İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi İlqar Fəhmi Qədim miniatür və xəttatlıq sənəti. Bakı tarixindən kollaj 57 57 57 İlk Quran nüsxələri də məhz kufi xəttlə yazılmışdı. Zaman keçdikcə kufi xəttin də müxtəlif versiyaları – Bəsrə xətti. Mədinə xətti, Məkkə xətti yaranmışdı, lakin bunlar mahiyyət etibariylə kufi xəttdən o qədər də fərqlənmirdilər. Müxtəlif xətt növlərinin yaradılmasından sonra kufi xətt əl yazısından sıxışdırılıb çıxarılmışdı. Lakin bərk materiyaların üstündə yazmaq asan olduğundan, bir çox sahələrdə, misalçün memarlıqda, daş və taxta üzərində oymalarda kufi xətt növü hətta bizim dövrümüzə qədər aparıcı mövqedə olmuşdu. IX əsrə yaxın ərəb xilafati artıq əvvəlki kimi təkcə Ərəbistan yarımadasından ibarət deyildi, İspaniyadan, Şimali Afrikadan tutmuş, Hindistana, Çinə qədər böyük ərazilər bir mərkəzdən idarə olunurdu. Belə bir böyük dövləti isə mükəmməl bürokratik apparat olmadan idarə etmək mümkün deyildi. Tədricən çoxsaylı divanlar, vəzirliklər, şuralar yaradılır, sənədləşmələr, yazışmalar aparılırdı. Məhz bu zaman kufi xəttin surətli yazı üçün əlverişli olmadığı meydana çıxdı. Yalnız düzxətli www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi İlqar Fəhmi Qədim miniatür və xəttatlıq sənəti. Bakı tarixindən kollaj 58 58 hərflərdən ibarət olan bu xəttdə yazmaqla katiblər çoxlu vaxt itirirdilər, bir adamın görə biləcəyi işi beş adam görürdü. Daha asan yazıla bilən, katiblərin əlini yormayan yeni xətt növlərinə ehtiyac var idi. Yazımızın əvvəlində qeyd etdiyimiz Xətti-sittə – Altı xəttin yaranması məhz bu dövrə təsadüf edir. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi İlqar Fəhmi Qədim miniatür və xəttatlıq sənəti. Bakı tarixindən kollaj 59 59 59 İbn Müqlə – dahi xəttat, fitnəkar vəzir Kütləvi kitab nəşri epoxasından əvvəl bir çox tarixi mətnlərlə, tarixçilərin kitablarıyla yalnız dar çərçivədə olan insanlar faydalana bilirdilər. Məhz bu səbəbdən Əbu Əli ibn Müqlənin adı orta əsrlərdə xəttaların, katiblərin, mirzələrin arasında əfsanə kimi dolanır, müxtəlif rəvayətlərdə o yarı real-yarı əfsanəvi şəxsiyyət kimi təqdim olunurdu. Yalnız on doqquzuncu əsrdən etibarən qədim ərəb tarixçilərinin əsərləri kütləvi nəşr olunmağa başlayandan sonra, təəssüflər olsun ki, İbn Müqlənin kimliyinə aydınlıq gətirildi. Bəs kim idi İbn Müqlə? Tarixi mənbələrdə onun miladi tarixlə 886-cı ildə doğulduğu qeyd olunur. Mədrəsə təhsili alandan sonra Bağdadda məşhur vəzir İbn əl- Furatın dəftərxanasında mirzəliyə başlayan İbn Müqlə kiçik zaman kəsiyində böyük sürətlə mənsəb pilləkənləriylə qalxmağa nail olmuş və VIII əsrin əvvəllərində Xəlifə əl-Müqtədirin vəziri təyin olunmuşdu. Hələ adi katib işlədiyi dövrlərdə İbn Müqlə www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi İlqar Fəhmi Qədim miniatür və xəttatlıq sənəti. Bakı tarixindən kollaj 60 60 kufi xətlə yazmağın çətinliklirini hiss etmiş, asan yazılan və eyni zamanda gözəl zahiri görünüşü olan xətt növləri yaratmaqçün böyük əziyyətlər çəkmişdi. Nəhayətdə , o, əvvəlki dağınıq xətt növlərini təkmilləşdirərək əsas altı xətt növünü – nəsx, süls, mühəqqəq, reyhani, rüqə, tövqi xətlərini yaratmışdı. Bundan savayı İbn Müqlə hərflərin simmetriyasını, dəqiq ölçülərini də müəyyənləşdirmişdi, başqa sözlə desək xəttatlıq sənətini ilk dəfə sistemləşdirən məhz o olmuşdur. Bu səbəbdən də Əbu Əli İbn Müqlə şərq xəttalığının banisi hesab olunur. Tarixdə belə paradokslara da rast gəlinir. Böyük bir incəsənət növünün yaradıcısı hesab olunan bu dahi xəttat real həyatda heç də sevilən şəxs olmamışdı. Tarixçilərin hamısı birağızdan onu çox rəhmsiz, tamahkar, rüşvətxor, fitnəkar, cahü-cəlal sevən bir şəxs olduğunu təsdiq edir.. Abbasi xəlifələrinin sarayındı həmişə öz fitnəkarlığı ilə seçilən ibn Müqlə üç dəfə vəzirlikdən uzaqlaşdırılmış, lakin müxtəlif intriqalar nəticəsində yenə öz vəzifəsinə qayıda bilmişdi. Kobud dillə desək, onu birdəfəlik yıxmaq o qədər də asan iş deyildi. Abbasi xəlifəsi əl- Qahir 932-ci ildə taxta çıxandan sonra ibn-Müqləni vəzifəsindən kənarlaşdırmağa çalışmış, lakin ibn-Müqlə www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi İlqar Fəhmi Qədim miniatür və xəttatlıq sənəti. Bakı tarixindən kollaj 61 61 61 saraydakı türk qvardiyasının başçısı əl-Mənsurla birləşərək xəlifəni devirmiş, xilafət taxtına əl-Qahirin qohumu əl-Radini çıxartmışdı. Lakin ibn-Müqlə yeni xəlifəni də öz intriqalarıyla bezdirmiş, nəhayət xəlifə ər- Radi böyük əziyyət bahasına da olsa, vəziri yıxmağa müvəffəq olmuşdu. Vəzir olarkən törətdiyi bəd əməllərə görə İbn-Müqlənin əvvəlcə əlləri kəsilmişdi, lakin o yenə də xəlifənin əleyhinə fitnə-fəsadlar törətdiyindən dilini də qopartmışdılar. Onun həmmüasiri olan ərəb tarixçilərindən biri ömrünün son günlərində ibn- Müqlənin qələmi gah kəsilmiş biləyinə sarıtdırdığını, gah da dişiylə sıxaraq yenə də xəttatlıqla məşğul olduğunu xatırlayırdı. Beləliklə, Abbasilər xilafətinin ən fitnəkar vəzirlərindən biri kimi tanınan İbn-Müqlənin sayəsində şərq aləminin ən möhtəşəm incəsənət növü olan xəttatlığın əsası qoyuldu. Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|