İQTİsadiyyatin və İxracin diversiFİkasiyasinin
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DİVERSİFİKASİYA Cədvəl 6. Qeyri-neft sektoruna daxil olan 6 iri dövlət vergiödəyicisinin büdcədən aldığı investisiya və
- Ödədiyi vergilər Fərq
- DİVERSİFİKASİYA 4.3. İnsan kapitalı
45 İQTİSADİYYATIN VƏ İXRACIN DİVERSİFİKASİYA Cədvəl 6. Qeyri-neft sektoruna daxil olan 6 iri dövlət vergiödəyicisinin büdcədən aldığı investisiya və ödədiyi vergilərin balansı, min manat Dövlət şirkətləri 2007-2011 Dövlət investisiyaları Ödədiyi vergilər Fərq Rabitə Nazirliyi 24504.4 124850.7
100346.3 “Azərenerji” SC 926925 555170.8
-371754.2 “Dövlət Dəmir Yolları” SC 9900 105374.2
95474.2 Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi 126583.5 6419.6
-120163.9 AZAL DK
484642.3 94898.4
-389743.9 “Azərsu” SC 601272.5 53834
-547438.5 Cəmi
2173827.7 940547.7
-1233280 Mənbə: Hesablama Palatası və Nazirlər Kabinetinin sərəncamları, müəllif hesablamaları Başqa bir məsələ isə dövlət investisiya xərclərinin mühüm bir hissəsinin dövlət inzibati binaların tikintisinə və təmirinə böyük vəsaitlərin ayrılması idi. Bu istiqamətə dövlət investisiyalarından 2007-ci ildə 336,1 mln., 2008-ci ildə 600,2 mln., 2009-cu ildə isə 582 mln. manat vəsait ayrılmışdı 62 .
ekspertləri 71 aşağı və orta gəlirli ölkənin «Dövlət İnvestisiyalarının İdarə Olunması İndeksi»ni (Public Investment Management Index, PIMI – 2011) tərtib ediblər 63 .
effektivliyi 4 istiqaməti əhatə edən 17 indikator üzrə təhlil edilir. 2010-cu ildə dövlət büdcəsinin 35%-ni (təqribən 5.1 milyard dollar) dövlət investisiyalarına yönəldən Azərbaycan indeks üzrə 1.53 bal (maksimum 4 bal) toplayaraq 71 ölkə arasında 43-cü pillədə qərarlaşıb. Müqayisə üçün qeyd etmək olar ki, qonşu ölkələrdən Ermənistan indeks sıralamasında 8-ci, Qazaxıstan 9-cu, Türkiyə isə 24-cüdür. Ölkəmiz xüsusən dövlət investisiya layihələrinin strateji qiymətləndirilməsi və layihələrin seçimi kateqoriyaları üzrə daha aşağı qiymət almışdır – 4 baldan 0,5 bal (bu kateqoriyaya aşağıdakı indikatorlar daxildir: strateji idarəetmənin təbiəti və sektoral strategiyaların mövcudluğu, qiymətləndirmə standartlarının şəffaflığı, gözlənilən qiymətləndirmənin aparılması, qiymətləndirmənin müstəqil şəkildə yoxlanılması). Dövlət investisiya layihələrinin seçimi və büdcələşdirilməsi üzrə Azərbaycanın indeksi 1,6, dövlət investisiya layihələrinin icrası üzrə 2, dövlət investisiya layihələrinin icrasının qiymətləndirilməsi və auditi üzrə 2-dir. Bu hesabatdan çıxan əsas nəticələr ondan ibarətdir ki, Azərbaycanda dövlət investisiya layihələri vahid bir strateji plana əsaslanmır, qiymətləndirmə prosesi şəffaf deyil, layihələrin nəzarət sisteminin səmərəliliyi və layihənin icrası bitdikdən sonra aparılan qiymətləndirmənin səviyyəsi isə aşağıdır. 62 İnzibati binaların təmiri və tikintisi üzrə korrupsiya risklərinin monitorinqi üzrə yekun hesabat. AİYİB, 2009 http://freeeconomy. az/attachments/099_Inzibati_binalar_ve_korrupsiya_riskleri.pdf 63 http://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2011/wp1137.pdf 46 İQTİSADİYYATIN VƏ İXRACIN DİVERSİFİKASİYA 4.3. İnsan kapitalı İqtisadiyyatın effektiv fəaliyyəti və iqtisadi diversifikasiyanın səviyyəsi insan kapitalının inkişafı ilə birbaşa bağlıdır. İşçi qüvvvəsinin biliklərinin formalaşması təhsil sisteminin, sağlamlığının qorunması isə səhiyyə infrastrukturunun inkişafı sayəsində təmin edilir. Yaponiya və Tayvan kimi təbii resurslar baxımından yoxsul ölkələrin yüksək innovasiya və texnologiyaya əsaslanan diversifikasiya olunmuş iqtisadiyyat formalaşdıra bilməsi məhz insan kapitalının inkişafından qaynaqlanır. Təhsilin inkişafına olan xüsusi diqqətin nəticəsidir ki, hazırda Yaponiya, ABŞ və Koreya kimi ölkələrdə 17-23 yaşlı gənclərin 50%-ə qədəri ali təhsil alır. 1990- cı illərin əvvəllərində Cənubi Koreyada ÜDM-in 20%-dən çoxu təhsil və səhiyyə sisteminin inkişafına xərclənirdi. Öz növbəsində, Yaponiyada ÜDM-in 3, İsveçdə 3,7, ABŞ-da isə 2,8%-i elmə yönəldilir. Təhsil üzrə Beynəlxalq Komissiyanın tövsiyəsinə görə, təhsi xərcləri ÜDM-in 6%-dən az olmamalıdır 64 . İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının 2011-ci il üzrə təhsil hesabatında verilən məlumata görə, 2008-ci ildə təşkilata üzv olan ölkələrdə təhsil xərclərinin ÜDM-də payı 5-8% intervalında dəyişilib 65 .
