İQTİsadiyyati
Yüklə 119,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hansı kapitalizm *
Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı ölkələr isə inkişaf etməmiş (inkişaf etməkdə olan) ya da sə‐ nayeləşməmiş ölkələr olaraq sinifləndirilməkdədir. Bir çox iq‐ tisadçı və digər alimlər təməl makro‐iqtisadi göstəricilərdəki fərqləri əsas alaraq ölkələrin inkişaf səviyyələrini müəyyənləş‐ dirməyə çalışırlar. Onların fikrincə, iqtisadi‐texnoloji inkişaf avtomatik olaraq cəmiyyətdə hərtərəfli inkişafa səbəb olmaq‐ dadır. Belə ki, bu gün inkişaf etmiş ölkələrin tarixi təcrübələri, bizə sənayeləşmənin bu ölkələrdə cəmiyyətin siyasi, ictimai və hüquqi inkişafıyla nəticələndiyini göstərməkdədir. Xüsusilə son 25 ildə texnoloji yeniliklərin cəmiyyətin inkişafında rolu böyük olmuşdur. Bu dəyərləndirmə səhv olmamaqla bərabər çox önəmli bir əskikliyi vardır. Çünki burada sənayeləşmə, praktiki və texniki bir problem olaraq analiz edilməkdədir. Sə‐ nayeləşmənin ictimai və siyasi tərəfləri diqqətə alnımamaqda‐ dır. Bu dəyərləndirmə texnologiyanın, içində yetişdiyi tarixi və ictimai mühitdən müstəqil olaraq inkişaf etdiyini fərz edir. Halbuki texnoloji inkişaf və ictimai‐siyasi inkişaf arasında qar‐ şılıqlı bir əlaqə mövcuddur. Texnoloji inkişaf və sənayeləşmə cəmiyyətdəki bütün strukturları və ictimai‐siyasi münasibətlə‐ ri dəyişdirir. Eyni zamanda texnoloji inkişaf özü də cəmiyyət‐ dəki ictimai‐siyasi güc və münasibətlərin, tarixi şərtlərin təsiri altında qalır. Klassik İqtisadçıların irəli sürdüklərinin əksinə, texnologiya, tərəfsiz (neytral) deyildir, ortaya çıxdığı cəmiyyə‐ tin xüsusiyyətlərini daşıyır. Digər tərəfdən texnologiyanın isti‐ fadəsi tarixi və iqtisadi şərtlərə bağlıdır. Məsələn, təkərin isti‐ fadəsinə, kəşf edildikdən çox uzun zaman sonra başlandı. Yuxarıda sənayeləşmə prosesinin sadəcə iqtisadi bir məsələ olmadığını göstərməyə çalışdıq. Sənayeləşmə ictimai‐siyasi in‐ kişafı, yəni demokratiya, insan haqları kimi modern dünyanın nemətlərini bərabərində gətirməklə yanaşı, cəmiyyətin xarak‐ teristikasını da əks etdirir. ‐ 234 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı Gəldiyimiz nəticəyə görə, iqtisadi inkişaf, hər ölkədə oldu‐ ğu kimi Azərbaycanda da arzu edilən demokratiya və insan haqları probleminin həlli üçün vacib amildir. Ancaq bunu tək tərəfli olaraq başa düşməmək lazımdır. Azərbaycanda möv‐ cud olan struktur, iqtidar və cəmiyyətdəki münasibətlər siste‐ mi iqtisadi inkişafı yönləndirəcək və eyni zamanda bu proses‐ dən təsirlənərək dəyişəcək, inkişaf edəcəkdir. ‐ 235 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı ‐ 236 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı Hansı kapitalizm? * Bəhruz Məmmədli SSRİ‐nin dağılması ilə qarşısında bir alternativi qalmayan kapitalizm son sürətlə dünyanın bütün nöqtəsinə yayılmağa başladı. Bir çoxları tərəfindən kapitalizmin zəfəri elan edildi. Hətta 1989‐cu ildə Fukuyama “National Interest” adlı