İQTİsadiyyatin və İxracin diversiFİkasiyasinin
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DİVERSİFİKASİYA Təhsil.
- Cədvəl 7. Təhsilin dövlət tərəfindən maliyyələşdirilməsi Göstəricilər/illər 2000 2005 2006
- DİVERSİFİKASİYA
47 İQTİSADİYYATIN VƏ İXRACIN DİVERSİFİKASİYA Təhsil. 2009-2013-cü illərdə ali təhsil sistemində islahatlara dair dövlət proqramında qeyd olunur ki, hazırda Azərbaycanda əhalinin hər 10 min nəfərinə 156 nəfər ali məktəb tələbəsi düşdüyü halda, inkişaf etmiş Qərb ölkələrində həmin göstərici 250-450 nəfər intervalında dəyişilir. Hətta bu göstəricinin səviyyəsinə görə Azərbaycan Qazaxıstan və Rusiyadan 3 dəfə, Gürcüstan, Ermənistan və Moldovadan 2 dəfə geri qalır 69 . Hazırda Azərbaycanda dövlət və özəl universitetlərdə 140 min nəfərdən artıq tələbə təhsil alır. Bu isə 18-35 yaş qrupunda olan bütün gənclərin təxminən 14-15%-ni təşkil edir. O biri tərəfdən, son 10 ildə dövlət ali təhsil müəssisələrində ödənişli təhsil yerlərinin sayının artması ali təhsil almaq istəyən insanların, xüsusilə də aztəminatlı əhali qruplarının ali təhsilə əlçatanlığını azaldıb. Məsələn, əgər 2004-cü ildə ali məktəblərə hökumətin müəyyənləşdirdiyi ümumi qəbul planının (28475 yer) 38%-i ödənişsiz idisə, 2011-ci ildə ödənişsiz yerlərin sayı 5% azalıb. Bu isə o deməkdir ki, hazırda ali təhsil almaq istəyən hər 10 nəfərdən 7-si pulla oxumalıdır. Təhsilin aşağı pillələrində də ciddi problemlər var. DSK-nın məlumatına görə, hazırda 1-ci sinfə gedən uşaqların ən yaxşı halda 16-17%-i, kənd yerlərində isə 9-10%-i məktəbəqədər təhsil müəssisələrində zəruri bilik və vərdişlərə yiyələnmək imkanına malikdir 70 . Halbuki inkişaf etmiş ölkələrdə həmin göstəricinin səviyyəsi 90%-dən aşağı deyil. TQDK-nın hazırladığı illik statistik təhlil göstərir ki, son illər orta məktəbi başa vuran məzunların orta hesabla 20%-i buraxılış imtahanlarını müvəffəqiyyətlə verə bilmədiyi üçün attestat ala bilmir. 2009-2011-ci illərdə 11-ci sinfi başa vurmalı olan 297 min nəfər orta məktəb məzunundan 61 min nəfəri (20,5%) attestat imtahanlarından kəsilib. Bundan əlavə, komissiyanın məlumatına görə, ali məktəblərə ərizə təqdim edən orta məktəb məzunlarının azı yarıdan çoxu qəbul imtahanlarında keçid balı səviyyəsində bal toplaya bilmir. Məsələn, TQDK-nın hesabatına əsasən, ali təhsil almaq niyyətində olan orta məktəb məzunlarının 2009-cu ildə 54, 2010-cu ildə 50, 2011-ci ildə isə 51%-i 200-dən aşağı bal toplayıb ki, bu da ənənəvi “5” ballıq qiymətləndirmə sistemi üzrə “2” qiymətinə bərabərdir 71 .
2000-2010-cu illərdə texniki-peşə məktəblərinə daxil olanların sayı 3,5 nəfər (25%) artaraq 16,5 min nəfərə, orta ixtisas məktəblərinə qəbul olunanların sayı isə 2 min nəfər (13%) artaraq 16,8 min nəfərə çatıb. Ali məktəblərdə olduğu kimi, dövlət orta ixtisas məktəblərində də qəbul planının əhəmiyyətli hissəsi ödənişli ixtisasların payına düşür. Məsələn, TQDK-nın məlumatına görə, 2010-2011-ci tədris ili üzrə texnikumlara 10,2 min nəfərlik qəbul planının 70%-i (7100 nəfər) ödənişli yerlər üçün ayrılmışdı. Ötən 10 ildə dövlətin təhsilə ayırdığı xərclər 7 dəfədən çox artsa da, hələ də Azərbaycanda təhsil xərclərinin ÜDM-ə nisbəti inkişaf etmiş ölkələrin analoji göstəricisindən əhəmiyyətli dərəcədə azdır.