dünyada səhiyyənin vəziyyətinə dair hesabatında qeyd olunur ki, bir çox inkişaf etmiş ölkələrdə icbari tibbi sığorta yığımları nəzərə alınmaqla, dövlət büdcəsindən səhiyyəyə ayrılan xərclərə ÜDM-in orta hesabla 5-6%-i qədər vəsait xərclənir 66 . Hazırda dünyada insan kapitalının inkişaf səviyyəsini qiymətləndirmək üçün müxtəlif beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən mütəmadi qiymətləndirmələr aparılır və hesabatlar hazırlanır. Məsələn, BMT-nin illik İnsan İnkişafı hesabatları 67 , DİF-in Qlobal Rəqabətliyə dair hər il açıqladığı hesabatlar 68 dünya ölkələrində insan kapitalının inkişaf səviyyəsini dəyərləndirmək üçün etibarlı mənbələr hesab olunur.
2000-2010-cu illərdə Azərbaycanda həm əhalinin təhsilalma imkanlarının artırılması, həm də insanların sağlamlığının qorunması cahəsində bir sıra addımlar atılıb. İlk növbədə “Əhalinin sağlamlığının qorunması haqqında”, “Tibbi sığorta haqqında” və “Təhsil haqqında” qanunlar qəbul edilib. O biri tərəfdən, bu sektorların hər biri üzrə müxtəlif dövlət proqramları işlənib hazırlanıb. 2006-cı ildən başlayaraq hökumət vərəmlə mübarizə, xroniki böyrək çatışmazlığı, hemofiliya xəstəliyi, yoluxucu xəstəliklərin immunoprofilaktikası, talassemiyanın müalicə və profilaktikası, şəkərli diabetin müalicəsi, HİV/AİDS-in müalicəsi üzrə proqramların icrasına başlayıb və hər il dövlət büdcəsindən həmin proqramlara vəsait ayrılır. Məsələn, təkcə 2010-cu ildə adıçəkilən proqramlara dövlət büdcəsindən 47 milyon manat ayrılıb. 2006-2010- cu illərdə bu proqramlara ayrılan xərclərin ümumi məbləği isə 150 milyon manata çatır. Təhsil sahəsində orta ixtisas təhsili sistemində islahatlar, təhsil sisteminin informasiyalaşdırılması, ümumtəhsil məktəblərində təhsilalanların dərsliklərlə pulsuz təminatı, məktəbəqədər təhsilin yeniləşdirilməsi, ali təhsil sistemində islahatlar, məktəb binalarının tikintisi və yenidən qurulması, məktəb kitabxanalarının maddi- texniki bazasının yaxşılaşdırılması üzrə hökumət proqramları qəbul olunmuş, texniki-peşə təhsilinin inkişafına dair konsepsiya təsdiqlənmişdir. Bunlardan başqa, ARDNF-nin vəsaiti hesabına 2007-ci ildən başlayaraq xarici ölkələrin ali təhsil ocaqlarında azərbaycanlı tələbələrin oxumasına dəstək verilir. 2007- 2011-ci illərdə bu proqram çərçivəsində 2000 nəfərədək tələbənin xarici universitetlərdə oxuması təmin edilib. İnsan kapitalının inkişafı üzrə siyasətin nəticələrini qiymətləndirmək üçün isə sektorlar üzrə təhlilə və beynəlxalq təşkilatların hesabatlarına nəzər yetirək. 64 Егел Е.А. Роль человеческого капитала в современной экономике. http://vestnik.osu.ru/2007_3/12.pdf 65
Education at a Glance 2011. OECD indicators. http://www.oecd.org/dataoecd/61/2/48631582.pdf 66 Доклад о состоянии здравоохранения в мире 2010. http://www.who.int/whr/2010/whr10_ru.pdf 67 Human Development Reports. http://hdr.undp.org/en/reports/global/hdr2011/ 68
Reports http://www.weforum.org/reports-results?fq=report^report_type%3A%22Competitiveness%22 Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|