İqlim dəYIŞMƏLƏri qarşisinda zəifliyin milli səviyyəDƏ qiyməTLƏndirilməsi azərbaycan
Yüklə 409,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İQLİM DƏYİŞMƏLƏRİ QARŞISINDA ZƏİFLİYİN MİLLİ SƏVİYYƏDƏ QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ 12
- 2.2.2. İqlim dəyişkənliyinin kənd təsərrüfatı sahələrinə təsirləri və zavallılıqlar Pambıq.
- Payızlıq buğda.
- 2.2.3. Tövsiyələr
- AZƏRBAYCAN 13
- 2.3.1. Sahilyanı ərazilərin müasir vəziyyəti
- 2.3.2. İqlim dəyişmələrinin sahilyanı ərazilərə təsiri
İQLİM DƏYİŞMƏLƏRİ QARŞISINDA ZƏİFLİYİN MİLLİ SƏVİYYƏDƏ QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ 12 Məlumdur ki, Azərbaycan Respublikası ərazisinin böyük hissəsi isti ehtiyyatları ilə yaxşı təmin olunan ölkədir. Lakin atmosfer yağıntıları miqdarının yetərincə olmaması və il ərzində qeyri-bərabər paylanması, kənd təsərrüfatında xeyli problemlər yaradır. Bunun nəticəsidir ki, ölkədə istehsal olunan kənd təsərrüfatı məhsullarının 85-90%-i suvarılan torpaqların payına düşür. Hesablamalar göstərir ki, mümkün buxarlanma 15%-ə qədər arta bilər. Lakin yağıntıların eyni zamanda 10-20% artması nəticəsində vegetasiya dövründə rütubət çatışmazlığı (iqlim suvarma norması) baza dövrünə nisbətən 85-260 mm azala bilər. İqlim dəyişmələrinin kənd təsərrüfatma təsiri təhlil edilərkən dəniz sahili ərazilərdə də yağmurlarm artmasının 40%- dən artıq olmadığı qəbul edilə bilər. Bu zaman hava temperaturunun artmasına uyğun olaraq mümkün buxarlanma da artaraq ölkə ərazisinində illik iqlim suvarma normasının miqdarmı baza dövrünə nisbətən 40-180 mm, veqetasiya dövründə isə 20-100 mm-dək artıracaqdır.
bitkilərindən biridir. Lakin son illərdə pambıq altında olan sahələr xeyli azalmışdır. Məsələn, 1985-ci illə müqaisədə 2006-cı ildə pambıq tarlalarının sahəsi 3 dəfə azalaraq 102,8 min ha təşkil etmişdir. Məhsuldarlıq isə 2 dəfə azalaraq 13 sent/ha olmuşdur. 2021-2050-ci illərdə veqetasiya qövründə isti ehtiyatlarının 450°C-dək və havanın tem-peraturu 10°C-dən yüksək olan dövrün davamiyyətinin 10-15 gün artması bu sahəyə müsbət təsir göstərə bilər. Belə ki, hazirda becərilən ortayetişən sortlar daha keyfiyyətli uzunlifli gecyetişən sortlarla əvəz edilə bilər.Vegetasiya dövründə rütubət catışmazlığınin azalması məhsuldarlığın artmasına kömək edəcəkdir. Payızlıq buğda. 2021-2050-ci illərdə iqlimin istiləşməsi nəticəsində taxılçılığm ənənəvi rayonlarında bitkilərin mümkün vegetasiya dövrünün ( hava temperaturunun 5°-dən yüksək olan dövrün davamiyyəti) davamiyyətinin uzanması və eyni zamanda bitkilərin faktiki vegetasiya dövrünün 10-15gün azalması gözlənilir. Bu da daha geniş sahələrdə buğdanı istehsal etməyə imkan verəcək. Digər tərəfdən taxılçılığın ənənəvi rayonlarında taxılın tez yığılması bu sahələrdən təkrar əkin nəticəsində (yem, bostan bitkiləri, göyərti və s.) ildə 2-3 məhsul yığmaq və bununla da əkinçiliyin səmərəliyini artırmağa imkan verəcək.
