Inocte 2017 II. International New Tendencies Congress in Ottoman Researches

Inocte 2017 
International New Tendencies Congress in Ottoman Researches 
September 12-14, 2017 Baku 
82 
AZƏRBAYCAN SƏFƏVİ DÖVLƏTİ İLƏ MİSİR MƏMLÜK DÖVLƏTİ ARASINDA 
SİYASİ MÜNASİBƏTLƏRDƏ OSMANLI AMİLİ 
Mübariz Zahid oğlu AĞALARLI
*
 
ÖZET 
XVI  əsrin  əvvəllərindən  başlayaraq,  dünyada  baş  verən  siyasi  və  iqtisadi  dəyişikliklər, 
Yaxın və Orta Şərqdə də ciddi hadisələrlə müşahidə olunurdu. Bu dövrdə öz siyasi coğrafiyasını 
genişləndirməkdə olan Osmanlı imperiyası, Azərbaycan, Şərqi Anadolu, İraqi-Ərəb, İraqi-Əcəm, 
Fars  və  Xorasan  vilayətlərini  öz  hüdudlarında  birləşdirən  Azərbaycan  Səfəvi  dövləti, 
Mavərənnəhr    bölgəsində  hakim  olan  Şeybanilər,  Misir,  Suriya,  Hicaz  ərazilərini  əhatə  edən 
Məmlük dövləti baş verən hadisələrin subyektlərini təşkil edirdilər.     
Bu dövrdə, hələ əsası XIII əsrdə qoyulan Misir Məmlük dövləti (1250-1517) bölgədə baş 
verən siyasi hadisələrdə fəal iştirak edirdi. Məmlük hakimiyyəti şimalda möcud olan Osmanlı 
təhlükəsi, Hind okeanında isə Portuqaliya ilə başlanan hərbi-siyasi mubarizədə öz siyasi varlığını 
qoruyub saxlamaq üçün iqtisadi və siyasi tədbirlər həyata keçirməyə çalışırdı. 
Azərbaycanda  Səfəvilərin     hakimiyyətə  gəlməsi  (1501)  ilə  dövlətin  xarici  siyasi 
əlaqələrində  canlanma  müşahidə  olunmağa  və  qonşu  dövlətlərlə  siyasi  və  diplomatik 
münasibətlər inkişaf etməyə başladı. Bu dövrdə dövlətin sərhədlərinin genişləndirilməsi, qonşu 
dövlətlərlə  iqtisadi-ticarət  və  diplomatik  əlaqələrin  inkişafı  Səfəvi  hakimiyyətinin  xarici 
siyasətinin əsasını təşkil edirdi. 
Əsası  Cəlairilər  sülaləsinin  Azərbaycanda  hakimiyyəti  dövründə  qoyulan  Azərbaycan-
Məmlük əlaqələri, Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu sülalələrinin hakimiyyəti zamanında da mövcud 
olmuş və Səfəviər sülaləsin Azərbaycan iqtidarına sahib olduqdan sonra da bu əlaqələr davam 
etmişdir.  
Səfəvilərin hakimiyyəti dövründə Azərbaycanın xarici siyasətində Misir Məmlük dövləti 
ilə  siyasi  münasibətlər  mühüm  yerlərdən  birini  tuturdu.  Çünki  bu  dövrdə  bölgədə  aparıcı 
dövlətlərdən biri olan Məmlük dövləti baş verən siyasi hadisələrdə yaxından iştirak edirdi. Bu 
amil Səfəvi hakimiyyətinin xarici siyasətində mühüm rol oynayırdı. Bu dövrdə bölgədə Osmanlı 
dövlətinin siyasi və iqtisadi rəqabəti səfəvi və məmlük hakimiyyətlərini müttəfiqə çevirirdi. Bu 
dövrdə  Səfəvilərə  və  Məmlüklərə  qarşı  Osmanlı  təhdidi  səfəvi-məmlük  müttəfiqlik 
münasibətləri ilə nəticələnmişdir.  
Anahtar  Kelimeler:  Azərbaycan  Səfəvi  dövləti,  Misir  Məmlük  dövləti,  siyasi 
münasibətlər, hegemonluq uğrunda mübarizə, Osmanlı amili 
KİTAP SANATLARINDA SAFAVİ VE OSMANLI ETKİLEŞİMİ İLE KONYA  
 
