İlqar hüseynov nigar əFƏNDİyeva

İ. Hüseynov, N. Əfəndiyeva
. QƏDİM DÜNYA MƏDƏNİYYƏTİ. 
 
167
 

---

İ. Hüseynov, N. Əfəndiyeva
. QƏDİM DÜNYA MƏDƏNİYYƏTİ. 
 
168
 

---

İ. Hüseynov, N. Əfəndiyeva
. QƏDİM DÜNYA MƏDƏNİYYƏTİ. 
 
169
 
 
 
 

---

İ. Hüseynov, N. Əfəndiyeva
. QƏDİM DÜNYA MƏDƏNİYYƏTİ. 
 
170
 
 

---

İ. Hüseynov, N. Əfəndiyeva
. QƏDİM DÜNYA MƏDƏNİYYƏTİ. 
 
171
 

---

İ. Hüseynov, N. Əfəndiyeva
. QƏDİM DÜNYA MƏDƏNİYYƏTİ. 
 
172
 

---

İ. Hüseynov, N. Əfəndiyeva
. QƏDİM DÜNYA MƏDƏNİYYƏTİ. 
 
173
 
 
 

---

İ. Hüseynov, N. Əfəndiyeva
. QƏDİM DÜNYA MƏDƏNİYYƏTİ. 
 
174
 
 
 

---

İ. Hüseynov, N. Əfəndiyeva
. QƏDİM DÜNYA MƏDƏNİYYƏTİ. 
 
