətdən çıxmaq üçün tədbir görsün. İlahə Nammu ona deyir: 
«Allahlardan zəif və onlar üçün səbirlə işləyən insanları yarat!». Enki ulu ana Nammunun çağırışına qulaq 
asıb işə başlayır. Enki böyük ana Ninhursaqdan xahiş edir ki, dulusçular gil hazırladıqca, o yaradacağı 
məxluqa allahın görkəmini versin. Gil hazır olduqdan sonra Ninmah birinci insanı yoğurdu, alınmadı, 
ikincisini yapdı, bu da alınmadı. Bunlar ilk sonsuz kişi və qadın imişlər. Belə halda Enki özü gildən allahlara 
oxşar güclü və  ağıllı kişi və qadın yaratdı. Lakin onlara əbədi həyat vermədi.  İnsanlar qurban kəsməklə 
allahları yeməklə  təmin etməli və daim onların itaətində durmalı idilər.  İnsanların müstəqil hərəkətini, 
arzularını və etirazını allahlar ram edirdilər. 
Əfsanə sinfi cəmiyyətdə formalaşmışdı.  İnsan cəmiyyətinə xas olan qaydalar əsatirlərdə  də  əks 
olunurdu. 
Babil rəvayətinə görə, dünyanı  və insanları allah Marduk xəlq etmişdir. Sonsuz Kainat okeanında 
bədheybət  əjdahalara qarşı mübarizədə, guya allahlar aciz imişlər. Onlara bədheybət dəniz ilahəsi Tiamat 
başçılıq edirmiş. Allahların heç biri cürət edib Tiamata qarşı  çıxa bilmirdi. Tiamat isə allahların qurduğu 
qanun-qaydaları məhv edir, dünyada qarmaqarışıqlıq yaradırdı. Kiçik allah cərgəsində olan Marduk Tiamata 
qarşı  çıxmağa razılıq verdi. Əvəzində allahlar ona ali hakimiyyət vəd edirlər. Marduk Tiamata qalib gəlir. 
Onu parçalayır, bir hissəsindən göyü, digər hissəsindən yeri yaradır, planet və ulduzları yerbəyer edir, Sin 
(«Ay») və  Şamaş («Şəms, Günəş») arasında gecə  və gündüzü bölüşdürür. O, sonra yer üzündə bitki və 
heyvanları yayır. Tiamatın sərkərdəsi (digər rəvayətə görə  əri) Kinqunu öldürüb, onun qanını gilə qatır, 
bundan insan düzəldir, lakin onların həyat müddətini məhdudlaşdırır. 
Dünyanın və insanların yaranma əfsanəsi, demək olar ki, cüzi dəyişikliklə əvvəl Tövratda, sonra isə 
Quranda əks olunmuşdur. 
Qədim  İkiçayarasının ideologiyasında ölən və dirilən təbiətə ibadət mühüm yer tuturdu. Təbiətdə 
mövsümlərin dəyişilməsi dini təsəvvürlər əsasında izah olunurdu. Bu, İnanna (akkadlarda - İştar) və Dumuzi 
əfsanəsində öz əksini tapmışdı.  Əfsanənin  Şumer variantına görə, məhəbbət ilahəsi  İnanna ilahi mənşəli 
çoban Dumuziyə  ərə gedir. Sonra o, ölüləri diriltmək üçün axirət dünyasına yollanır. Burada onun bacısı 
Ereşkiqal hökmranlıq edirmiş.  İnanna o dünyaya yola düşməzdən  əvvəl köməkçisi Ninşubura müəyyən 
göstərişlər verir. O, axirət dünyasının yeddi qapısını keçməli olur. Hər qapı  ağzında onun paltarını 
soyundurur və  bəzək  əşyalarını  əlindən alırdılar. Sonuncu qapıdan o, çılpaq halda yeraltı aləmə  qədəm 
qoyanda Ereşkiqal və anunnaklarla üz-üzə  gəlir. Onların dəhşətli və  zəhmli baxışı  İnannanı öldürür. 
Ninşubur görür ki, üç gün, üç gecə keçdi, lakin İnanna qayıtmadı.  İnannanın tapşırığını yadına salır, 
allahlardan onu diriltmək üçün kömək diləyir. Enlil və Nanna imtina edirlər, yalnnız Enki ona köməklik əlini 

---