İmam Birgivî (ö. 981/1573), XVI yüzyılda Osmanlı Devleti’nin ilim, kültür

1. İMAM BİRGİVÎ’NİN HAYATI VE ESERLERİ
1.1. Hayatı
Çeşitli sahalarda eser veren büyük Türk âlimi Birgivî, 10 Cemâziyelevvel 
929 (27 Mart 1523) tarihinde Balıkesir’de doğmuştur.
1
Asıl adı Takıyyüddîn 
Mehmed olup aynı zamanda “Birgili” olarak da bilinir. Babası Pîr Ali Balıke
-
sir’de müderristir. Annesinin adının ise Meryem Hanım olduğu bilinmektedir.
2
İlk eğitimini babasından alan Birgivî, başta Arapça ve mantık olmak üzere 
diğer ilimleri de ondan tahsil etmiş ve bu arada hafızlığını tamamlamıştır.
3
1 Hayatı hakkında geniş bilgi için Bk. Bursalı Mehmed Tahir Efendi, 
Osmanlı Müellifleri,
haz. A. Fikri 
Yavuz ve İsmail Özen, (İstanbul: Meral Yayınları, 1972), 1:284-285; Ahmet Turan Arslan, 
İmam 
Birgivî Hayatı, Eserleri ve Arapça Tedrisatındaki Yeri
, (Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 1981), 21-
90; Ahmet Turan Arslan, “İmam Birgivî Hayatı, Şahsiyeti ve Eserleri”, 
İmam Birgivî Sempozyumu,
haz. Mehmet Şeker, (Ankara: TDV Yayınları, 1994), 16-23; Emrullah Yüksel, “Birgivî” 
Türkiye 
Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 
(İstanbul: TDV Yayınları, 1992), 6:b191-194; M. Yaşar Düzenli, 
“Balıkesirli Bir Osmanlı Aydını: İmam Birgivî”, 
Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi
, 
3/4 (2000): 228-243.
2 Bk. Emrullah Yüksel, “Mehmet Birgivî”, 
Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
, 1/2 (1977): 175.
3 Arslan, “İmam Birgivi’nin Hayatı, Şahsiyeti ve Eserleri”, 17.

---

Zülfikar Durmuş – Ramazan Meşe: 
Birgivî’nin 
el-Avâmil
 Adlı Eserinin 
Nahiv İlminin Öğretimindeki Yeri ve Önemi
13
Daha sonra Sultan Mehmed Han’ın annesinin medresesine (Haseki Medresesi) 
girdi ve dönemin tanınmış âlimlerinden Kazasker Abdurrahman Efendi’nin (ö. 
958/1575) öğrencisi olmuştur. Birgivî’nin yetişmesinde bu şahsın büyük etkisi 
olduğu söylenir.
4
Bunun öncesinde de “Ahîzâde” olarak bilinen Mehmed Efen
-
di’den (ö. 1000/1591) ders almıştır.
5
Daha sonra üstün başarı ile müderrislik 
payesini elde eden Birgivî, Abdurrahman Efendi’ye intisap edip ihtisasını ta
-
mamlamıştır. Bir süre medreselerde müderrislik görevlerinde bulunmuştur. 
Kanuni döneminde hocası Abdurrahman Efendi’nin aracılığıyla Edirne Kassâm-ı 
Askerî’si olan Birgivî, aynı zamanda ders okutmaya devam etmiştir.
6
Burada 
iken kendisiyle aynı vazifede olan Abdurrahman b. Seydi Ali’nin (Kızıl Molla) 
derslerine de katılmıştır.
7
Bu müderrisliğinin yanında câmilerde vaaz vererek, halkı Kur’an ve sünnete 
davet etmiştir. Oldukça dindar bir kimliğe sahip olduğundan Müslümanların 
Kur’ân ve sünnete uymayan tavır ve davranışlarını gördükçe üzülmüştür. Zaten 
memlekette batıl inançlar hayli artmıştı. Kabirler üzerine türbeler inşa edilip 
buralarda altın ve gümüş şamdanlarda devamlı olarak mumlar yakılması, ho
-
caların rüşvet alması, ücret karşılığında Kur’ân okunması, zengin çocuklarına 
layık olmadıkları halde ücretle ilmî payeler verilmesi, vakıflara para vakfedil
-
mesi gibi batıl ve meşru olmayan birçok uygulamaya karşı çıkmış ve bu konuda 
insanları ikaz etmiştir.
8
Halkın bu davranışları terk etmelerinden umudunu kesen Birgivî, İstanbul’a 
giderek Bayramiyye tarikatı şeyhi Abdullah Karamânî’ye (ö. 972/1565) intisap 
ederek inzivaya çekilmiştir. Ancak şeyhinin talebi üzerine, Sultan II. Selim’in 
hocası Birgili Atâullah Efendi’nin (ö. 979/1571) Birgi’de yaptırdığı medreseye 
müderris olarak gitmiştir. İlmî birikimiyle kısa sürede çevresine pek çok talebe 
topladı. Birgivî’den ders almak isteyenler ülkenin dört bir tarafından Birgi’ye 
akın etmişlerdir.
9
Birgi’ye yerleşen Mehmet Efendi burada kendini tamamen ilmi çalışma
-
lara vermiştir. Bir yandan ders okutuyor diğer yandan irşat faaliyetlerinde 
4 Arslan, “İmam Birgivi’nin Hayatı, Şahsiyeti ve Eserleri”, 17.
5 Bursalı, 
Osmanlı Müellifleri
, 1: 284.
6 Yüksel, “Birgivî”
,
6: 192.
7 Yüksel, “Mehmet Birgivî”, 177.
8 Yüksel, “Mehmet Birgivî”, 177.
9 Bk. Yüksel, “Birgivî”, 6: 192.

---