nüfuzlu bir siyasi jurnalda yayımlanan məqaləsində “liberal kapita‐ lizm”in qələbə çaldığını irəli sürdü və “tarixin sonu”nun gəl‐ diyini bəyan edərək məşhurlaşdı. Əslində bu fikrin təməli He‐ gelin tarix anlayışına dayanır. Hegel, insanlıq tarixini “ən yax‐ şı mərhələyə” doğru inkişaf prosesi olaraq tərif etmişdir. Fu‐ kuyama artıq “ən yaxşı mərhələnin” gəlib çatdığını söylədi: bu Liberal Kapitalizmdir. Tarix boyu insanlığın axtardığı, bü‐ tün insanlara zənginlik verəcək olan sistem Liberal Kapita‐ lizmdir. Əlbəttə ki, bu fikir bir mənalı qarşılanmadı. Xüsusilə son 20 ildə baş verən böhranlar, gəlir bölgüsünün pisləşməsi, yoxsul‐ luğun yayılması liberal kapitalizm başda olmaqla kapitalizmə qarşı tənqidləri intensivləşdirdi. Əksər düşünürlər kapitalizmi tənqid etdiklərində və ya qarşı çıxdıqlarında onu tək bir konsept olaraq (ən yaxşı halda “Amerikan Kapitalizmi” və “Ren Kapitalizmi” olaraq) dəyər‐ ləndirməkdədirlər. Halbuki Amerika Birləşmiş Ştatlarındakı kapitalizmlə, Almaniya Kapitalizmi arasında fərqlər olduğu kimi, Yaponiya, Fransa, İtaliya və digər ölkələrin “kapitalizm‐ ləri” arasında da önəmli fərqliliklər vardır. Bu yazıda bəzi elm adamlarının görüşlərinə dayanaraq kapitalizmin fərqli növləri arasında qruplaşdırma aparmağa çalışacağıq. * 15 iyul 2005. ‐ 237 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı Albert, Hall və Soskice, ABŞ və Almaniya ilə əlaqədar araş‐ dırmalarına əsaslanaraq kapitalizmin iki növünü müəyyənləş‐ dirmişlər: 1) Sərbəst Bazar İqtisadiyyatları (SBİ ‐ Liberal Market Eco‐ nomies), 2) Koordinasiyalı Bazar İqtisadiyyatları (KBİ ‐ Coordinated Market Economies). Bu ikisi arasında fərqlilik bir əsas xüsusiyyətdən qaynaqla‐ nır: koordinasiya. SBİ‐da koordinasiya, transfer edilə bilən varlıqların investisiyasını təmin edən bazar mexanizmlərinə dayanır. Ancaq KBİ‐da investisiya qoyuluşlarının həyata keçi‐ rilməsində non‐market vasitələr istifadə olunur. Buna strateji koordinasiya deyilməkdədir. Burada müəyyən varlıqlara in‐ vestisiya qoyuluşları təşviq edilir. Hall və Soskicenin bu sinif‐ ləşdirməsi firmalar üzərində yoğunlaşmaqdadır. Sinifləşdirmə aparıldığında, çeşidli institutlar (qurumlar) araşdırmaya daxil edildiyində daha çox kapitalizm növü orta‐ ya qoymaq mümkündür. Belə ki, Bruno Amable bu institut formalarının ayrı‐ayrı ölkələrdəki fərqliliklərini ələ alaraq dörd kapitalizm növü olduğunu irəli sürmüşdür. Amablein is‐ tifadə etdiyi institut formaları belədir: ‐ Finans sektoru, ‐ Məşğulluq münasibətləri, ‐ Təhsil sektoru. ‐ Yuxarıdakı 3 institut formasının ayrı‐ayrı ölkələrdəki fərqliliklərindən qaynaqlanan elmi, texnoloji və sənaye ixtisas‐ laşmasının gətirdiyi ixtisaslaşma. Bruno Amablein ortaya qoyduğu dörd kapitalizm növü isə belədir: ‐ Bazar əsaslı model. (SBİ‐yə bənzəyir) ‐ Mesocorporatist model. (Yaponiya) ‐ Sosial demokratik model. ( Skandinaviya ölkələri) ‐ 238 ‐ Yüklə 119,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|