Inocte 2017 II. International New Tendencies Congress in Ottoman Researches

Inocte 2017 
International New Tendencies Congress in Ottoman Researches 
September 12-14, 2017 Baku 
63 
ŞIRVAN VILAYƏTI XVI ƏSRIN 30-80-CI ILLƏRINDƏ 
Mayıl  Sədyar oğlu  ALICANOV
*
 
ÖZET 
Mərkəzi Şamaxı olan Şirvan bəylərbəyiliyi Kürdən Dərbəndə qədər ərazini əhatə edirdi. 
Şirvan bəylərbəyi Salyan, Quba, Ərəş və Şəki, Dərbənd, Alpout ulkası, Bakı, Cəmişkəzək və Ağdaş 
mahallarına bölünürdü. Fərrux Yasarın ölümündən (1500) sonra Şirvan öz müstəqilliyini itirərək 
Səfəvi dövlətinə tabe olsa da bir müddət yerli sülalənin daxili müstəqilliyi Səfəvilər tərəfindən 
saxlanılmışdı.  1538-ci  ildə  Şirvan  Səfəvilər  tərəfindən  tutulandan  sonra  Şirvan  Səfəvilərin 
tərkibində  bəylərbəyliyə  çevrildi.  Şirvanın  daxili  müstəqilliyi  ləğv  edilsə  də,  Şirvanşahlar 
sülaləsinin varisləri demək olar ki, bütün XVI əsr boyu öz müstəqilliklərini bərpa etmək üçün 
Səfəvilərə  qarşı  mübarizəni  dayandırmamışdılar.  H.951-ci  ildə  Əlqas  Mirzənin  bəylərbəyliyi 
zamanında  Şahruxun  əmisi  oğlu  Burhanəddin,  uzun  müddət  Səfəvilərə  qarşı  qiyam  təşkil 
etmişdi. Bu proses İsmayıl Mirzənin bəylərbəyliyi dövründə davam etmişdi. Şirvanda Səfəvilər 
əleyhinə növbəti qiyam  Şirvanşahlar nəslindən olan Qasım adlı bir nəfərin başçılığı ilə 1554-cü 
ildə baş  qaldırmış, lakin, nəticəsiz qalmışdı. 1576-1577-ci illərdə Şah I Təhmasibin vəfatından 
sonra mərkəzdə baş verən qarşıdurmadan istifadə edən Burhanəli Mirzənin bacısı oğlu Qavus 
Mirzə  1577-1578-ci  illərdə  Şirvanda  üsyan  qaldırmışdı.  Aras  xan  Rumlunun  Şirvanda  növbəti 
bəylərbəyliyi dövründə Səfəvilər zəifləmiş və buralara Osmanlı yürüşləri təşkil edilmişdi. Daha 
sonra  Şirvana  bəylərbəyi  təyin  edilmən  Peykər  xan  xəstəlikdən  vəfat  etdi  və  onu  əvəz  edən 
Xəlifə Ənsar Qaradağlı Şirvanda heç bir uğur əldə edə bilməyərək öldü. Bundan istifadə edən 
Osman paşa Dərbənddən Şamaxıya gələrək bölgədə Osmanlı hakimiyyətini yenidən bərqərar 
etdi.  Beləliklə, faktiki olaraq 1582-ci ildən 1607-ci ilə qədər Şirvan Osmanlı hakimiyyəti altında 
qaldı. Bu illər ərzində baş vermiş hadisələri təhlil edərək belə nəticəyə gəlmək olar ki, Səfəvi 
imperiyası tərkibinə qatılan Şirvanşahlar illərlə qoruyub saxlamış olduğu dövlətçilik ənənələrini 
bərpa  etməyə  bir  neçə  dəfə  cəhd  etmişdi  və  bu  prosesdə  Osmanlı  imperiyası  onlara  bir  sıra 
köməklilər etmişdi. 
Anahter Kelimeler: Şirvan, Səfəvi, Osmanlı, vilayət 
*
Doç. Dr., Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti, email: 
[e-mail]
, AZERBAYCAN

---

Inocte 2017 
International New Tendencies Congress in Ottoman Researches 
September 12-14, 2017 Baku 
64 
MÜHİMME DEFTERLERİNE GÖRE ÖZDEMİROĞLU OSMAN PAŞA’NIN İRAN 
SEFERLERİ 
Mehmet Ali ÜNAL
*
 
