İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi İlqar Fəhmi Qədim miniatür və xəttatlıq sənəti. Bakı tarixindən kollaj 67 67 67 kənarlarını bəzəyirdi, sonra cildçi açıq vərəqləri tikib kitab halına gətirir və üstünə cild salırdı. Şərq tarixində kitab istehsalı ilə bir çox hallarda bütöv ailələr məşğul olurdu. Ailənin hər bir üzvü bu prosesdə özü üçün ayrılmış işi görürdü. Məhz bu səbəbdən orta əsrlərdə kitab ən qiymətli, bahalı hədiyyələrdən hesab olunurdu. Elə müasir dövrümüzdə də şərq ölkələrinin çoxunda bu ənənəni saxlayan ailələr mövcuddur və bu cür əlyazma kitablar mütəxəssislər tərəfindən çox yüksək dəyərələndirilir. Misalçün, Türkiyədə təxminən bir ilə hazırlanan müasir əlyazma Quranların qiyməti 30-50 min dollar arasındadır. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi İlqar Fəhmi Qədim miniatür və xəttatlıq sənəti. Bakı tarixindən kollaj 68 68 Xəttlərin ruhu İstər qədim Avropada, istəsə də dünyanın başqa ölkələrində yazı xəttlərinni bu qədər müxtəlifliyinə rast gəlmək mümkün deyil. əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi Şərqdə şəkil çəkmək ( miniatür sənəti) əsasən on beşinci əsrdən sonra formalaşmağa başladığından, ilkin orta əsrlərdə xəttin gözəlliyi həm də rəsmi əvəz edirdi. Məhz bu səbəbdən yazının mahiyyətindən asılı olaraq müxtəlif xətt növləri yaranmışdı. Misalçün, «Nəsx» yazılış və oxunuş üçün çox rahat, asan olduğundan, bu xətti tədris prossesində, adi yazışmalarda daha çox istifadə edirdilər. Quranların kütləvi mütaliəsini nəzərə alaraq bu kitab köçürülərkən də, məhz çox vaxt məhz «nəsx» xəttindən istifadə edərdilər. Çap mexanizmi icad olunandan sonra da, ərəb çap şriftlərinin əsasını «nəsx» xətti təşkil edirdi. İndinin özünəcən ərəb qarfikasından istifadə edən ölkələrdə çap məhsullarının böyük hissəsi «nəsx» xəttindədir. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi İlqar Fəhmi Qədim miniatür və xəttatlıq sənəti. Bakı tarixindən kollaj 69 69 69 Qismən maili yazılan «Təliq» xəttində hərflər daha yumşaq, daha zərif, daha sərbəstdir. Bu xətt növü daha çox şeir, qəzəl yazılarkən istifadə edilirdi. «Təliq» xəttindəki sərbəstlik, hərfləri istənilən kimi uzatmağın, yaymağın mümkünlüyü şeyirin sətirlərinin sonunu bərabərləşdirməyə imkan verir. Bir çox xəttatlar «Təliq»in biri birinə sarmaşmış, asudə şəkildə uzanmış hərflərini vüsala qovuşmuş aşiq-məşuqlara bənzədirdi. Təbii ki, bu aşiqanə mənzərə sevgi şeirlərinni, aşiqanə qəzəllərin məzmununu vizual olaraq tamamlanmasına xidmət edirdi. Səfəvilər dövründə «Təliq» xəttinin daha bir neçə variasiyası – «Nəsətəliq», «Şikəstə nəstəliq» və yaradıldı. «Reyhani» xətt növündə hərflər yarpaqlara bənzədilir, yazı isə ümumilikdə nəbati naxışlara bənzəyir. Xəttin adı da buradan götürülüb. «Reyhani» xəttlə daha çox aşiqanə nəsr nümunələrini, təbiət təsvirlərinin bol olduğu dastanları, mənzum hekayələri yazardılar. «Divani» xətt növü öz rəsmiliyi, ciddiliyi ilə seçilir. Burada bütün hərflər eyni ölçüdə, eyni boyda yazılır, mətn çox sıx olur. Adından göründüyü kimi «divani» www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi İlqar Fəhmi Qədim miniatür və xəttatlıq sənəti. Bakı tarixindən kollaj 70 70 xəttindən daha çox saray divanlarında, rəsmi idarələrdə istifadə olunurdu. «Qubari» isə ən kiçik xətt növüdür.( Qubar – toz, torpaq dənəsi deməkdir) Bu xəttdən boyundan asılan Quranların, kiçik Yasin çərəkələrin, miniatür kitabların yazılışında istifadə edilirdi. «Qubari» xətt növü ən çətin və ən az işlənən xətt növüdür. Həqiqətən də kibrit qutusu boyda olan kitabda bütöv Quranı yerləşdirmək hər xəttatın işi deyildi. Məşhur türk xəttatı Mustafa İzzət Əfəndi Quranın «Fatihə» surəsini bir tut yarpağı üstünə sığışdıra bilirmiş. Bunlardan başqa şərq xəttatlığında onlarla başqa xətt növləri də mövcuddur. Lakin hamısının xarakteristikasını vermək, çox vaxt aparacağına görə onların üstündən adlayırıq. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi İlqar Fəhmi Qədim miniatür və xəttatlıq sənəti. Bakı tarixindən kollaj 71 71 71 Hərf içində şəkil, şəkil içində hərf Hicrətdən yeddi-səkkiz yüz il sonra müsəlman dünyasında daha bütpərəstlik meyllərinin tam sovuşduqda, yavaş yavaş rəssamlıq – miniatür sənəti də yaranmağa başladı. Lakin bundan əvvəl xəttatlar öz daxillərindəki estetik təxəyyülə, rəsmə olan tələbata başqa cür çıxış tapmışdılar – yəni tuğralar, şəmaillər, müasir dillə desək, pannolar icad etmişdilər ki, bunun da kökü uyğur-çin nəqqaşlığına gedib çıxırdı. Rəssamlığa icazə verilmədiyi vaxtlarda xəttatlar hərflərdən , sözlərdən şəkil çəkdilər və bu şəkillərdə fırça mazoklarının qələm cizgilərinin yerini hərflər tuturdu – əgər «bismillah» sözüylə məsçid çəkilirdisə, «əlif»lər onun sütunları, «lam»lar onun günbəzləri, «hey»lər pəncərələri olurdu və beləcə hərflərdən qurulmuş ecazkar rəsmlər meydana gəlirdi. Xəttatın bir rəsmdə nə qədər çox söz yerləşdirməyi onun ustadlığının göstəricisiydi. Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|