175
 
QƏDİM YUNAN MƏDƏNİYYƏTİ 
 
Avropada  ən qədim dövlət. Yunanıstan Balkan yarımadasının cənubunda yerləşir. Dağlıq ölkədir. 
Daşlı-kəsəkli yamaclarda kolluqlar və seyrək ot bitirdi. Dağlar arasında münbit torpaqlı kiçik düzənliklər 
yerləşirdi. Yunanıstanda dəmir, mis, gümüş, mərmər yataqları var idi. Onun şərq sahili Egey dənizi ilə 
əhatələnir, girintili-çıxıntılıdır, liman üçün əlverişlidir. Burada qış  qısa olur. Yayda çayların suyu quruyur 
Yunanlar yola saldıqları adamlara deyirdilər: “Yaxşı yol, sərin su”. Yunanıstan təbii surətdə üç hissəyə 
bölünürdü. Cənubi Yunanıstan və ya Peloponnes yalnız dar bir bərzəx vasitəsilə Orta Yunanıstanla birləşir. 
Orta Yunanıstanı və Şimali Yunanıstanı bir-birindən sıra dağlar ayIrır, ancaq sahildə dağlarla dəniz arasında 
dar Fermopil keçidi vardır. Egey dənizində çoxlu adalar var. Onların ən böyüyü Krit adasıdır. 
E.ə. XIX əsrdə arxeoloqlar Krit adasında e.ə. III-II minilliklərə aid daş ev, yoxsul komaları, saray 
qalıqları anbarlar, tuncdan silah, qızıldan bəzək əşyaları və s. aşkar etdilər. Kirtlilərin öz yazıları var idi Onu 
hələlik heç kəs oxuya bilməmişdir. Onlar Misir, Finikiya vasitəsilə Babil ilə ticarət aparırdılar. Beləliklə, e.ə. 
III-II minilliklərdə Avropada ilk sinfi cəmiyyət və dövlət yarandı. Kritdən  şimalda kiçik adada vulkan 
püskürmüş, Krit mədəniyyəti məhv olmuşdu. Buraya gələn yunanlar Kriti asanlıqla tuta bildilər. 
Krit mədəniyyəti ilə bağlı  mədəniyyət e.ə. II minillikdə Peloponnesdə Miken şəhərində yarandı. 
Mikenlilər kritlilərin yazısını öz dillərinə uyğunlaşdırdılar. Miken şəhərində axey tayfaları məskunlaşmışdı. 
Miken Akropolu (yunanca “yuxarı  şəhər) düzənliyin ortasındakı hündür təpədə yerləşirdi. Burada saray 
qalıqları, sərdabələr, ölünün üzünə qoyulan qızıl maska, bəzək əşyaları, silah və s. aşkar edilmişdir Beləliklə, 
e.ə. II minillikdə Yunanıstanın daha münbit vilayətlərində quldarlıq quruluşu təşəkkül tapdı  və dövlət 
yarandı. E.ə. XII əsrdə şimaldan gələn dori tayfaları Yunanıstanı tutub özlərindən əvvəlki mədəniyyətə sön 
qoydular. Dorilərin mədəniyyəti Miken mədəniyyətindən aşağı idi. Dorilər Yunanıstanı tutub özlərindən 
əvvəlki mədəniyyəti məhv etdilər. Hətta bir neçə əsr daşdan binalar tikilmədi, təsərrüfat tənəzzül etdi, yazı 
unuduldu, sənət  əşyaları kobudlaşdı, yaranmış kiçik dövlətlər məhv edildi. Axeylər Anadoluya köçdülər, 
burada yüksək mədəniyyət mərkəzləri yaratdılar. Dorilər Yunanıstana özləri ilə dəmir gətirdilər.  
Yunan  əfsanələri. Homer. Qədim Yunanıstanda ölkənin keçmişindən bəhs edən çoxlu əsatirlər və 
nəğmələr yaranmışdır. Bu əfsanələrin bir hissəsi dövrümüzə  qədər gəlib çatmışdır.  Şair-müğənnilər lirada 
nəhənglər, allahlar, qəhrəmanlar haqqında mahnılar oxuyurdular. Bu mahnı və əfsanələrdə uydurmalar olsa 
da, onlar yunanların məşğuliyyəti adətləri, əmək alətləri, hansı ölkələrdə olmaları, hansı allahlara inanmaları 
haqqında məlumat verir. Alimlər əfsanələrdən tarixi mənbə kimi istifadə edirlər. Yunanlar “Dedal və İkar”, 
“Tesey”, “Arqonavtlar”, “Herakl”, “Prometey”, “Demetra və Persefona” və b. əfsanələr yaratmışlar. Bu 
əfsanələrin hər biri yunanların keçmişi, tarixi, insanları və onların qəhrəmanları haqqında iftixar hissi tərbiyə 
edirdi. Bu əfsanələr müasir dövrdə də maraqla oxunur. 
Troya müharibəsi e.ə. 1200-cü ildə yunanlarla troyalılar arasında Anadolunun Egey dənizi sahillərində 
olan Troyada olmuşdur. Yunanlar Troya müharibəsi haqqında çoxlu əfsanələr,  əsərlər yaratmışlar. Bunlar 
arasında “İlliada” nə “Odisseya” poemaları xüsusi yer tutur. Rəvayətə görə bu poemaları kor şair Homer 
yazmışdı. Cuman edilir ki, poemalar e.ə. VIII əsrdə tərtib edilib, e.ə. VI əsrdə isə qələmə alınıb. Poemada 
yunanların adət ənənələri, etiqadları, həyat tərzi haqqında geniş məlumat verilir. Bu poemaların əhəmiyyəti 
tarix üçün o qədər böyükdür ki, e.ə. XI-IX əsrlər Homer dövrü adlanır Yunanıstanın erkən qədim tarixini 
öyrənmək üçün Homerin poemaları etibarlı mənbə sayılır. Arxeoloji qazıntılar nəticəsində Homerin “İlliada” 
və “Odisseya” poemalarında təsvir olunmuş hadisələrin tarixən, olduğu sübut edilmişdir. 
Yunanlar Troya şəhərini  İlion adlandırırdılar. “İlliada” poemasının adı da buradan götürülmüşdür. 
Poema Troyanı mühasirəyə almış yunanların 10 ilik savaşdan usanmasından bəhs edir. Sıravi döyüşçü Tersit 
əsilzadələri suçlayır. Odissey onu susmağa məcbur edir. Yunanlar arasında Axilles, troyalılar arasında çar 
Priamın oğlu Hektor yaxşı döyüşçü sayılırdı. Onların təkbətək döyüşündə Axilles zəfər çalıb Hektoru 
öldürür. Döyüşdə Axillesin dostu Patrokl həlak olur, onun dəfn mərasimi təsvir olunur. Axillesin anası ilahə 
Fetida onu körpəlikdə dabanından tutub yeraltı Stiks çayının “sehrli” sularında çimizdirirmiş, nəticədə 
dabanından savayı bütün bədəni guya dişbatmaz olur. Parisin atdığı ox Axillesin dabanına sancılır. 
Yunanıstanın  ən məşhur qəhrəmanı  həlak olur. “Zəif yer” anlamını bildirən “Axillesin dabanı” ifadəsi 
buradan əmələ gəlmişdir. Hiyləgər Odissey Troyanı tutmaq üçün taxtadan nəhəng at düzəltdirir və içərisində 
yunan döyüşçülərini yerləşdirir. Troyalılar atı çəkib şəhərə aparırlar. Döyüşçülər gecə atdan çıxıb darvazaları 
açırlar, şəhərə soxulan yunanlar troyalıları  məğlub edirlər. “Troya atı” ifadəsi buradan meydana gəlmişdir. 
Bu isə, hədiyyənin qəbul edən üçün təhlükəli olması deməkdir. 
“Odisseya” poemasında Troyanın alınmasından sonra yunanların Odisseyin başçılığı altında vətənə 
dönmələri və yolda onların başına gələn hadisələr, Odisseyin öz doğma şəhəri İtakaya gəlməsi təsvir olunur. 
Odissey İtakaya gəlib evində ağalıq edən əsilzadələri qırır və əvvəlki hakimiyyətini bərpa edir. Hər iki əsər 
dahi ədəbi əsər olmaqla yanaşı zəngin tarixi mənbədir. 
Homer dövründə (e.ə. XI IX əsrlər) yunanlar maldarlıq,  əkinçilik, sənətkarlıq və ticarətlə  məşğul 

---