 
ÖZET 
16. yüzyılın büyük askerlerinden biri olan Özdemiroğlu Osman Paşa Osmanlı tarihinin de 
en mümtaz simalarından biridir. İran seferleri ve kazandığı zaferlerle Osmanlı tarihine adını altın 
harflerle yazdırmıştır. Osman Paşa’nın seferleri ve fetihleri üzerine çeşitli çalışmalar yapılmıştır. 
Osman  Paşa’nın  seferleriyle  ilgili  muhtelif  kaynaklar  ve  birçok  arşiv  belgesi  bulunmaktadır. 
Ancak Osmanlı arşiv belgeleri arasında önemli bir yer işgal eden mühimme defterleri üzerinde 
Osman Paşa’nın seferleri ile ilgili müstakil bir çalışma yapılmamıştır. Tebriz seferinde veziriazam 
ve serdar-ı ekrem olarak vefat eden Özdemiroğlu Osman Paşa’nın bilhassa bu son seferi ile ilgili 
mühimme  defterlerinde  pek  çok  belge  ve  bilgi  bulunmaktadır.  Bildirimizde  başta  mühimme 
defterleri  olmak  üzere,  kronikler  ve  konuyla  ilgili  özel  yazılmış  eserlere  göre  Özdemiroğlu 
Osman Paşa’nın seferlerine ışık tutmaya çalışacağız. 
Anahtar Kelimeler: Özdemiroğlu Osman Paşa, İran Seferleri, Kafkasya Fetihleri 
 
 
                                                 
*
 Prof. Dr., Pamukkale Üniversitesi, email: 
[e-mail]
, TÜRKİYE 

---

Inocte 2017 
International New Tendencies Congress in Ottoman Researches 
September 12-14, 2017 Baku 
65 
GÜMRÜK TARİFE DEFTERLERİNE GÖRE 19. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA 
İTALYAN TÜCCARLARIN İHRAÇ VE İTHAL ETTİKLERİ ÜRÜNLER 
Mehmet İPÇİOĞLU
*
 
ÖZET 
1801 yılında İngiltere ve Fransa, Rusya, İtalya, Avusturya, Prusya, Danimarka, Amerika, 
İsveç, Norveç, İspanya, Belçika, Hollanda devletleri ile ticari imtiyaz ve muafiyetleri de içine alan 
ahidnamalerini  1861  senesinde  Sultan  Abdülaziz’in  tahta  çıkışı  münasebetiyle  yenileyen 
Osmanlı  Devlet  adamları  bu devletlerin  sefaretlerince  tayin  edilen  memurların  da  katılımıyla 
her bir devlete ait tecdit edilmiş yeni gümrük tarifeleri hazırlamıştır. 
Bu  çalışmada  söz  konusu  tarifenamelerden  İtalya  Devletine  ait  olanlar  incelenmiş,  19 
yüzyıl Osmanlı iktisadi hayatını etkileyen İtalyan malları nicelik ve nitelik açısından irdelenmeye 
çalışılmıştır. Anlaşmaya göre İtalyan tüccarların ihraç ve ithal ettikleri malların gümrük vergisi 
birinci sene yüzde 8, sonraki senelerde her sene yüzde 1 azalarak  sekizinci senenin sonunda 
yüzde 1 e düşecek ve bu seneden sonra yüzde 1 olarak devam edecektir. Altın ve gümüş hesabı 
üzerinden  yapılan  ödemeler  peşinen  alınacaktır.  Buna  göre  yüzlük  mecidiye  altını  yüz 
guruş,  beş aded gümüş mecidiye bir altın mecidiyeye karşılık gelmektedir. Tüccarlar altın ve 
gümüş  yerine  kaime  ile  ödeme  yapmak  istedikleri  takdirde  mecidiye  kaimesinin  borsadaki 
değeri  üzerinden  ödeme  yapabilmektedir.  Söz  konusu  tarifenamedeki  verilerden  çıkarılan 
gümrüğe  tabii  ticari  emtiayı;   sanayi  ürünleri  ve  tarımsal  ürünler  olarak  iki  ana  kategoriye 
ayırmak mümkündür. Çalışmamızda sanayi ürünleri; İnşaat malzemeleri, mutfak malzemeleri, 
temizlik ve  tekstil ürünleri alt kategorisinde  incelenirken,  tarım ve hayvancılığa dair ürünler, 
hububat, baharat, kahve, tütün, şarap ve zeytinyağı, büyükbaş hayvan ve domuz eti ve diğerleri 
şeklinde kategorize edilmiştir. Çalışmanın sonunda İtalyan tüccarların ithal ürünleri olan İtalyan 
malları ile Osmanlı’dan İtalyan ve diğer Akdeniz kentlerine götürdükleri ihraç ürünleri arasında 
bir kıyas yapılmıştır. 
Anahtar  Kelimeler:  Levanten,  Osmanlı  Gümrüğü,  İtalyan  Tüccarları,  İtalyan  İithal 
Ürünleri, Osmanlı İhraç Ürünleri 
*
Prof. Dr., Necmettin Erbakan Üniversitesi, email: 
[e-mail]
, TÜRKİYE

---