 
                                                 
*
 Dr. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Tarix İnstitutu, email: 
[e-mail]
, AZERBAYCAN 

---

Inocte 2017 
International New Tendencies Congress in Ottoman Researches 
September 12-14, 2017 Baku 
83 
MEVLÂNA MÜZESİNDE BULUNAN SAFAVİ DÖNEMİNDE TEBRİZ'DE 
HAZIRLANMIŞ MİNYATÜRLÜ ŞÂH'U DERVİŞ VE SUBHATÜL EBRAR 
NÜSHALARI 
Naci BAKIRCI
*
 
ÖZET 
Ünlü  düşünür ve mutasavvıf Mevlâna Celeleddin Rumi'nin vefatından sonra oğlu Sultan 
Veled'in gayretleriyle kurulan Mevlevilik tarikatı Konya merkez olmak üzere XV. yüzyılda tüm 
Osmanlı coğrafyasında yayılma alanı bularak teşkilatlanmış ve 170  kadar Mevlevihane ile 1925 
yılında tekke ve zaviyelerin kapatıldığı tarihe kadar Osmanlı kültür hayatında etkileri olmuştur. 
Mevlâna'nın 1273 yılında vefatından sonra mezarı üzerine yaptırılan türbesinin etrafında 
gelişen yapılarla Mevleviliğin merkez asitanesi olan Konya Mevlâna Dergahında Devlet adamları 
ve  Mevlana  muhiplerince  hediye  edilen  ve  dergahta  üretilen  el  yazması  kitaplarla  zaman 
içerisinde  zengin  bir  el  yazması  kütüphanesi  oluşturulmuştur.  Kütüphanede  Selçuklu, 
Karamanoğulları,  Osmanlı,  Memluklu,  Safaviler  ile  Akkoyunlular  döneminde  hazırlanmış  el 
yazması örnekleri bulunmaktadır. 
Sempozyumda 
tanıtacağım 
kitaplardan 
birisi 
Safeviler 
döneminde 
Tebriz'de   hazırlanmış Bedreddin Muhammed Hilâli el Esterâbâdi'nin tasavvufla ilgili eseri Şâh 
u Derviş nüshası ile Abdurrahman Câmî'nin Subhatül Ebrar isimli minyatürlü el yazmasıdır. 
Şâh  u  Derviş  ilk  olarak  hazırlandığında  Timuri  sultanı  Hüseyin  Baykara'nın  oğlu 
Bediüzzaman  Miryaza  sunulmuştur.  Bir  derviş  ile  adı  Şah  olan  bir  şehzade  arasındaki  sevgiyi 
anlatan kitapta Tebriz minyatür ekolünde hazırlanmış üç konu resimlendirilmiştir. 
Diğer  el  yazması  kitap  Nureddin  Abdurrahman  Câm'i'nin  Subhatü'l  Ebrâr  dır.   Câmî 
(1414-1492)  Timurlu   döneminde  Herat  ve  Semerkant'ta  yetişmiş  bir  şair,  düşünür  ve  bilim 
adamıdır.  Yaşadığı  dönemde  Türkmen  ve  Osmanlı  hükümdarları  tarafından  sık  sık  davetler 
almıştır. İslam dünyasında çok ünlenmiş olan eseri Subhatü'l Ebrâr'ın pek çok nüshası günümüzü 
gelmiştir.  Mevlana  Müzesinde  bulunan  nüshası  1535-1540  lı  yıllarda  Safevi  yönetimindeki 
Tebriz nakkaşhanelerinde hazırlanmış ve 5 minyatürle resimlendirilmiştir. 
Safavi dönemi kitap sanatlarında Tebriz ve Safevi üslubunu taşıtan bu iki eser Safevi ve 
Osmanlı kitap sanatlarının etileşimini ve o dönemin süsleme ve minyatür anlayışını göstermesi 
bakımında kıymetli iki örnektir. 
Anahtar Kelimeler: Tebriz, safevi, kitap sanatları 
*
Dr., 
Kültür ve Turizm Bakanlığı Konya Müze Müdürlüğü, email: 
[e-mail]
, TÜRKİYE

---