Təhsil xərcləri, milyon manatla 181.8 372,5
479.1 723
980 1148
1181 Təhsil obyektlərinin tikintisinə ayrılan dövlət investisiyalarının məbləği, milyon manatla 0 3453
34517 186632
197350 44931
84513 Təhsil xərclərinin büdcə xərclərində payı, %-lə 23.8
17.4 12.6
11.8 9.1
10.9 10.0
Təhsil xərclərinin ÜDM-də payı, %-lə 3.8 2.9
2.6 2.5
2.4 3.2
2.8 69 http://www.edu.gov.az/view.php?lang=az&menu=83&id=74 70 http://www.azstat.org/statinfo/education/az/index.shtml# 71 Statistik təhlil. http://tqdk.gov.az/az/statistics/ 48 İQTİSADİYYATIN VƏ İXRACIN DİVERSİFİKASİYA Cədvəl 7-dən göründüyü kimi, 2000-2010-cu illərdə təhsil xərclərinin məbləği 7 dəfəyədək artsa da, həmin xərclərin dövdət büdcəsinin məcmu xərcləmələrində payı 23,8%-dən 10%-ə, ÜDM-ə nisbəti isə 3,8%-dən 2,8%-dək azalıb. Bu, ilk növbədə onun nəticəsidir ki, təhsilə ayrılan vəsaitlərlə büdcə xərclərinin və ÜDM- in artımı arasında tarazlı əlaqə təmin olunmayıb. Belə ki, həmin dövrdə ÜDM-in nominal həcmi 10, büdcə xərcləmələri isə 15 dəfədən çox artıb. Qeyd olunan dövrdə təhsil infrastrukturunun yenidən qurulmasına 600 milyon manata yaxın büdcə investisiyası yönəldilib. Hökumətin bütün növdən olan peşə təhsili müəssisələrində yeni ixtisaslara qəbul imkanlarını yaratması onu göstərir ki, iqtisadi diversifikasiyanın hədəfi kimi seçilmiş sahələrin tələbatı müəyyən qədər nəzərə alınır. Məsələn, 2001-2011-ci illər ərzində hökumətin qərarı ilə turizm sahəsi ilə bağlı 2 peşə məktəbi (Qəbələ Turizm və Hotelçilik üzrə Peşə Tədris Mərkəzi, Bakı Turizm Peşə Məktəbi), 1 orta ixtisas məktəbi (Mingəçevir Turizm Kolleci) və 1 ali məktəb (Azərbaycan Turizm İnstitutu), İKT sahəsi ilə bağlı 1 orta ixtisas müəssisəsi (Bakı Kompyuter Kolleci) yaradılıb. Bunlardan savayı, hazırda ölkədə bilavasitə qeyri-neft sektoru üzrə kadrlar hazırlayan ixtisaslaşmış kolleclər – Bakı Qida Sənayesi Kolleci, Bakı Sənaye-Pedaqoji Kolleci, Azərbaycan Dəniz Balıq Sənayesi Kolleci, Bakı Dövlət Rabitə Kolleci, Bakı Texnologiya Kolleci kimi texnikumlar fəaliyyət göstərir. Orta hesabla hər il bu cür ixtisaslaşmış kolleclərə 1000 nəfərdən artıq tələbə qəbul olunur. Texniki-peşə məktəblərində 106 peşə üzrə kadr hazırlanır. Həmin ixtisasların bilavasitə 30-u hökumətin iqtisadi diversifikasiyanın hədəfi kimi seçdiyi sahələr – aqrar sektor, qeyri-neft emal sənayesi, turizm və İKT sektoru ilə bağlıdır (məsələn, cihazçı, meyvə-tərəvəz ustası, heyvandarlıq kompleksləri üzrə operator, traktorçu, süd məhsulları üzrə usta, arıçı, baytar xidməti üzrə operator, toxucu, xalçaçı, mehmanxana inzibatçısı və s.). 2011-ci ildə texniki-peşə məktəblərinə daxil olan 15,2 min nəfər şagirdin 3,5 min nəfəri bilavasitə sadalanan ixtisasları seçib 72 .
hədəfi kimi seçdiyi sahələr üzrə hazırlanan kadrların sayı çox deyil. Məsələn, TQDK-nın 2010-2011-ci illər ixtisas seçimi ilə bağlı hazırladığı 3-cü buraxılışda təqdim olunan məlumatların təhlili göstərir ki, qəbul planı aqronomluq ixtisası üzrə 70, zootexnik ixtisası üzrə 42, baytarlıq ixtisası üzrə 56, balıqçılıq ixtisası üzrə 25 yer müəyyən edilib. Turizm sahəsi üzrə müxtəlif ixtisaslara 129 nəfər, qida sənayesi üzrə peşələrə 181 plan yeri müəyyənləşdirilmişdi. Problem ondadır ki, bir çox hallarda həmin plan yerlərinin 30-40%- i tutulmamış qalır. Çünki adıçəkilən ixtisaslar üzrə yerlərin əksəriyyəti ödənişlidir. Məsələn, 2010-cu ildə turizmlə bağlı bütün plan yerlərinin 96-sı və ya 75%-i, aqronom, zootexnik və baytarlıq ixtisası üzrə yerlərin isə 73%-i ödənişli olub. Reallıqda isə hökumətin diversifikasiya siyasəti həmin ixtisaslara marağı artırmaq üçün pulsuz dövlət təhsilinə üstünlük verilməsini tələb edir.
tarixdə isə Nazirlər Kabinetinin 179 saylı qərarı ilə icbari tibbi sığortanın tətbiqinə dair Konsepsiya təsdiqlənib. Bununla belə, əhali üçün zəmanətli tibbi sığorta mexanizmi mövcud deyil. Eyni zamanda dövlətin hər kəsə pulsuz tibbi xidmət almaq hüququ verməsi formal xarakter daşıyır. Vətəndaşlar dövlət xəstəxanalarında nəinki mürəkkəb tibbi əməliyyat və müalicələrə görə, hətta adi müayinələrə görə qeyri-rəsmi ödənişlər verməkdə davam edirlər. Ölkədə özəl klinikaların sayı da sürətlə artmaqdadır. Eyni zamanda əhalinin əksəriyyəti işəgötürənlərin və dövlətin onların sağlamlığına görə ödəməli olduqları icbari tibbi sığorta haqlarını da öz ciblərindən vermək məcburiyyətində qalır. 72 Məlumatlar Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliynin “2011-2012-ci tədris ilində ilk peşə ixtisas təhsili müəssisələrinə kadr hazırlığı üçün müraciət edənlərə dair Hesabat” əsasında hazırlanıb Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|