şəraitinə uyğun olaraq üzümçülüyun yuxarı sərhəddi 1100- 1300 m yüksəkliklərindən keçsə də, kütləvi şəkildə sənaye əhəmiyyətli üzümlüklər 800-900m-lik yüksəkliklərədək salınmışdır. Qarşıda duran hər iki dövrdə iqlimin istiləşməsi üzümçülüyün arealını dağlara doğru genişləndirməyə imkan yaradacaq. 2021-2050-ci illərdə sənaye əhəmiyyətli üzümlüklərin sərhədləri regiondan asılı olaraq 200-450m dağlara doğru yüksələ bilər. Atmosfer yağıntılarının artması nəticəsində məhsuldarlığın da artmasını gözləmək olar. Qışlaqlar. Baxmayaraq ki gözlənilən iqlim dəyişmələri qışlaqlar üçün kifayət qədər əlverişli olacaq, onların sahəsi nəinki genişlənə, hətta azala bilər. Bunun da əsas səbəbləri bu ərazilərdə torpaq eroziyasının inkişafı və torpaqların əkinçilikdə istifadə üçün mənimsənilməsidir. Hazırda ölkəərazisində olan qişlaqların məhsuldarlığı təbii rütubətlənməşəraitindən asılıdır. Bu səbəbdən gələcəyin də məhsuldarlığını gözlənilən atmosfer yağıntılarının təsiri altında dəyişməsi təhlil edilmişdir. Yağıntıların artması nəticəsində qışlaqların məhsuldarlığı bir qədər arta bilər.
genişlənməsinə imkan yaranacaq. Lakin bu ərazilərdə dəəlverişli torpaqların məhdud olması iləəlaqədar, bu bir o qədər də çox olmayacaq. Rütubətli, bəzi yerlərdə isə ifrat rütubətli şəraitdə olan bu ərazilərdə yağıntıların gözlənilən artımı məhsuldarlığın artmasına az təsir göstərə bilər. Lakin onlara antropogen yüklənmə azalmasa, yağıntıların artması nəticəsində burada müşahidə olunan eroziya prosesi daha da şiddətlənə bilər.
Gözlənilən iqlim dəyişmələrinin mənfi təsirini yumşaltmaq üçün aşağıdakı uyğunlaşma tədbirləri görülməlidir: • ölkənin ərzaq təhlükəsizliyini artırmaq məqsədilə payızlıq buğdanın quraqlığa dayanıqlı və yüksək məhsuldarlığı olan sortların seleksiya, introduksiya və təsərrüfata tədbiqi üzrə işlərin davam etdirilməsi; • pambığın istisevər, quraqlığa dayanıqlı və yüksək məhsuldarlığa malik olan sortlarının seleksiya, introduksiya və təsərrüfata tətbiqi üzrə aparılan işlərin davam etdirilməsi;
AZƏRBAYCAN 13 • üzümlüklərin ənənəvi rayonlarda bərpası və yeni üzümlüklərin dağ terraslarında salınması ilə onların sahəsinin artırılması; • çay plantasiyalarının ənənəvi rayonlarda bərpası və digər əlverişli ərazilərdə yeni bağların salınması; • torpaqların şoranlaşma və eroziyası, quraqlıq və ağ yellərə qarşı aparılan meliorasiya tədbirlərinin davam etdirilməsi və genişləndirilməsi; • suvarılan ərazilərdə suya qənaət edən texnologiyaların tətbiq edilməsi; • kənd təsərrüfatı məhsulları emal edən müəssisələrin rəqabət qabiliyyətli məhsul istehsalının artırılması məqsədilə dövlət yardımı proqramlarının hazırlanması və həyata keçirilməsi; • kənd yerlərində tez xarab olan məhsullar üçün kiçik emal müəssisələrinin yaradılması; • kənd təsərrüfatı məhsulunun mövcud saxlama sisteminin (anbar, soyuducu və s.) təkmilləşdirilməsi və genişləndirilməsi. 2.3. SAHILYANI ƏRAZILƏR
Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunun sahil xəttinin uzunluğu 850 km-dir, dəniz səviyyəsinin kəskin qalxması zaman isə 738,1 km təşkil etmişdir (bax şəkil 2.1., 2.8.). Hazırda dəniz sahilində Respublikanın 10 inzibati rayonunun (həmçinin Abşeron yarımadası) ərazisi yerləşir və qeyri-rəsmi məlumatlara görə burada 4 milyon əhali məskünlaşmışdır. Ölkənin ən böyük şəhərləri - Bakı, Sumqayıt və sənaye potensialının 75%-dən çoxu Xəzər sahili ərazidə yerləşmişdir. Xəzər dənizinin ən mühüm problemi onun səviyyəsinin dəyişməsi iləəlaqədar Xəzərətrafı ərazilərdə baş verən hadisələrdir. Səviyyənin tərəddüdlərinin ən əsas səbəbi isə dənizin bilavasitə su toplama hövzəsində baş verən iqlim prosessləridir. Xəzər dənizinin səviyyəsi üzrə mövcud olan məlumatların (arxeoloji, tarixi, əsri, çoxil-lik) təhlili göstərir ki, dənizin səviyyəsi son 3,5 min il ərzində -20.00 mBS ilə -34.00 mBS (mütləq hündürlüklər) arasında dəyişmişdir. Səviyyə tərəddüdləri üzrə çoxsaylı uzunmüddətli proqnozların təhlili göstərir ki, onların heç biri səviyyənin dəqiq proqnozunu verə bilmir. Instrumental müşahidələrdən (1830-cu ildən) alinmış məlumatlara əsasən dəniz səviyyəsi -25.00 və -30.00 mBS intervalında dəyişmişdir. Bu səbəbdən yuxardakı səviyyə qiymətlərini (-25.00 və -30.00 mBS) dənizin yaxın gələcəkdə dəən yuxarı və aşağı səviyyə durumu kimi qəbul etmək olar. Qrafikdə dənizin «0» səviyyəsi olaraq - 28.00 mBS götürülmüşdür ( bu kəmiyyət 01.1.1961-ci ildən SSRI-də Xəzər dənizi üçün «sıfır « səviyyə olaraq qəbul edilmişdir).
Xəzər dənizinin səviyyəsinin 1978-ci ildən bu günə qədər davam edən ümümi qalxması nəticəsində ölkə üzrə subasma sahəsi təqribən 500 km 2 təşkil edir və 50 yaşayış məntəqəsi, 250 sənaye müəsisəsi, 60 km avtomobil yolları, 10 km dəmir yolu xətti, 40 min ha qış otlaq əraziləri, 10 min ha suvarılan torpaqlar, 200 min nəfərlik kurort-sanator və digər rekreasiya obyektləri su basmaya məruz qalmışdır. Təqribi hesablamalara görə təsərrüfat obyektlərinə dəyən ziyanın miqdarı 2-2,5 milyard ABŞ dolları intervalında qivmətləndirilir. Dəniz səviyyəsinin qalxması təkcə iqtisadiyyata deyil, həm də demoqrafik və sosial proseslərə də təsir göstərmişdir. Ən xoşagəlməz vəziyyət Abşeron yarımadasının sahilyanı ərazilərində yaranmışdır. Burada yaşayış məntəqələrinin, sənaye müəssisələrinin və neft mədənlərinin su basması nəticəsində dənizin təkrar çirklənməsi baş vermişdir. Bu isə d ənizdə bioloji ehtiyyatların azalmasına və ayrı-ayrı biosenozlərin tənəzzülünə səbəb olmuşdur. Gələcəkdə dəniz səviyyəsinin gözlənilən qalxması bu problemləri daha da kəskinkəşdirə bilər. Dəniz səviyyəsinin qalxması çay mənsəblərində və dənizsahili ərazilərdə yerləşən balıqların kürü tökmə yerləri kəskin azalda bilər. İqlim dəyişmələri nəticəsində dəniz suyunun qızması balıqların kürütökmə mövsümünün daha tez başlaması ilə nəticələnə bilər. Lakin balıqların uyğunlaşma imkanlarını nəzərə alaraq güman etmək olar ki, bu o qədər də təhlükəli olmayacaq. Hesablamalar göstərir ki, əgər dəniz səviyyəsi maksimal həddə (- 25.00 mBS) çatarsa, əlavə olaraq 825,1 km 2 sahil ərazisi su altında qala bilər. Yüklə 409,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|