İmam Birgivî (ö. 981/1573), XVI yüzyılda Osmanlı Devleti’nin ilim, kültür

UMDE 
Dini Tetkikler Dergisi
18
Tablo 1:
2.2. İkinci Bölüm: Ma‘mûl
Bu babta toplamda 30 maʻmûlden bahsedilmektedir. Bunlardan yirmi 
beş tanesi doğrudan maʻmûl, diğer beş tanesi dolaylı (tebeî) maʻmûl olarak 
belirlenmiştir. Dolaylı maʻmûlden maksat, doğrudan amilden etkilenmeyip de 
kendisinden önce gelen ma’mûlle olan sıfat-mevsûf veya bedel olma gibi bir 
ilişki nedeniyle o maʻmûlün harekesini almasıdır. Doğrudan maʻmûl olanlar 
dört ana başlığa ayrılmıştır. Bunlar şöyledir:
1. Merfû‘ Ma‘mûller:
9 tanedir: Fâil, nâibu’l-fâil, mübteda, haber, kâne ve 
benzerlerinin ismi, inne ve benzerlerinin haberi, cinsini nefy eden lâ’nın haberi, 
leyse’ye benzeyen mâ ve lâ’nın ismi, nasb ve cezm edatı almayan muzari fiil.
2. Mansûb Ma‘mûller:
13 tanedir: Mef’ûlü mutlak, mef’ûlü bih, mef’ûlü 
fih, mef’ûlü lieclih, mef’ûlü maah, hal, temyiz, müstesna, kane ve benzerleri
-
nin haberi, inne ve benzerlerinin ismi, cinsini nefy eden lâ’nın ismi, leyse’ye 
benzeyen lâ’nın ve mâ’nın haberi, nasb edatı alan muzari fiil.
3. Mecrûr Ma‘mûller:
2 tanedir: Harf-i cer nedeniyle mecrûr olan isim 
ve izâfet nedeniyle mecrûr olan isim.
4. Meczûm Ma‘mûller:
1 tanedir:
 
Cezm edatı alan muzari fiil.

---

Zülfikar Durmuş – Ramazan Meşe: 
Birgivî’nin 
el-Avâmil
 Adlı Eserinin 
Nahiv İlminin Öğretimindeki Yeri ve Önemi
19
Dolaylı âmiller ise beş tanedir: Sıfat, maʻtûf, te’kîd, bedel ve atf-ı beyan.
Bu ve önceki bölümde görüldüğü gibi Birgivî âmil teorisini merkeze alarak 
sistematik bir şekilde teferruata girmeden birtakım bilgileri açıklamaktadır. 
Her âmil ve maʻmûl için bir örnek vermekle yetinmektedir. Bu örneklerden 
bir kaçının birebir Kur’an’dan iktibas, diğerlerinin ise anlamının Kur’ân ve 
hadislerden iktibaslar olduğu söylenebilir.
Tablo 2: