İmam Birgivî (ö. 981/1573), XVI yüzyılda Osmanlı Devleti’nin ilim, kültür

2. 
AVÂMIL
’İN MUHTEVA ANALİZİ
Arapçada “terkip ve cümle içerisindeki kelimelerin i‘râbına tesir eden un
-
surlara” “âmil” denir. Çoğulu da “avâmil”dir.
17
Âmil, bu dili öğrenmeye gayret 
edenler –özellikle de Arap olmayanlar- için çok önemlidir. İşte bu öneminden 
dolayı âlimler tarafından “Avâmil Risaleleri” kaleme alınmış ve bu âmiller 
tanıtılmaya çalışılmıştır. Bu avâmil risaleleri arasında en çok şöhret bulanlar 
Avâmil-i Atik
veya 
Avâmilu’l-Mie
olarak bilinen Abdülkâhir el-Cürcânî’nin (ö. 
471/1078) eseri ile çalışmamıza konu aldığımız Birgivî’nin 
el-Avâmil
adlı eseridir.
18
14 Mücahit Küçüksarı, “Dil Öğretimindeki Metodoloji ve Yaklaşım Farklılıkları Bakımından İbn 
Âcurrûm’un 
el-Mukaddimetu’l-Âcurrûmiye
’si ve Birgivî’nin 
el-Avâmil
’i Üzerine Bir İnceleme”, 
Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 
59/1 (2018): 3.
15 Dursun Hazer, “Osmanlı Medreselerinde Arapça Öğretimi ve Okutulan Ders Kitapları,” 
Gazi 
Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi,
1/1 (2002): 283.
16 Bu eserler hakkında detaylı bilgi için Bk. Hazer, “Osmanlı Medreselerinde Arapça Öğretimi ve 
Okutulan Ders Kitapları”, 283-286.
17 İsmail Durmuş, “Avâmilü’l-Mie”, 
Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi
, (İstanbul: TDV Yayınları, 
1991), 4: 106.
18 Bk. Arslan, “Arap Gramerinde İki Avâmil Risalesi ve Bunların Mukayesesi”, 
İlam Araştırma Dergisi 
1/2 (1996): 163.

---

UMDE 
Dini Tetkikler Dergisi
16
Birgivî’nin 
Avâmil
’i, bir telakkiye göre Abdülkâhir el-Cürcânî ile başlayıp 
İbnü’l-Hâcib’in 
el-Kâfiye
’si ile gelişen âmil, ma’mûl ve iʻrâb geleneği tarzında 
kaleme alınmış, nahvin konularını ele alan temel bir ders kitabıdır.
19
Birgivî, bu eserinde Arap dilinde var olan bütün âmilleri ele almış ve âmil
 
teorisi üzerine sistemini kurmuştur. Esere besmele, hamdele ve salvele ile baş
-
layan Birgivî, eserinin giriş kısmında, iʻrâb meselesinin bilinmesi ve kavran
-
ması için, yüz maddenin bilinmesi gerektiğine vurgu yapmış ve bu maddeleri 
üç bölüm halinde açıklayacağını söylemiştir. Bu bölümlerden ilkini, 
âmiller
e 
ayırmıştır ki, bunlar toplamda altmış maddedir. İkinci bölümünü bu âmillerin 
etkilediği kelimelere, yani 
maʻmûller
e hasretmiştir. Bunlar da otuz maddedir. 
Eserin son bölümünü ise, 
iʻrâb 
meselesine ayırmıştır. Bu son bölümde on ana 
başlık kullanmıştır. Eserin muhtevasının daha iyi kavranması için bu üç bölümü 
biraz daha teferruatlı açıklamak istiyoruz.